TÜRKİYE EKONOMİSİ

Teşvik-i Sanayi Kanunu kapsamına giren kuruluşların sayım sonuçları 1917 yılında yayımlanmıştır.

İthalattan alınan tüm vergilerin oranı Ekim 1929’da Yüzde 26 iken, bu oran bir yıl sonra Yüzde 38’e yükseltilmiştir.

1927 yılında, Türkiye Cumhuriyeti’nde ilk defa sanayi sayımı yapılmıştır.

1942 yılı başında Ankara ve İstanbul’da karne uygulamasına gidilmiş, başlangıçta günlük 300 gram, daha sonra kişi başına 175
gram ekmek verilmiştir. Karne uygulaması 1 Eylül 1944 tarihine kadar devam etmiştir.

1953 yılında sanayi sektöründeki %19,2’lik büyümeye Cumhuriyet tarihinde bir daha ulaşılamamıştır.

1963 yılında başlayan planlı ekonomi döneminden günümüze (2019) kadar Türkiye’de 11 adet kalkınma planı hazırlanmıştır.

Avrupa Birliği (AB) Ekonomik Faaliyetler Sınıflaması’na (NACE) göre sanayi sektörü; madencilik ve taş ocakçılığı sanayisi, imalat sanayisi ile elektrik, gaz ve su sanayilerini kapsamaktadır.

Doğal gaz, 2008-2015 yılları arasında birincil enerji tüketiminde en büyük paya sahip olup, 2015 yılında ülkemiz birincil enerji tüketimindeki payı %31 seviyesindedir.

Dördüncü Sanayi Devrimi’nin dört ana kavramı; esneklik (resilience), çeviklik (agility), inovasyon (yenilik) ekosistemleri (innovation ecosystems) ve insan odaklı yaklaşım.

1915 sayımına göre Osmanlı sanayisinde Türkler, sermayedar ve işçi olarak %15’er oranında yer tutarken, sırasıyla Rumlar %50 ve %60, Ermeniler %20 ve %18 ve Yahudiler %15 ve %7 oranında paya sahiptir.

Türkiye’de sanayi sektörü, Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) tarafından madencilik, imalat sanayisi ve enerji (elektrik, gaz ve su) olarak sınıflandırılmıştı. Günümüzde TÜİK’in temel aldığı NACE Rev.2 sınıflandırma sisteminde, sanayi sektörünün kapsamı madencilik ve taş ocakçılığı (B), imalat (C) ile elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı (D) şeklindedir. İmalat sanayi alt sektörü ise tüketim malları, ara malları ve yatırım malları olarak üçe bölünmüş ve her biri kendi içinde alt sanayi dallarına ayrılmıştır.

Türkiye İktisat Kongresi, Cumhuriyet ilan edilmeden önce 17 Şubat 1923’te İzmir’de toplanmıştır.

Kamu girişimciliği, daha çok sanayi sektöründe yoğunlaşmış, tarım ve hizmetler sektöründeki faaliyetleri sınırlı kalmıştır.

Türkiye’de 1947 Kalkınma Planı (Vaner Planı) ile başlatılan; ithal ikamesi yerine ihracatı teşvik, sanayi yerine tarımı teşvik ve kamu kesimi yerine özel kesimi tercih edilen liberal dönemde, sanayi sektörü, 1958 yılına kadar iç talebin canlı olması sebebiyle hızla büyümüştür. Kamuya ait sanayi kuruluşları da büyüdüğü için sanayi sektöründe kamunun payı azalmamıştır.

Türkiye’de tüm kalkınma planlarında sanayileşmeye öncelik verilmiş ve ekonomik kalkınma ile özdeş sayılmıştır.

1980'de alınan 24 Ocak Kararları ile ithal ikameci sanayileşme stratejisi terk edilerek, ihracata ağırlık ve öncelik veren sanayileşme modeli benimsenmiştir. Böylece, ihracata dönük stratejiye göre sanayileşmemenin yarattığı sıkıntılar giderilmeye çalışılmıştır. Aslında 24 Ocak Kararları’nın özünde, sanayileşme stratejisindeki değişiklik yatar. Yatırım ve ara malları üretimine öncelik veren anlayış bırakılmış, sanayinin dışa açılmasına önem verilmiş ve ithalatta liberalizasyona (serbestleşme) gidilerek Türk sanayisi terbiye edilmeye çalışılmıştır.

Kalkınma planlarında sanayide yapısal değişim, sanayi üretimi içinde ara ve yatırım mallarının payının artmasına bağlanmıştır. Planlı dönemde, izlenen ithal ikameci politikalar sonucunda, İBYKP dönemi içinde dayanıklı tüketim mallarında yerli üretim büyük ölçüde sağlanmıştır.

Türkiye sanayileşme anlamında önemli adımlar atmış olmasına karşılık, dışa bağımlılığı devam etmektedir. İmalat sanayisinin sorunları ve eksikliklerine genel olarak baktığımızda, ara ve yatırım mallarında dışa bağımlı yapı, enerji maliyetlerinin yüksekliği devam etmektedir. Çevre ve insan sağlığına uygun üretimdeki eksiklikler devam etmekte, kayıtdışı hala önemli bir sorun, vergi oranları yüksek, teşvikler ve piyasa düzenlemesinde yaşanan aksaklıklar tam anlamıyla giderilmemiştir. Girişimciliğin yeterince gelişmemiş olması ve Ar Ge ve buna bağlı olarak yenilikçilikte (inovasyon) yeterince ilerleme sağlanmamış olması sorunlardan bazılarıdır.

Türkiye'de sanayi sektöründeki sorunlardan küreselleşmeyle artan rekabet karşısında düşük katma değerli sektörlerin gelişmesi 1980-2019 dönemini 1960-1980 döneminden ayırmaktadır.

Aralık 1913 tarihinde iktidardaki İttihat ve Terakki Hükûmeti sanayileşmeyi teşvik etmek amacıyla Teşvik-i Sanayi Kanunu Muvakkatını (Geçici Sanayi Yasasını) yürürlüğe koymuştur. 1914 yılında yasanın tüzüğü, 1917’de ise yönetmeliği çıkarılarak kapsamlı bir mevzuat hazırlanmış fakat araya giren Birinci Dünya Savaşı dolayısıyla bu düzenlemelerden yeterince yararlanılamamıştır. Bu mevzuat, daha sonra 1927 yılında Türkiye Cumhuriyeti hükûmetince yeniden düzenlenerek yürürlüğe konmuştur.