TÜRKİYE EKONOMİSİ

IMF’ye göre ödemeler dengesi (bilançosu), belli bir süre (1 ay, 3 ay veya 1 yıl) için­de bir ekonominin yerleşikleri ile yabancılar oluşan ekonomik akımlara bağlı değerlerin, transfer öde­melerinin ve rezervlerde meydana gelen değişik­liklerin sistematik ve muhasebe kayıtlarına uygun olarak tutulduğu istatistiki belgedir.

Ödemeler bilançosunda yer alan sermaye hesabında iki grup işlem kayda alın­maktadır: (i) Üretilmeyen ve finansal olmayan var­lıkların edinimi ve elden çıkarılması (kara parçası gibi maddi olmayan varlıklar ile bayilikler, ticari marka ve kira ile lisans gibi transfer edilebilir söz­leşmeler gibi maddi olmayan varlıklar), (ii) Serma­ye transferleri (borç affı ve diğer sermaye transfer­leri gibi).

Sabit kur sistemi­nin takip edildiği bir ekonomide resmî rezervlere duyulan ihtiyaç en üst düzeyde olurken, dalgalı kur sisteminde rezervlere daha az ihtiyaç duyul­maktadır. Dolayısıyla uygulanan kur politikası sabit kur sistemine yaklaştıkça rezervlere duyulan ihtiyaç artmakta, buna karşın dalgalı kur sitemine yaklaştıkça rezervlere duyulan ihtiyaç azalmakta­dır

Cari işlemler açığı bir yandan dış ticaret ve hizmet dengesini diğer yandan ise transferleri kapsadığı için, bir ülkede ekonominin rekabetçilik düzeyi, ulusal düzeyde kaynak ihtiyacı, dış ticaret ortakları ve dış ticaret ürünlerinin yapısı itibarıyla karşılaştırmalı üstünlükleri konusunda kapsamlı bilgiler vermektedir.

Bu dönemde dış ticaret açığından olabildiğince kaçınılmış ve dış ticaret daha ziyade ikili anlaşmalar­la yürütülmüştür. Bir yandan ikili anlaşmalara konu olan malların dış ticareti serbest bırakılırken, diğer yandan yurt içi üretimi yapılan malların ithalatı sınırlandırılmıştır.

Doğrudan yabancı yatırımlar, giriş yaptığı ülkeye sermayenin yanı sıra teknoloji ve işletme bilgisi de getirmektedir. Ayrıca ülkede yaratılan katma değer ile birlikte istihdam ve rekabete önemli ölçüde katkılar sağlayabilmektedir. Söz konusu yatırımlar ihracata dönük sektörlere yapıldığında, dış ticaret dengesinde olumlu gelişmeler olabilir.

Ulusal düzeyde fon açığının temel iki göstergesi tasar­ruf-yatırım dengesi ile cari işlemler açığıdır.

Osmanlı, 1875 yılında dış borç ödemesini yapamayacağını (moratoryum) ilan etmiş ve Nisan 1876’da dış borç ödemelerini tamamen durdurmuştur.

Türkiye’de döviz kuru yükseldiğinde (T’ye karşı yabancı paranın değeri arttığında, yani T değer kaybettiğinde) ihracat canlanmakta ve ithalat pahalılaşmakta; döviz kuru düştüğünde (T’ye karşı yabancı paranın değeri düştüğünde, yani T değerlendiğinde) ise ihracat düşmekte ve ithalat teşvik edilmektedir.

Efektif kur Sadece nakit döviz işlemleri için geçerli kurdur. Döviz kuru ise efektif kurun ak-sine döviz cinsinden çek, senet, poliçe ve hazine bonosu gibi ödeme araçlarını da kapsamaktadır.

2010 itibariyle ülkemizde ihracatta en fazla paya sahip olan fasıl motorlu kara taşıtlarıdır.

Türkiye’de en fazla doğrudan yatırım yapan ülkeler AB üyeleridir. AB’nin Türkiye’deki doğrudan yatırımlar içinde AB’nin payı yüzde 79’dur. AB içinde Hollanda, Almanya, Lüksemburg, Belçika, Fransa, Avusturya ilk sıralarda gelmektedir.

Demokrat Parti döneminde ülkeler itibarıyla ABD kaynaklı yabancı sermayenin oranı toplam içinde %40 iken, Batı Almanya, İsviçre ve Hollanda %10’luk paylarla arkada gelmekte ve gerçekleşen yabancı sermaye içinde bu dört ülkenin payları birlikte % 85’i bulmaktadır.

Ekonomik büyümenin finansmanında ve kamu iç borçlanmasında doğal kaynak bankacılık kesimi olmaktadır. Bankacılık kesimi ya doğrudan kamuya borç vermekte ya da müşterilerini yönlendirerek kamu kâğıtlarının satınalınmasını sağlamaktadır. Türkiye’de kamu kesimi iç borçlarının yarıdan fazlasının alacaklısı bankacılık sektörüdür. Banka kesimi dışındaki alacaklılar ise tüzel kişiler, yurtdışı yerleşikler, menkul k›ymet yatırım fonları ve Merkez Bankası olarak sıralanmaktadır.

Türkiye 1980’li yıllara kadar sabit kur rejimi uygulamış, karaborsa döviz piyasası oluşmuş ve
1980’e gelindiğinde dış ticaret politikası ve kur rejimi politikası iflas etmiş bir ekonomi ortaya çıkmıştır. 25 Ocak 1980’de 1 dolar 70 Tl’ye eşitlenmiş, ardından Türk lirası farklı oranlarda devalüe edilerek Mayıs 1980’e gelinmiştir. Bu tarihe kadar döviz kurunu belirleme yetkisi Bakanlar Kurulunda idi. Mayıs 1980’de yayımlanan Maliye Bakanlığı tebliği ile Merkez Bankası’na, uluslararası ekonomik gelişmeleri de esas alarak döviz kurunu belirleme yetkisi verilmiştir.

Türkiye 7 Eylül 1946, 4 Ağustos 1958, 10 Ağustos 1970, 21 Eylül 1977, 1 Mart 1978, 10 Haziran 1979, 24 Ocak 1980, 5 Nisan 1994 ve 22 Şubat 2001 tarihinde devalüasyon yapmış ve TL’nin değerini idari kararla düşürmüştür.

Ödemeler bilançosu, belli bir süre içinde bir ekonominin yerleşikleri ile yabancılardan oluşan ekonomik akımlara bağlı değerlerin, transfer ödemelerinin ve rezervlerde meydana gelen değişikliklerin sistematik ve muhasebe kayıtlarına uygun olarak tutulduğu istatistiki belgeyi tanımlar.

Ödemeler bilançosunda esas alınan para birimi ABD Doları'dır.

Cari işlemler hesabının bir diğer alt hesap grubu da hizmet(ler) ticaretidir. Hizmet(ler) hesabına turizm, uluslararası taşımacılık ve transit ticaret, inşaat gibi işlemler kaydedilir.

KİT’ lerin ürettiği mal ve hizmet fiyatlarına indirim yapılması hükümetin 4 Ağustos 1958 tarihinde aldığı istikrar önlemlerinden biri değildir. Aksine KİT’ lerin ürettiği mal ve hizmet fiyatlarına zam yapılmıştır.