TÜRKİYE EKONOMİSİ - Deneme Sınavı - 18

Aralık 1913 tarihinde iktidardaki İttihat ve Terakki Hükûmeti sanayileşmeyi teşvik etmek amacıyla Teşvik-i Sanayi Kanunu Muvakkatını (Geçici Sanayi Yasasını) yürürlüğe koymuştur.

1915 sayımına göre Osmanlı sanayisinde Türkler, sermayedar ve işçi olarak Yüzde 15’er oranında yer tutarken, sırasıyla Rumlar Yüzde 50 ve Yüzde 60, Ermeniler Yüzde 20 ve Yüzde 18 ve Yahudiler Yüzde 15 ve Yüzde 7 oranında paya sahiptir.

1924 yılında Türkiye İş Bankası, 1925 yılında Sanayi ve Maadin Bankası kurulmuştur. 1932 yılında İnhisarlar Umum Müdürlüğü kurulmuştur.

1942’de şarap, 1946’da kahve, 1952’de kibrit ve bira, 1956’da barut ve patlayıcı maddeler üzerindeki tekeller kaldırılarak, bu maddelerin üretim ve satışı serbest bırakılmıştır.

1927 yılında, Türkiye Cumhuriyeti’nde ilk defa sanayi sayımı yapılmıştır.

Cumhuriyet Dönemi’nde devletçilik politikası çerçevesinde hazırlanan ve dünya kapitalist sistemi içinde ilk uygulamaya konulan Türk Sanayi Planları’nın, Sovyetler Birliği’ndeki ekonominin her sektörünü kapsayan merkezi planlar ile hiçbir benzerliği yoktur. Türk planları, merkezi planlı ekonomilerdeki gibi “doktriner” değil, aksine “pragmatik” idi. Bu sebeple Türkiye’de devletçilik ve planlı ekonomi uygulaması, hiçbir zaman kolektivist sisteme geçiş için bir aşama niteliği taşımamıştır.

İkinci Dünya Savaşı’nın çıkmasından üç ay önce, İBYSP’den de vazgeçilerek yerine 5 Nisan 1939 tarihinde İktisadi Savunma Planı konulmuştur.

1950’de Dünya Bankası Barker Raporu hazırlanmıştır. 

12 Kasım 1942 tarihinde 4305 sayılı Varlık Vergisi Kanunu çıkarılmıştır.

1940 yılı başında Hükûmete sınırsız yetkiler veren Millî Müdafaa Kanunu kabul edilmiştir.

5 Nisan 1939 tarihinde İktisadi Savunma Planı kabul edilmiştir.  

1929-1930 yıllarında Dünya Ekonomik Krizi (Büyük Buhran) yaşanmıştır.

Demokrat Parti, devletin ekonomideki payının küçültülmesini ilke olarak benimsemesine rağmen, bu dönemde T.C. Devlet Demiryolları İşletmesi, PTT, Denizcilik Bankası ve Devlet Malzeme Ofisi, kamu iktisadi teşebbüsü (KİT) hâline dönüştürülmüştür. Et ve Balık Kurumu, Türkiye Demir Çelik İşletmeleri ile SEKA ve T.C. Turizm Bankası kurularak KİT kapsamı daha da genişletilmiştir.

1980 sonrasında izlenen politikalar ve plan hedefleri çerçevesinde tüketim mallarının payında düşüş gözlenirken, ara ve yatırım mallarının payında artış olmuştur.

İkinci Meşrutiyet’in 1908’de ilan edilmesiy­le, sanayileşme olmadan ülkenin kalkınama­yacağını ileri süren devlet adamlarının sayısı artmaya başlamıştır.

17 Şubat 1923’te İzmir’de toplanan Türkiye İktisat Kongresi’nde Mustafa Kemal şöyle demektedir:

“Siyasi ve askerî zaferler ne kadar büyük olursa olsun iktisadi zaferlerle taçlandırılmazlarsa mey­dana gelen zaferler kalıcı olamaz, az zamanda söner. Bu sebeple en kuvvetli, en parlak zaferle­rimizin dahi temin edebileceği faydalı sonuçla­rı temin etmek için iktisadiyatımızın, iktisadi egemenliğimizin sağlanması, kuvvetlendirilmesi zorunludur... Yeni Türkiye’mizi layık olduğu mer­tebeye çıkarmak için vakit geçirmeden iktisadiya­tımıza önem vermek zorundayız”.

Mustafa Kemal’in “İktisadiyatımıza önem ver­mek zorundayız” derken belirtmek istediği gerçek, sanayileşmeydi.

Osmanlı’dan devralınan az sayıda sanayi kurulu­şunun, yüksek düzeydeki rekabetten korunması ve sanayi sektörünün gelişebilmesi için, Türkiye İkti­sat Kongresi’ne katılan sanayiciler, gümrük tarifele­ri artırılarak sanayinin dış rekabetten korunmasını istemişlerdir. Ayrıca, Teşvik-i Sanayi Kanunu’nun yeniden düzenlenerek yürürlüğe konulmasını, bir sanayi bankasının kurulmasını, makine araç ve ge­reç ithaline vergi bağışıklığı sağlanmasını da talep etmişlerdir.

Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk 10 yılında özel girişime dayanan liberal ekonomi politikası iz­lenmiş, özel sektör korunarak teşvik edilmiş ve sanayileşmede bu kesime öncelik verilmiştir.

Avrupa Birliği (AB) Ekonomik Faaliyetler Sınıflaması’na (NACE) göre sanayi sektörü; ma­dencilik ve taş ocakçılığı sanayisi, imalat sanayisi ile elektrik, gaz ve su sanayilerini kapsamaktadır.

Günümüzde, hammaddeye dayanan, klasik üretim teknolojisi kullanan ve çevre kirliliğine yol açan tekstil, demir-çelik ve gemi inşa gibi sa­nayiler emeğin ucuz olduğu gelişmekte olan ül­kelere kaymaktadır. Buna karşılık gelişmiş ülkeler, bilgi ve beceri gerektiren, araştırma ve geliştirmeye dayanan, ileri teknolojili sanayi dallarına yönel­mektedir. Dünyada sanayi sektöründe uluslara­rası karşılaştırmalı üstünlükler, doğal kaynak zenginliğinden çok, sahip olunan teknoloji se­viyesine bağlı bir duruma gelmiştir.

Bir ülkede imalat sanayisinin ekonomi içindeki yeri, ülkenin gelişme sürecindeki temel göstergelerden biridir. Ülkeler geliştikçe sektörlerin ekonomi içindeki payları da değişim gösterir. Önceleri tarım gibi doğal kaynaklara dayalı sektörler ekonomi içinde önemli bir paya sahipken, ülke geliştikçe bu pay yerini imalat sanayisine bırakır ve hizmet sektörünün payı da artmaya başlar.

Türkiye sanayileşme anlamında önemli adımlar atmış olmasına karşılık, dışa bağımlılığı devam et­mektedir.

İmalat sanayisinin sorunları ve eksikliklerine genel olarak baktığımızda, ara ve yatırım malların­da dışa bağımlı yapı,

enerji maliyetlerinin yüksekliği devam etmektedir. Çevre ve insan sağlığına uygun üretimdeki eksiklikler devam

etmekte, kayıtdışı hala önemli bir sorun, vergi oranları yüksek, teşvikler ve piyasa düzenlemesinde yaşanan

aksaklıklar tam anlamıyla giderilmemiştir. Girişimciliğin yeterince geliş­memiş olması ve Ar-Ge ve buna

bağlı olarak yenilikçilikte (inovasyon) yeterince ilerleme sağlanmamış olması sorunlardan bazılarıdır

Türkiye ekonomisinde gerek sanayi sektörü ve gerekse imalat sanayisi, 1960’lı yıllardan sonra önemli gelişim göstermiş, imalat sanayisinin ulusal gelir içindeki payı yükselmiştir. İmalat sanayisi bu gelişim süre­cinde birincisi 1960’larda, ikincisi 1980’lerde olmak üzere iki önemli aşamadan geçmiştir. 1960’larda ithal ikameci ve devletin aktif rol aldığı politikalar sanayileşmeye katkıda bulunmuş, ancak bu süreç 1970’lerde krizle karşılaşmıştır. 24 Ocak 1980 Kararları’nın temellerinden birini oluşturan ihracata dayalı sanayileşme stratejisiyle birlikte, imalat sanayisi hızla gelişmiştir. Bu gelişim, 1990’lardaki makroekonomik istikrarsız­lıklar sonucu yerini tekrar duraklamaya bırakmakla birlikte, 1980’de başlayan dışa açık ekonomi modeli günümüzde de uygulanmaya devam etmektedir.