TÜRKİYE EKONOMİSİ

17 Şubat 1923’te İzmir’de toplanan Türkiye İktisat Kongresi’nde Mustafa Kemal şöyle demektedir:

“Siyasi ve askerî zaferler ne kadar büyük olursa olsun iktisadi zaferlerle taçlandırılmazlarsa mey­dana gelen zaferler kalıcı olamaz, az zamanda söner. Bu sebeple en kuvvetli, en parlak zaferle­rimizin dahi temin edebileceği faydalı sonuçla­rı temin etmek için iktisadiyatımızın, iktisadi egemenliğimizin sağlanması, kuvvetlendirilmesi zorunludur... Yeni Türkiye’mizi layık olduğu mer­tebeye çıkarmak için vakit geçirmeden iktisadiya­tımıza önem vermek zorundayız”.

Mustafa Kemal’in “İktisadiyatımıza önem ver­mek zorundayız” derken belirtmek istediği gerçek, sanayileşmeydi.

Osmanlı’dan devralınan az sayıda sanayi kurulu­şunun, yüksek düzeydeki rekabetten korunması ve sanayi sektörünün gelişebilmesi için, Türkiye İkti­sat Kongresi’ne katılan sanayiciler, gümrük tarifele­ri artırılarak sanayinin dış rekabetten korunmasını istemişlerdir. Ayrıca, Teşvik-i Sanayi Kanunu’nun yeniden düzenlenerek yürürlüğe konulmasını, bir sanayi bankasının kurulmasını, makine araç ve ge­reç ithaline vergi bağışıklığı sağlanmasını da talep etmişlerdir.

Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk 10 yılında özel girişime dayanan liberal ekonomi politikası iz­lenmiş, özel sektör korunarak teşvik edilmiş ve sanayileşmede bu kesime öncelik verilmiştir.

Avrupa Birliği (AB) Ekonomik Faaliyetler Sınıflaması’na (NACE) göre sanayi sektörü; ma­dencilik ve taş ocakçılığı sanayisi, imalat sanayisi ile elektrik, gaz ve su sanayilerini kapsamaktadır.

Günümüzde, hammaddeye dayanan, klasik üretim teknolojisi kullanan ve çevre kirliliğine yol açan tekstil, demir-çelik ve gemi inşa gibi sa­nayiler emeğin ucuz olduğu gelişmekte olan ül­kelere kaymaktadır. Buna karşılık gelişmiş ülkeler, bilgi ve beceri gerektiren, araştırma ve geliştirmeye dayanan, ileri teknolojili sanayi dallarına yönel­mektedir. Dünyada sanayi sektöründe uluslara­rası karşılaştırmalı üstünlükler, doğal kaynak zenginliğinden çok, sahip olunan teknoloji se­viyesine bağlı bir duruma gelmiştir.

Bir ülkede imalat sanayisinin ekonomi içindeki yeri, ülkenin gelişme sürecindeki temel göstergelerden biridir. Ülkeler geliştikçe sektörlerin ekonomi içindeki payları da değişim gösterir. Önceleri tarım gibi doğal kaynaklara dayalı sektörler ekonomi içinde önemli bir paya sahipken, ülke geliştikçe bu pay yerini imalat sanayisine bırakır ve hizmet sektörünün payı da artmaya başlar.

Türkiye sanayileşme anlamında önemli adımlar atmış olmasına karşılık, dışa bağımlılığı devam et­mektedir.

İmalat sanayisinin sorunları ve eksikliklerine genel olarak baktığımızda, ara ve yatırım malların­da dışa bağımlı yapı,

enerji maliyetlerinin yüksekliği devam etmektedir. Çevre ve insan sağlığına uygun üretimdeki eksiklikler devam

etmekte, kayıtdışı hala önemli bir sorun, vergi oranları yüksek, teşvikler ve piyasa düzenlemesinde yaşanan

aksaklıklar tam anlamıyla giderilmemiştir. Girişimciliğin yeterince geliş­memiş olması ve Ar-Ge ve buna

bağlı olarak yenilikçilikte (inovasyon) yeterince ilerleme sağlanmamış olması sorunlardan bazılarıdır

Türkiye ekonomisinde gerek sanayi sektörü ve gerekse imalat sanayisi, 1960’lı yıllardan sonra önemli gelişim göstermiş, imalat sanayisinin ulusal gelir içindeki payı yükselmiştir. İmalat sanayisi bu gelişim süre­cinde birincisi 1960’larda, ikincisi 1980’lerde olmak üzere iki önemli aşamadan geçmiştir. 1960’larda ithal ikameci ve devletin aktif rol aldığı politikalar sanayileşmeye katkıda bulunmuş, ancak bu süreç 1970’lerde krizle karşılaşmıştır. 24 Ocak 1980 Kararları’nın temellerinden birini oluşturan ihracata dayalı sanayileşme stratejisiyle birlikte, imalat sanayisi hızla gelişmiştir. Bu gelişim, 1990’lardaki makroekonomik istikrarsız­lıklar sonucu yerini tekrar duraklamaya bırakmakla birlikte, 1980’de başlayan dışa açık ekonomi modeli günümüzde de uygulanmaya devam etmektedir.

Cumhuriyet’in ilk yıllarında izlenen temel ekonomi politikası ilke olarak, özel girişim eliyle serbest piyasa şartlarında sanayileşmeyi esas almaktadır. Devlet, özel girişimi desteklemiş, fakat özel sektörün yetersiz kaldığı, karlı bulmadığı alanlarda ekonomiye müdahale ederek yatırım yapmıştır. Bunun tipik örneği, 5 Nisan 1925 tarihinde çıkarılan 601 sayılı Yasa ile şeker sanayisine yatırım yapacak özel girişimcilere önemli ayrıcalıklar sağlanmasıdır.

Aralık 1913 tarihinde iktidardaki İttihat ve Terakki Hükümeti sanayileşmeyi teşvik etmek amacıyla Teşvik-i Sanayi Kanunu Muvakkatını (Geçici Sanayi Yasasını) yürürlüğe koymuştur. 1914 yılında yasanın tüzüğü, 1917’de ise yönetmeliği çıkarılarak kapsamlı bir mevzuat hazırlanmış fakat araya giren I’inci Dünya Savaşı dolayısıyla bu düzenlemelerden yeterince yararlanılamamıştır. Bu mevzuat, daha sonra 1927 yılında Türkiye Cumhuriyeti hükümetince yeniden düzenlenerek yürürlüğe konmuştur.

24 Ocak 1980 tarihinde ekonomide köklü bir değişim olmuştur. İthal ikameci sanayileşme stratejisi terkedilmiş ve ihracata ağırlık veren sanayileşme modeli benimsenmiştir.

O dönemde bu uygulama, kapitalist sisteme bir alternatif olmustur

1930 lu yılların ortalarından sonra

Sanayi sektörü, 1958 yılına kadar iç talebin canlı olması sebebiyle hızla büyümüş, özellikle 1952–1957 döneminde sektörün ortalama büyüme hızı %12,5 gibi rekor bir seviyeye ulaşmıştır.

Yerli sanayi yetersiz

İstikrar kararları

Karayolları liman su enerji

planlı dönem