TÜRKİYE'NİN KÜLTÜREL MİRASI I - Deneme Sınavı - 2

Sokaklar genellikle iki yanı yüklü bir atın geçmesine uygun genişlikte yapılmıştır. Bu engebeli arazide at veya öküz arabası pek görülmez. Sokaklar, Arnavut kaldırımı denilen tarzda taş kaplamalıdır. Önce yolun orta ekseni belirlenmiş ve bu eksenin iki yanına büyük taşlar iki sıra döşenmiştir. Daha sonra daha küçük taşlarla bütün yol kaplanır. Yolun ortası kenarlarından daha alçaktır. Böylece yağmur suyu ortadan akar, kapılardan içeri girmez. Sokakların iki yanında yaya kaldırımı da yoktur çünkü otomobil olmadığından sokaklar sadece yayalar içindir. Sokakların iki yanında ev veya bahçe duvarları bulunduğundan dar sokaklar iki yanındaki duvarlarla beraber algılandığında daha geniş görünürler. Sokakların köşe başları dönüşü rahatlatmak için pahlanmıştır. Bağlardaki yollar biraz daha düzdür. Bahçeleri sulayan suyun arkları sokağın bir kenarında yer alır. Bazı yol ağızlarında komşuların ortaklaşa kullandıkları dibek taşları vardır. Bahçe duvarından sokağa taşan dallar yolu gölgeler. Çıkmaz sokaklara Bağlar’da daha çok rastlanır.

Megaron adı verilen dikdörtgen yapı tipi sonrasında tüm Yunan coğrafyasında ortaya çıkan tapınak biçimlerinin temeli sayılır. Yunan tapınakları cella, ante ve pronaos'tan oluşur.

Anadolu’nun batı yarısından Balkanlara kadar geniş bir coğrafyada izleyebildiğimiz ev biçimine Safranbolu’da da rastlanmaktadır. Osmanlı coğrafyası ve tarihi içinde görülen bu eve "Türk evi" denilmektedir. Gerçekten kendine özgü olan bu ev, Osmanlının gittiği pek çok yerde beğenilerek yerel halk tarafından da uygulanmıştır. Ancak, ev geleneği çok güçlü olan Anadolu iklim ve yaşam biçiminden farklılık gösteren Mısır, Yemen, Doğu ve Güneydoğu Anadolu ile Akdeniz kıyı ve adalarında yaygın olmasa da en azından Türk yöneticilerin uyguladığı bir ev tipi olarak Türk evine rastlanabilmektedir. Türk evinin ana yapım sistemi ahşaptır.

Ehal, Musevi ibadethanesi olan sinagoglarda Sefer Tora'larının saklandığı en kutsal kabul edilen bölümdür. Ehal, yapının Kudüs'ü gösteren duvarı üzerinde yer alan bir dolap veya niş şeklindedir.

Türk evinin esas yapım sistemi ahşap çatkıdır. Günümüze gelen örnekler, bu özelliğin 17. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar devam ettiğini göstermektedir. Türk evinde alt kat taş duvarlı ve yer yer ahşap direklidir. Alt kat yolun biçimine uyar. Alt katta oturulmaz, depo, kiler, hayvan barınağı, işlikler buradadır. Evin esas planı üst katta oluşur. Üst katlar dik açılı bir düzen gösterir. Bu düzeni sağlamak amacıyla çıkmalar yapılmıştır. Alt ve üst kat arasında bulunan ara katların tavanları, daha çok günlük çalışma alanı ve kışlık kat olduklarından daha alçaktır. Üst kat da çıkmalarla hareketlenebilir. Tavanı daha yüksektir. Başoda denilen selamlık odası bu katta bulunduğundan çoğunlukla hem ahşap bezemeli hem de resimli, nakışlı duvar resimleri vardır. Çatısı dört yana eğimlidir. Plan tipi olarak erken örneklerde odaların önünde üstü kapalı bir açık sofa bulunur. Daha sonraları bu sofaların kapandığı ve evin ortasına geldiği görülür.

Safranbolu’da her odada bir ocak vardır. Bu ocak her zaman yanmasa da gerektiğinde işlevini görmeye hazırdır. Safranbolu’da üç tip ocak izliyoruz: Külâhlı Ocaklar, Oymalı Ocaklar, Çiçeklikli Ocaklar.

Bazilikal plan tipi Bizans Dönemi boyunca en çok sayıda inşa edilen kilise tipidir. Ahşap ötülü, tonoz örtülü, kubbeli ve transeptli olabilen bazilikalar dikdörtgen bir şema üzerine kuruludurlar.

Kapının açıldığı alan hayat adını alır. Zemini toprak, ender olarak da taş kaplı olabilmektedir. Toprak zemin saman ve suyla sertleştirilmiştir. Hayat sadece bir çalışma alanıdır, bu katta oturulmaz. Hayattan bir merdivenle üst kata çıkılır. Merdivenin başladığı yer pabuçluk’tur. Burada ayakkabılar çıkarılır. Hayatın bir ya da iki yanı bahçeye bakar. Burada üst katı taşıyan dikmeler yerden 60-80 cm yükselmiş bir taş duvarın üstüne otururlar. İki direk arasına kor denir ve bahna adı verilen duvar üstüne kışlık odunlar dizilir. Bahnadan tavana kadar olan boşluğun dış yüzünde düşey veya çapraz giliste denilen kafesler bulunur. Yazın alınan odunlar bahna üzerinde kafeslerden geçen havayla kururlar. Hatta bu hava akımını kolaylaştırmak için odunlar iki açıda kesilerek sivri ucu dışa doğru dizilirler

Bazilika dikdörtgen planlı bir şemadır. Rotonda, Oktagon, Heksagon, Trikonchios, Tetrakonchios ve Kare Planlı yapılar ise Bizans Dönemi'nde karşımıza çıkan merkezi planlı dini yapıların şemalarıdır.

Arcosolium tipi mezarlar yuvarlak kemerli niş içinde zemine doğru inen lahit biçimindedir. Katakomplarda yer alan bir diğer tip ise Loculi olarak adlandırılır ve insan bedeninin gireceği ölçülerde açılmış dikdörtgen nişlerdir.

Hayattan çıkan merdiven üst katın sofasına ulaşır. Sofaya çardak denir. Sofa evin köşesinde veya ortasında olabilir. Sofa odalar arası bir ulaşım alanı olduğu kadar, içinde veya eyvanlarında ailenin oturduğu bir toplantı yeridir. Pencere önündeki sedirler rahat bir oturma alanı olduğu kadar ara sıra kısa uykular için de uygundur. Çıkma yapan eyvanlar, sokak manzarasına hakimdir. Böylece kadınlar mahalledeki sosyal etkinliklerden haberdar olur, gerekirse kafesli pencerenin arkasından sokaktakilerle konuşur ve bilgi alış verişinde bulunurlar. Sofadan ayrıca helaya da ulaşılabilir.

Çapraz eksenli camiler bir plan tipi değildir. Selçuklu ve Beylikler Dönemi'nde inşa edilen cami tipleri şöyledir; mihraba paralel sahınlılar, mihraba dik sahınlılar, eyvanlılar, çok bölüntülüler, eş bölüntülüler, merkezi birimliler, tek tonoz ya da kubbe örtülüler, köşk mescitler, ahşap direkliler ve çok işlevliler.

Sarayın kendi sanatçılarını topladığı bir örgütü vardı. Ehli hiref denilen bu topluluk imparatorluğun sanatını yaratıyordu. Doğru cevap C şıkkıdır.

Sinan’ın özellikle engebeli araziye oturttuğu kütleler çevresine hiç yabancı kalmaz. Zaten eğimli arazilerde yapıyı çok iyi yerleştirir ve adeta sorunu, başarıya götürmüş bir mimar olarak karşımıza çıkar. O yüzden A şıkkındaki bilgi yanlıştır. Doğru cevap A şıkkıdır.

İstanbul Haseki Külliyesi 1538-51 Hürrem Sultan adına yapılan külliye, Sinan’ın ilk büyük eseridir. Cami, medrese, hastane, imaret, mektepten oluşur. Camiye sonradan bir birim ilave edilmiştir. Cami küçük ve basit bir yapı olmasına karşın, külliyenin kompozisyonu özellikle hastane çözümü olağanüstüdür. Doğru cevap E şıkkıdır.

İstanbul Haseki Külliyesi , Hürrem Sultan adına yapılan külliye, Sinan’ın ilk büyük eseridir. Doğru cevap C şıkkıdır.

Mardin İsa Bey Medresesi 1385 yılında inşa edilmiş olup bir Artuklu eseridir.

Süleymaniye Cami: Dört dayanaklı camilerin en büyüğüdür. Mihrap doğrultusunda iki yarım kubbesi ile Ayasofya ve Bayezid Camilerine benzer. Ancak mekân ve strüktür bakımından onların çok ilerisindedir. Kubbe çapı 26.00 metre olmakla İstanbul’daki  Mimar Sinan yapıları içinde en büyük kubbeye sahiptir.

İznik Hacı Özbek Cami Osmanlı eliyle yapıldığı bilinen en erken tarihli tek kubbeli camidir. Caminin yapım tarihi 1333'tür.

Haseki Medresesi, Üsküdar Mihrimah Sultan Medresesi, Semiz Ali Paşa Medresesi (Bağımsız medrese), Şehzade Medresesi Mimar Sinan’ın eserleridir. D şıkkında ki değildir. Doğru cevap D şıkkıdır.