TÜRKİYE EKONOMİSİ

Dünya’da ilk kez 1694 yılında İngiltere’de ortaya çıkan merkez bankacılığı, olgunluğa 1800’lü yıllarda ulaşmıştır

Temel faaliyet alanı, para ve paranın ikamesi olarak menkul değerlerin alım ve satımı olan bankalara mevduat (ticaret) bankaları adı verilir.

Bankacılık sektöründen kaynaklanan nedenlerin başında; yasal düzenleme ve denetlemelerdeki yetersizlikler, zayıf muhasebe standartları, bankaların varlık ve yükümlülüklerinin vade yapısındaki dengesizlikler, ahlaki tehlike (istismar riski) ve ters seçim
sorunları, bankaların sermaye yetersizliği ve ölçek sorunu, risk yönetiminin zayıflığı, kredi yoğunlaşması ile yüksek kamu açıkları gelmektedir.

IMF türü geleneksel daraltıcı ortodoks istikrar politikalarının uygulanmasında genel olarak tercih edilen araçlar şunlardır: Sıkı para politikası, faiz oranlarının yükseltilmesi, devalüasyon, sıkı maliye politikası, sıkı gelirler politikası, fiyat kontrollerinin kaldırılması ve uluslararası ticaretin serbestleştirilmesi.

İkinci Dünya Savaşı sonrası uluslararası ekonomik dengelerin yerine oturmaya başladığı dönemde, Türkiye’de 7 Eylül 1946’da gerçekleştirilen ilk devalüasyon bir yana bırakılırsa; 1958, 1970, 1980, 1994, 2000-2001 ve 2008 yılından itibaren devam
eden geniş çaplı istikrar programları yürürlüğe konmuştur.

Türkiye’de ilk kapsamlı istikrar programı 4 Ağustos 1958’de alınan kararlardır.

24 Ocak Kararlarının daha önceki istikrar tedbirlerinden önemli bir farkı, ithal ikameci sanayileşmenin terk edilerek ihracata dayalı sanayileşmenin benimsenmesidir.

Krizin ortaya çıkışında bankacılık sektöründe yaşanan sıkıntılar önemli role sahiptir. Söz konusu sıkıntılar aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Bankaların pasiflerindeki yabancı para ağırlığı (döviz pozisyon açığı),
• Bankaların kaynaklarını yoğun olarak kamu iç borç senetlerinde kullanması,
• Aktif ve pasif kalemleri arasında vade uyumsuzluğu,
• Yasal altyapının finansal serbestleşmeyi takip edememesi,
• Bankaların küçük ölçekli olması ve öz kaynaklarının yeterli olmaması,
• Kamu bankalarının görev zararlarının artması ve
• Özel bankaların önemli kısmının holding ya da grup bankası olması.

Krizin ortaya çıkmasını tetikleyen temel dinamikler dört ana grupta toplanabilir:
i. Menkul kıymetleştirme

ii. Derecelendirme kurumlarının rolü

iii. Asimetrik bilgi sorunu

iv. Makroekonomik arka plan

Maliye politikası kapsamında atılan adımların bazıları aşağıdaki gibi özetlenebilir:
• Hisse senedi kazançlarında yerli yatırımcıya uygulanan %10’luk stopaj sıfıra indirilmiş,
• Vergi borçlarına taksitlendirme imkânı getirilmiş,
• Yabancı fonların portföy yönetim şirketlerine bu fonlarını Türkiye’de değerlendirmeleri için bazı vergi avantajları sağlanmış,
• Menkul Kıymet Yatırım Fonları ile Menkul Kıymet Yatırım Ortaklıklarının sermaye piyasasında yaptıkları işlemler nedeniyle elde
ettikleri gelirlere Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi (BSMV) muafiyeti getirilmiş,
• Yurt dışı tedarikçilerden sağlanan kredilerde stopaj oranı %5’e indirilmiş,
• Gelişmişlik düzeyine göre iller düzeyinde farklı vergi indirimleri uygulanmış,
• Belli özellikleri taşıyan konutlarda, araçlarda, beyaz eşyada, elektronik eşyada, internet ve haberleşmede vergi indirimine gidilmiştir.

Ülke bankası olarak da nitelendirilen merkez bankaları, ekonomide parayı ve para politikasını
kontrol eden, büyük ölçüde kamu kurumu niteliğinde yapılanan ve ekonomide nihai ödünç mercii ya da likiditenin son kaynağı olarak faaliyette bulunan bir banka türüdür. Merkez bankalarının en temel niteliği, ekonomiyi fonlayacak en son merci olmasıdır.

Kriz dönemlerinde mevduatın ve hisse senetlerinin payları ciddi oranda düşse de istikrarın sağlandığı yıllarda bu kalemlerde hızlı bir yükselme yaşanmıştır. Bono ve tahvilin payında ise tersi olmuştur. Zira kriz dönemlerinde faiz oranlarındaki artışa bağlı olarak borç senetlerinin getirisi yükseldiği için talep artmakta, ardından istikrarlı dönemlerde faiz oranındaki düşüşe bağlı olarak talep gerilemektedir.

2000’li yıllarda enflasyonun düşmesi, kurun nispeten istikrarlı bir seyir izlemesi ve TL’nin güçlenmesine bağlı olarak, aktifler ve pasiflerdeki para ikamesi azalmıştır.

Sermaye yeterlilik oranı 2001 krizinden sonra sürekli olarak yasal hedefin (%8) çok üzerinde seyretmiştir. Özellikle 2001’deki krizi takip eden 5 yıl %20’nin üzerinde kalmıştır.

Firma bilançolarının düzelmesi değil, bozulması finansal krizlerin ortaya çıkmasında etkili olan faktörlerden biridir.

Para krizleri, ulusal paranın değerinde ortaya çıkan büyük çaplı dalgalanmaları ifade eder. Uygulanan kur rejimi ile doğrudan bağlantılı olan para krizlerini ve krizin gelişimindeki süreçleri açıklayan farklı kriz modelleri geliştirilmiştir.

Türkiye’de ilk kapsamlı istikrar programı 4 Ağustos 1958’de alınan kararlardır.

24 Ocak Kararları’nın yürürlüğe girmesinin ardından 1979-1980 yıllarındaki küçülmenin aksine, ekonomide 1981 yılında %4,8’lik büyüme sağlanmıştır. Büyüme oranında en büyük pay âtıl kapasitenin harekete geçmesi sonrası sanayi sektöründe kaydedilen %9,9’luk üretim artışına aittir.

Şubat 2001’de krizin patlak vermesinin ardından, Nisan 2001’de yeni Merkez Bankası Kanunu çıkarılarak Merkez Bankasının temel amacının fiyat istikrarı olduğu açıklanmıştır.

Dünya’da ilk kez 1694 yılında İngiltere’de ortaya çıkan merkez bankacılığı, olgunluğa 1800’lü yıllarda ulaşmıştır.