TÜRKİYE'NİN KÜLTÜREL MİRASI I - Deneme Sınavı - 6

Böllgenin uzunlamasına tek nefli bazı kiliselerini Ihlara'da Eğritaş, Kokar ve Sümbüllü, Soğanlı'da Azize Barbara, Erdemli'de Gülbayır, Çavuşin'de Büyük Güvercinlik, Gülşehir'de Karşı Kilise yapıları temsil ederler.

İki nefli plan tipi Göreme'de oldukça sınırlıdır. Tek örnek Aziz Eustathios Kilisesi'dir.

Güvercin evleri yerel tarım için önemli bir unsurdur. Bölgenin tozlu toprağının seyrek organik yapısını güvercin dışkısı ile desteklemek Ortaçağ’da yaygın bir yöntemdi.

Kapadokya Bölgesi’nde bulunan Hitit İmparatorluk (MÖ 15-13.yy.) ve Geç Hitit dönemine ait bütün anıtların yanındaki yeraltı yerleşimlerinin muhtemelen Hititler tarafından yapıldığı ileri sürülür.

 İlyada Destanı, ilk kez 1488 yılında Florensa’da kitap olarak basılmıştır. Doğru cevap C'dir.

Troia kazıları arkeoloji tarihinde yapılan ilk tabakalanma (farklı katmanlardan oluşan yapay tepe) kazısıdır. Doğru cevap A'dır.

Hattuşa-Boğazköy 2001 yılı içinde sayıları  otuz bin kadar olan, Hattuşa çivi yazılı belgeleri nedeniyle UNESCO'nun ‘The Memory of the World (Dünya Belleği) Listesi’ne alınmıştır. Doğru cevap B'dir.

Ksanthos antik kenti, Antalya ili, Kaş ilçesi Kınık köyü sınırları içerisinde bulunmaktadır Doğru cevap D'dir.

Letoon Kutsal alanı, Ksanthos’un 5 km uzağındadır. Burası Likya Birliği’nin de kutsal yeridir. Doğru cevap C'dir.

Nemrut Dağı, MÖ 7. yüzyılda Assurların, MÖ 6. yüzyılda Perslerin, MÖ 4. yüzyılda Makedon ve Seleukosların egemenliğinde kalmıştır. Doğru cevap A'dır.

I. Antiolos’un yaptırdığı kutsal alandaki tümülüs ve heykellerin, Helenistik Dönem kültürünün en etkileyici anıtlarından olmaları ve Hristiyanlıktan hemen önceki dönemde, farklı dinlerin gelişim ve etkileşimini göstermeleri Nemrut Dağı’ndaki tümülüs ve teraslardaki eserleri eşşiz ve ölümsüz kılan ana özelliklerdir. Doğru cevap E'dir.

Günümüzde Dünyanın Yedi Harikası arasından sadece Gizeh piramidleri ayaktadır. Diğer eserlerin hepsi deprem, yangın ve savaş gibi felaketler sonrasında tümüyle yok olmuşlardır. Doğru cevap C'dir.

Tapınak 21 Temmuz 356 yılında ismini ölümsüzleştirmek isteyen Herostrastos isimli bir deli tarafından yakılmıştır. Doğru cevap D'dir.

Sivas’ın Divriği ilçesinde, kalenin güneybatı yamacında yer alan Ulu Cami ve Şifahane, Divriği Mengüceklileri tarafından yaptırılmıştır.

Tek bir binadan oluşan külliye, cami, türbe ve şifahaneden oluşur. Binanın kuzey bölümünde cami, güneyinde içinde pencere ile camiye bağlanan bir türbenin bulunduğu şifahane yer almaktadır. Binanın güneybatısında bulunan Bekir Çavuş Hamamı ile yakınlardaki çeşmenin de külliyeye dahil olduğu ileri sürülmektedir. Medrese birimi bulunmamaktadır.

1228-1229 tarihli kitabelerden, Behram Şah’ın kızı adil melike ünvanını kullanan Turan Melek’in Şifahaneyi yaptırdığı anlaşılmaktadır.

I. Süleyman Şah, İshak Bey’in oğlu olup, hükümdarlığında Divriği Mengüceklileri kolunun kurucusudur. Sinan döneminde yapılan hastanelerden Haseki Hastanesi, Hürrem Sultan tarafından özellikle kadınlara hizmet için yaptırılmıştır. Ahmed Şah, Erken Dönem Türk Beyliklerinden Mengüceklilerin Divriği kolu hükümdarıdır. Kayseri Çifte Medrese’nin, I. Gıyâseddin Keyhusrev’in kardeşi Gevher Nesibe’nin yaptırmış olduğu Gevher Nesibe Maristanı (1205) Anadolu Selçukluların bilinen ilk şifahanesidir.

Bilindiği kadarıyla Divriği Ulu Camii ve Şifahanesi’nden ilk kez Evliya Çelebi seyahatnamesinde bahsetmiştir. Katip Çelebi’nin Cihannüma adlı eserinde de Divriği Ulu Camii’nden kısaca bahsedilmektedir. 19. yüzyıldan itibaren Batılı seyyahların da ilgisini çeken külliye hakkında, yerli ve yabancı araştırmacılara ait çok sayıda yayın bulunmaktadır. Fransız seyyah Vital Cuınt, “Ana giriş kapısı bir mimarî harikasıdır.” ve Fransız asıllı sanat tarihi uzmanı Albert Gabriel “Anadolu Türk anıtlarının en dikkate değer olanı Divriği Ulu Camii’dir” demektedir. Âsâr-ı Atîka Müze-i Hümâyunu’nun Osman Hamdi Bey’den sonraki müze müdürü ve Berne Üniversitesi Felsefe doktorası olan Halil Ethem Bey ise Ulu Cami için şunları söylemektedir: “Kapı, dikdörtgen bir alınlığın çevrelediği kırık bir kemer içinde yer almaktadır. Giriş kapısı çerçevesi içinde yer alan bütün yüzeyler çiçek motifleriyle kaplıdır. Bu şekliyle bu kısım, İslam sanatının dikkat çekici, en kayda değer sanat eserlerinden biridir.”

Cami kitabelerinden Mengücekliler zamanında külliyede çalışan dört sanatkâr ismi öğrenilmektedir. Mihrap önü kubbesini taşıyan batı kemerin batı yüzündeki, kilit taşının biraz yukarısına “yaptı” anlamına gelen “amel-i” ünüyle Mugis oğlu Ahlatlı Hürremşah’ın adı yazılmıştır. Ahlatlı Hürremşah’ın ayrıca, şifahanenin ana eyvanının tonoz kemeri altına adının yazılmış oluşuna dayanılarak külliyenin tüm sanatkârlarını yöneten baş mimarı olduğu kabul edilmektedir. Caminin doğu portalinin kavsara mukarnasları arasına amel-i ünüyle yazılmış Ahlatlı Ahmet adı, inşa işlerinden sorumlu bir başka mimarı belirtir. Minberde “ketebe Mehmet” olarak adı geçen sanatkâr, minberin yazılarını yazmıştır. Minberin doğu yan yüzündeki madalyonda “amel-i” ünüyle adı geçen Tiflisli İbrahim oğlu Ahmet, minberi yapan ahşap ustasıdır.

Mehmet oğlu Ahmet, caminin, mihrap duvarının batısında kalemişi kitabeden öğrendiğimize göre, 16. yüzyılda yapılan onarımları gerçekleştiren yapı ustasının ya da mimarın adıdır.

Şifahanenin giriş mekânı dört kollu yıldız biçimli aynalı haç tonoz, yan eyvanlar bileşik yıldız, ana eyvan haç biçimli aynalı yıldız tonoz, dikdörtgen planlı mekânlar sivri kemer profilli beşik tonozlarla örtülüdür. Giriş mekânının tonoz aynasında farklı boyutlarda iki sekizgen, tonozunda dikey ve yatay eksende iki baklava motifinin birbirine geçmesiyle oluşturulmuş dört kollu bir yıldız motifi yer almaktadır. Kuzeydeki yan eyvanın beşgen aynalı haç tonozunda yan kenarları spiral, üst kenarları zigzag şekilde iki kırık çizginin meydana getirdiği beş kollu bir düzenleme bulunmaktadır. Divriği Ulu Camii’nin mihrap önü bölümünün kademeli sivri kemerlerle taşınan dilimli kubbe ile örtülüdür.

Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından, 1942 yılından sonra türbenin daha evvelce örülerek kapatılmış kapısı ile camiye bakan hacet penceresi açılarak, türbenin cami ve şifahane ile bağlantısı sağlanmıştır.

Maarif Vekaleti 1949’da şifahanenin onarımına başlamışsa da bu onarımı tamamlayamamıştır. 1959’da Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından kuzey, doğu ve güney cephelerinin önü binayı rutubetten korumak amacıyla hafriyat yapılarak açılmış, doğu cephesinin önüne bir istinat duvarı inşa edilmiştir. 1962’de caminin evvelce taş kılıflara alınan payelerinin kılıfları sökülmüş, çürüyen kemer ve tonoz taşları yenilenmiş, dışa doğru eğilen batı portali betonarme bir hatılla sağlama alınmış, cami ve şifahanenin damı 1964-1965’de taş, 1967’de saç kaplanmıştır. 1971’de şifahanenin batısındaki toprak zeminin önüne ve doğu cephe duvarına paralel birer istinat duvarı, doğu cephesinin önüne ayrıca, kolonlara oturan üstü taş kaplamalı betonarme platform yapılmış ve buraya çıkılabilmesi için binanın kuzeydoğu ve güneydoğu köşelerine betonarme merdivenler kurulmuştur.