TÜRKİYE EKONOMİSİ

Geniş anlamda tarım, bitkisel ve hayvansal ürün üretiminin yanı sıra bu ürünlerin yetiştiricileri tarafından işlenmesini, ormancılık ve balıkçılık faaliyetlerini, tarımsal ürünlerin taşınmasını ve saklanmasını, üreticiler tarafından satılmasını ve tarım alet ve makinelerinin üretim faaliyetlerinde bir bedel karşılığında kullandırılmasını kapsar.

2017 yılı itibarıyla Türkiye’de tarım ve orman arazilerinin büyüklüğü 60.345 bin hektar olup; bunun %63 (yüzde altmışüç)’ü (38.002 bin hektarı) tarımsal, kalan %37’(yüzde otuzyedi)si ise orman alanıdır. Toplam tarımsal alanın %62 (yüzde altmışiki)’si işlenen tarımsal alan, kalan %38 (yüzde otuzsekiz)’i çayır ve mera arazisi konumundadır. Toplam işlenen tarımsal alanın %66 (yüzde altmışaltı)’sı ekilen tahıl alanı, %16 (yüzde onaltı)’sı nadas, %9 (yüzde dokuz)’u meyveler, içecek ve baharat, %4 (yüzde dört)’ü zeytin, %3 (yüzde üç)’ü sebzeler ve %2 (yüzde iki)’si bağ olarak kullanılmaktadır.

Toplam tahıl üretiminin yaklaşık Yüzde 60’ı buğday, Yüzde 20’si arpa ve %16’sı da mısırdan oluşmaktadır. Pazara dönük üretim bakımından ise mısır en yüksek orana sahip iken, buğday ve arpa ikinci ve üçüncü sırada gelmektedir.

Türk tarım sektörü içerisinde bitkisel ürünler arasında tahıllar dışındaki diğer bitkisel ürünlere bakıldığında; Türkiye’nin bu alanda da önemli bir ürün profili ve üretim gücüne sahip olduğu anlaşılmaktadır. Üretim miktarları bakımından bunlardan en önemlileri; şeker pancarı, patates, pamuk, ayçiçeği ve kuru baklagillerdir. Şeker pancarı bunlar içerisinde en büyük yere sahip olup, yıllık üretim hacmi son yıllarda hızla artarak 30 milyon tonu aşmıştır.

2017’de üretilen meyvelerin toplam meyve üretimindeki payları büyükten küçüğe doğru sıraladığımızda, ilk sırayı turunçgiller almaktadır.

2017 yılı itibarıyla, Türkiye’nin tohumluk ithalatında en büyük kalem sebzecilik, tohumluk ihracatında ise ayçiçeği olmuştur.

Dokuzuncu Beş Yıllık Kalkınma Planı Hayvancılık Özel İhtisas Komisyonu Raporuna göre, sığır ve koyun etinin talebi ile arzı arasında giderek artan büyük bir talep fazlalığı (arz yetersizliği) bulunmaktadır. Özellikle küçükbaş hayvancılık sektöründe ortaya çıkan bu arz yetersizliğinin oluşmasında etkili olan faktörler aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Türkiye’de koyun ve keçi eti üretiminin genellikle modern işletmecilik usullerine uygun olarak yapılmaması,
• Buna bağlı olarak (biraz da doğası gereği), hastalıkların yıldan yıla hayvan sayılarını ve üretimi sık sık değiştirmesi,
• Üretimde ölçeğin çok küçük, etkinsiz, dolayısıyla maliyetlerin yüksek olması,
• Üretici ile tüketici arasındaki aracıların rekabetçi bir yapıya sahip olmamasından ötürü, yüksek rantı ellerinde bulundurmaları,
• Tarımsal nüfusun hızla şehre göç etmesinden dolayı, köyde yetiştirici nüfusun azalması,
• Mera arazilerinin giderek azalması ve kalitesinin zayıflaması; buna karşılık ciddi bir ıslah politikasının devreye sokulamamış olması,
• Çoğunlukla aile işletmeciliği şeklinde yürüdüğü ve kayıtların itinalı bir şekilde tutulmadığı için, istatistiklerin güvenilirlik düzeyinin zayıf olması

Tarım sektöründe devlet müdahalesinin gerekçelerini şu şekilde sıralayabiliriz:
• Tarım doğa koşullarına fazlasıyla bağımlı olduğu için negatif arz şoklarına ziyadesiyle açıktır, o nedenle risk ve belirsizlik fazladır.
• Arazi yapısı genellikle çok parçalıdır ve dağınıktır, dolayısıyla üretimde ölçek dezavantajı vardır.

• Tarımsal ürünlerin arz ve talep esneklikleri genel olarak düşüktür.
• Tarımsal ürünlerin saklanması ve pazarlanması hem daha zor hem de daha maliyetlidir.

Fiyat destekleri içerisinde teşvikler, primler, kota ve tarifeler, vergiler ve ihracat iadeleri sayılabilir.

Topluluk tercihi ilkesi: Bu ilke ile ithal ikameci bir anlayış içerisinde, öncelikle AB’ye üye ülkelerin tarım ürünlerinin tüketilmesi
ve söz konusu yerli ürünlerin ithalata karşı korunması sağlanarak, AB tarım ürünleri ihracatının geliştirilmesi hedeflenmektedir.

İktisat literatüründe üç temel sektör arasında “tarım” birincil, “sanayi” ikincil, “hizmetler” ise üçüncül sektör olarak tanımlanır. Hemen hemen tüm ekonomilerde iktisadi kalkınmanın başlangıç aşamasında öncelikli sektör tarımdır.

Tarımın sektöründe mal arz ve talep edenler, üreticiler ve tüketiciler, üretimin yapıldığı mekân (arazi), makine aksamı, işletmeler ve bu işletmelerin sahipleri ve nihayet yönetenler ve çalışanlar sektörün unsurlarını oluşturur.

Sanayi sektörüne hammadde sağlamak: Tarım sektöründe yaratılan fazlalık, hem tarım dışı sektörlerde faaliyet gösteren insanların besin gereksinimlerinin karşılanması hem de sanayi sektöründe üretim girdisi olarak kullanan hammaddelerin teminine yardımcı olmaktadır. Özellikle gıda ve tekstil gibi tarıma dayalı sanayi işletmeleri için bu ihtiyaç oldukça önemlidir.

Tarım sektöründe üretim alanları dağınıktır: Tarım sektöründe faaliyet gösteren firmalar dağınık bir yapı içerisinde şekillenmiştir. Bunlar, genellikle küçük aile şirketleri olduğu için birleşmekte zorluk çekmekte ve iş bölümü ile uzmanlaşmanın sağlayabileceği verimlilik avantajından yoksun kalmaktadırlar.

Tarım ve Orman Bakanlığı’nın merkez birimleri arasında Balıkçılık ve Su Ürünleri Genel Müdürlüğü (GM), Çölleşme ve Erozyonla Mücadele GM, Gıda ve Kontrol GM, Hayvancılık GM, Su Yönetimi GM, Şeker Dairesi Başkanlığı ve Tütün ve Alkol Dairesi Başkanlığı sayılabilir.

2017 yılı itibarıyla Türkiye’de tarım ve orman arazilerinin büyüklüğü 60.345 bin hektar olup; bunun %63’ü (38.002 bin hektarı) tarımsal, kalan %37’si ise orman alanıdır.

Türkiye’de tarım arazileriyle ilgili en önemli sorun, çoğunlukla arazilerin oldukça küçük birimlerden oluşması ve aşırı parçalılık durumudur.

Türkiye’de ortalama işletme büyüklüğü 6,1 hektar iken, AB-27 ortalaması 12,6 hektar, AB-15 ortalaması 22 hektar, Polonya ortalaması 6,5 hektar, İngiltere ortalaması 54 hektar ve İspanya ortalaması ise 24 hektardır.

Türkiye’de tahılların ve diğer bitkisel ürünlerin ekilen alan ve üretim bakımından dağılımına bakıldığında; en fazla ekili alanı bulunan bitkisel ürünlerin buğday, arpa, mısır, çavdar ve çeltik gibi bitki türlerini bünyesinde barındıran tahıllar olduğu (%73,6) anlaşılmaktadır. Nitekim toplam tahıl üretiminin yaklaşık %60’ı buğday, %20’si arpa ve %16’sı da mısırdan oluşmaktadır.

Tarımın OECD ülkelerindeki istihdam payı OECD ülkeleri için ortalama %5, AB ülkeleri için ortalama %4,2 ve ABD için %1,5’tir). Türkiye’de söz konusu dönemde, tarımın GSYH’daki payı yaklaşık, istihdamdaki payı yaklaşık %36-%19 bandında seyretmiştir.