TÜRKİYE'NİN KÜLTÜREL MİRASI I - Deneme Sınavı - 5

Safranbolu’da yemek hazırlanan odaya aşevi denir. Doğru cevap A'dır.

Hititlerde iki farklı ölü gömme geleneği vardır. Bunlardan, kremasyon gömülerde ceset yakıldıktan sonra külleri urne olarak tanımlanan pişmiş toprak bir kap içinde toprağa gömülmekteydi, İnhumasyon gömülerde ise, çoğunlukla ölü, pithos denilen büyük bir kabın içine ya da taşlardan örülen sandık tipindeki mezarlara yerleştirilerek toprağa gömülüyordu. Mezarlarda ölü armağanları da bulunmaktaydı. Farklı gömü geleneklerinin aynı mezarlıkta uygulanması, ayrı dini inançlara ve farklı öbür dünya
görüşüne sahip insanların birlikte yaşadıklarını göstermesi bakımından önemlidir

Urartular:

I. Çok tanrılı dine sahiptir.

II. Urartularda kremasyon ve inhumasyon olmak üzere iki ölü gömme geleneği vardır. 

III. Tanrıları için tapınaklar inşa etmişlerdir.

Çok tanrılı dine sahip bir diğer toplum Lidyalılardır. En önemsedikleri tanrıça "Kuvava" adıyla anılan Ana Tanrıça Kybele’dir.

Musevilerin ibadet yerlerine Sinagog denir. Sinagog sözcüğü Yunanca synagoge’den gelir. Anlamı, “toplanma yeri” dir.

Erken Bizans Dönemi mimarisinde bazilikalar kendi içinde farklı
çeşitlemelerle karşımıza çıkarlar:

Ahşap Örtülü (Helenistik) Bazilika

Tonoz Örtülü Bazilika

Transeptli Bazilika

Kubbeli Bazilikadır.

Bizans mimarisinde kilise veya mezar yapısı gibi dini yapıların içten ve dıştan haç planını yansıtacak şekilde biçimlendirildiği plan tipine denir. Serbest haç planlı yapıların kendi içinde iki çeşitlemesi vardır. İlki Latin Haçı, ikincisi Yunan Haçı olarak adlandırılır. Latin Haçı planlı yapılarda batı haç kolu doğu haç koluna göre daha uzun biçimlenmiştir. Bilinen örnekleri arasında Kayseri-Tomarza Panagia Kilisesi sayılabilir. Yunan Haçı planlı kiliselerde ise, dört haç kolu da eşittir. 378 yılı civarına tarihlenen Antakya Hagios Babylas Kilisesi örnek olarak verilebilir.

Manastır, dünya ile ilişkisini kesmiş ve inzivaya çekilmiş Hristiyan din adamlarının yaşaması için çoğunlukla kırsal alanda yapılmış yapı veya yapı topluluğu olarak tanımlanabilir.

Müslümanlara ait en erken tarihli dini yapılara, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde rastlanmaktadır.

Kufe tipinden gelişen çok ayaklı kârgir camilerin en erken tarihli örneği Diyarbakır Ulu Camii (1091-1092)’dir.

Anadolu Selçuklularının açık avlulu medrese yapılarının en bilinenlerini Kayseri Hoca Hasan (1202), Kayseri Çifte (1205-1206), Amasya Halifet Gazi (1225), Kayseri Huand Hatun (1237-1246), Kayseri Seraceddin (1238-1239), Antalya II. Gıyaseddin Keyhüsrev (1239), Konya Sırçalı (1242-1243), Kayseri Hacı Kılıç (1249), Kayseri Avgunu (13.yy ilk yarısı), Antalya Karatay (1250), Akşehir Taş (1250), Kayseri Sahibiye (1268), Sivas Gök (1271), Çorum Alaca (13. yy) Medreseleri; kapalı avlulu medreselerini Konya Ali Gav (13.yy ilk çeyrek), Isparta Atabey Ertokuş (1224), Konya Karatay (1251), Konya İnce Minareli (1260-1265) ve Afyon Çay Taş (1278-1279) Medreseleri oluştururlar.

Cami ile aynı avluyu paylaşan Beşiktaş Sinan Paşa, Topkapı Kara Ahmed Paşa, Edirnekapı Mihrimah Sultan Medresesi, Lüleburgaz Sokollu Mehmet Paşa Medresesi, Kadırga Sokollu, Eyüp Zal Mahmut Medreseleri sayılabilir. Yavuz Sultan Selim, Ayasofya Kapıağası, Edirne Selimiye, Üsküdar Atik Valide, Eyüp Sokollu, Üsküdar Şemsi Paşa Medreseleri de önemli medreselerdendir. Bütün bu medrese tiplerinden çok farklı bir medrese Cağaloğlu Rüstem Paşa Medresesi’dir. Dışı kare içi sekizgen bir avlu olan bu medrese Amasya Kapı Ağası Medresesi’nden örnek almıştır.

Sinan çok sayıda hamam yapmıştır. Sinan’ın hamamlarında yenilik olarak sıcaklık bölümünde merkezi bir kubbe altında göbek taşı ve halvetlerin toplandığı görülür.

Sinan’ın planladığı en görkemli kervansaray Hatay Payas’ta bulunan Sokollu Kervansarayı’dır. Hac yolu ve ticaret limanı üzerinde yapılan kervansaray çok büyük bir alana yayılmıştır. Cami, tekke, hamam, mektep, çok büyük bir arasta, kervansaray, misafirhane ve imareti içerir.

İkinci Selim Türbesi, daha karışık bir tasarıma sahiptir. Dıştan köşeleri pahlı bir kare olan gövde üzerinde bir dış kubbe varken içeride sekiz ayak üzerine oturan bir başka kubbe bulunur. Bu son iki türbe mekân ve strüktür bakımdan Sinan’ın diğer tasarımlarından tümüyle farklılık gösterirler.

1842 yılında, buradaki pek çok önemli eser Londra’daki British Museum’a götürülmüştür. Doğru cevap A'dır.

Edirne Selimiye Camii'nde; kırmızı ve beyaz taşlarla örülmüş kemerlerle pencere söveleri cepheye renk katarlar. İç mekânda alt kat, dış revaklardan dolayı içeride kalırken, üst kat dış sınırlara kadar genişler. Mekânın bu tür genişleyip daralması Sinan’ın bir oyunudur. Dış sofalar (revaklar) mihrap cephesinde de yer alır. Böylece ilk kez mihrap cephesi sert görünüşünden kurtulur. Caminin dört köşesinden yükselen eşit boydaki minareler adeta camiyi iplerle gökyüzüne bağlarlar. Sinan bu cami ile Ayasofya’yı geçtiğini ilan eder.

Bu tapınağın yakınında bulunan üç dilli yazıt (Likçe, Eski Yunanca, Aramca) Letoon’un en önemli buluntusudur. Doğru cevap C'dir.

Osmanlılar, Anadolu’da da pek çok kubbeli yapı örneğiyle karşılaştılar. Bunlardan en önemlisi kuşkusuz oldukça erken bir dönemde 6.yy.da yapılan Ayasofya idi. Osmanlılar Ayasofya’yı tanıdıkları andan itibaren ona büyük bir hayranlık duymuşlardır. Diğer bir ifadeyle Ayasofya uzun yıllar çağının ilerisinde bir yapı olmayı sürdürdü. Bazilika şemasını izleyen Ayasofya o zaman için imkansız büyüklükteki 30 m çaplı kubbesi ve iki yarım kubbesi ile olağanüstü bir yapıdır. İstanbul’un alınmasıyla ortaya çıkan bir başka yapı ise küçük olmasına karşın ilginç strüktürü ile Sergius-Bacchus Kilisesi’ydi. Edirne’nin başkent olmasıyla Bursa’da izlediğimiz mimarlık yine süregelmiştir. Ancak 1437-48 yılları arasında yapılan Üç Şerefeli Cami, bütün yapı türlerinden farklı altı dayanak üzerinde yükselen kubbesiyle dikkat çeker. Fatih’le beraber yeni bir mimarlık deneyimi başlamıştır. Fatih Sultan Mehmed’in kente İslam damgasını vurduğu Fatih Külliyesi, büyüklüğü ve yapı çeşitliliği ile Bizans mimarlığına verdiği bir karşılıktır. Fatih Camii’nin mihrap yönündeki tek yarım kubbesi belki de Ayasofya’dan etkilenmiştir.

Edirne’nin başkent olmasıyla Bursa’da izlediğimiz mimarlık yine süregelmiştir. Ancak 1437-48 yılları arasında yapılan Üç Şerefeli Cami, bütün yapı türlerinden farklı altı dayanak üzerinde yükselen kubbesiyle dikkat çeker. Ayrıca revaklı avlusu ve dört minaresi de yenilikler arasındadır. Bu yapı Sinan’ı da çok etkilemiş ve uzun yıllar üzerinde deneyler yaptığı bir yapı türü olmuştur.