TÜRKİYE'DE SOSYOLOJİ

1960'lar

Tarihsel sosyoloji

Büyük benzerlikler

Tarihsel sosyoloji

Weberyan

Osmanlı toplumunun

merkeziyetçi feodal

Doğu despotizmi

Batıcılaşmaya

Demir ve kara yolları üzerinde bulunmasına

1960-1980 arası dönemde Türkiye’nin toplumsal yapısında önemli değişmeler yaşanmıştır.  Dönem 27 Mayıs 1960 askeri darbesi ile başlar ve 12 Eylül 1980 askeri darbesi ile sona erer ve bu iki darbe arasında bir de askeri muhtıra ile bir demokrasi kesintisi yaşanır. Göç̧, ciddi bir sorun olarak ortaya çıkmış ve kentlere göç ile gecekondulaşma süreci başlamıştır. Bu dönemde aynı zamanda Türkiye’den Avrupa ülkelerine emek göçü de başlamıştır. Yine bu dönemde Türkiye’de ithal ikameci sanayileşme politikaları uygulanmış, böylece küçük ve orta ölçekli sanayi kuruluşlarında artışlar görülür. Türkiye’de Neoliberal ekonomi politikaları 1980 sonrası dönemde uygulanmaya başlanmıştır. Dolayısıyla sorunun doğru cevabı A seçeneğidir.

1960’larda Türkiye’de birbirine tamamen zıt iki büyük sosyoloji anlayışı ortaya çıkmıştır: Bunlardan birincisi yapısal-fonksiyonalist Amerikan sosyoloji anlayışı, ikincisi de tarihsel araştırmalara ağırlık veren sosyoloji anlayışıdır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Açıklama: 1960’lardan itibaren sosyologlar ve sosyal bilimciler eski Türk toplum yapısını ve özellikle Osmanlı toplum yapısını anlamaya ve açıklamaya yönelik çalışmalar yaparlar. Bu çalışmaların temel amacı, Osmanlı toplumunun geçirdiği aşamaları belirlemek, şimdi hangi yapıda olduğumuzu ortaya koymak ve buradan hareketle Türkiye’yi daha iyi olanaklara sahip bir geleceğe taşımanın yollarını aramaktır. Pozitivist ve determinist sosyoloji anlayışının bir yansıması olan bu ön kabule göre, toplumlar benzer aşamalardan geçmektedirler. Tarihteki ve şimdiki durumumuzu tanımlayabilirsek, Batılı bir düzene ulaşmak adına yolumuzu daha net bir şekilde belirleyip geleceği planlamak, evrimi hızlandırmak mümkün olur.

Dolayısıyla Osmanlı toplum yapısının yeniden tesis edilmesi gibi bir amaç yoktur. Doğru cevap D seçeneğidir.

1970’lerde yaptığı çalışmalarla Osmanlı Devleti’nin Asya Tipi Üretim Tarzı (ATÜT), feodalite ve diğer Batılı teorilerle ile açıklanamayacağını savunan sosyolog Baykan Sezer olmuştur. Sezer, Asya Tarihinde Su Boyu Ovaları ve Bozkır Uygarlıkları adlı çalışması ile Bozkır Uygarlıklarını ATÜT dışında, ayrı bir kategori olarak ele alınmasını gerektirecek özellikler gösterdiğini belirtmiştir.

Oya Sencer-Baydar, Türk Toplumunun Tarihsel Evrimi başlıklı çalışmasında, “feodal” denilebilecek bir yapı ile Osmanlı devletinin bütün tarım ve toprak sistemini kontrol ettiğini belirtir. Baydar’a göre, devlet 16. ve 17. yüzyılda koyu merkezi bir feodal yapı gösterir. Toprağın ve tarımsal rantın imtiyazlı bir sınıfın elinde bulunması, tarımın ve köyün üstünlüğü, ayni vergilerin toplanması, reayanın toprağa bağlılığı feodal yapının temel taşlarıdır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Niyazi Berkes, Osmanlı’nın Batı’da görülen feodal yapının içerisine girmemesine karşın, kendine özgü bir yapıya değil, Doğu toplumlarının dahil olduğu, Doğu despotizmi yaklaşımı içerisinde yer aldığını belirtir. Buna göre, baştaki yöneticiler değiştiği halde, toplum yerinde saymaktadır. Durgunluk bu yapının düzenini koruyarak işleyişine hizmet etmektedir. Berkes’e göre Osmanlıyı şöyle tanımlamak mümkündür: Siyasal açıdan Doğu despotizmine, ekonomik açıdan “kapitalizm öncesi emtia üretimi ekonomisi”ne dayalı bir yapı. Osmanlıda toplumun “reaya” ve “beraya”dan, yani köylü ve kentli halktan oluştuğunu belirtir. Osmanlı’da devlet efendi ve babadır. Yönetime halkı karıştırmaz. Bu nedenle devletle halk arasında büyük bir ayrım vardır. Devlet, halkı yönetimden ayrı ve uzak tutarak düzeni sürdürmektedir.

Dolayısıyla doğru cevap C seçeneğidir.

Osmanlının son dönemini inceleyen ve buradan Cumhuriyet dönemine yönelik değerlendirmeler yapan sosyologlardan biri de
Şerif Mardin’dir. Mardin 1960’larda yaptığı çalışmalar ile bugünkü Türkiye’nin ekonomik yapısı ve toplumsal davranışlarının temelini oluşturan kültürel, dinsel ve zihinsel kodları ortaya çıkarmaya çalışmıştır. Mardin, Osmanlı’nın son dönemindeki düşünsel hareketleri ve dinsel eylemleri anlamaya yönelik çalışmalara da imza atmıştır. Tarihsel çalışmaları ile öne çıkan Şerif Mardin,
Tanzimat dönemini ve sonrasını Türk modernleşmesi çerçevesinde incelemiştir. Yeni Osmanlı
Düşüncesinin Doğuşu ve İttihatçılarla ilgili çalışmalarında, onların düşünsel yapılarını etkileyen faktörleri ortaya koymaya çalışmıştır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Açıklama: Asya Tarihinde Su Boyu Ovaları ve Bozkır Uygarlıkları adlı eser Baykan Sezer’e aittir. Sezer, 1970’lerde yaptığı çalışmalarla Osmanlı Devleti’nin Asya Tipi Üretim Tarzı (ATÜT), feodalite ve diğer Batılı teorilerle ile açıklanamayacağını savunmuş ve Asya Tarihinde Su Boyu Ovaları ve Bozkır Uygarlıkları adlı çalışması ile Bozkır Uygarlıklarını ATÜT dışında, ayrı bir kategori olarak ele alınmasını gerektirecek özellikler gösterdiğini belirtmiştir.

Emre Kongar ise bu dönemde Toplumsal Değişme Kuramları başlıklı çalışmasını kaleme almıştır. Bu çalışmada “azgelişmiş̧ ülkeler açısından hayati bir önemi olan modernleşme konusuna ışık tutabilmek” ve değişme konusunda önde gelen kuramları sistematik olarak okuyucuya tanıtmayı amaçlamıştır.

1960-1980 döneminde köy sosyolojisi araştırmaları yapan sosyologlar arasında Cavit Orhan Tütengil önemli bir yere sahiptir. Tütengil, 1969 yılında yayınladığı Türkiye’de Köy Sorunu başlıklı eserinde, daha önce yapılan başlıca köy monografilerinden örnekler verdikten sonra, köy kalkınmasının ilkelerini göstermeye, yapılan araştırmaların sonuçlarını sınıflandırmaya, köyü idari ve yasal açıdan tanımlamaya çalışır. Muzaffer Sencer, Türkiye’de Köylülüğün Maddi Temelleri başlıklı çalışmasıyla köyü mülkiyet ilişkileri ve üretim güçleri açısından incelemiştir.  Bahattin Akşit de 1967’de yayınladığı, Türkiye’de Azgelişmiş̧ Kapitalizm ve Köylere Girişi başlıklı kitabında, dönemin pek çok sosyoloğunun aksine, pozitivist ve determinist bir anlayışla, Osmanlıyı Batı evrim çizgisi doğrultusunda ele alır.  1960’lı yıllarda özellikle Sosyoloji Dergisi’nde sistematik olarak köy sosyolojisi içerikli araştırmalar yayınlanmıştır. Bu araştırmaların içinde Cahit Tanyol’un çalışmaları da vardır. “Peşke Binamlısı Köyü”
(Sayı: 16), “Elifoğlu Köyü” (Sayı:
17-18), “Eylen Köyü” (Sayı: 19-29) bunlardan bazılarıdır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Oya Sencer-Baydar, Türkiye’de İşçi Sınıfının Doğuşu başlıklı doktora çalışmasında, Türkiye’de işçi sınıfının tarihini ele almıştır. Sermayeye, ham maddeye ve üretim araçlarına sahip olmayan, sadece emeği ile çalışan işçinin Osmanlıda ne zaman ortaya çıkmaya başladığı sorusuna 1839-1870 tarihleri arasındaki dönemi gösterir. Yine de kapitalizmin görülmediği Osmanlı Devleti’nde işçiler özellikle devletin kurduğu fabrikalarda istihdam edilmiştir. Sencer-Baydar’a göre 1870’e kadar doğuş halinde olan Osmanlı işçi sınıfı, 1870 sonrasında, kendine özgü̈ niteliklerini, sınıfsal özelliklerini ve giriştiği eylemleriyle sınıf bilincini, çok küçük çaplı da olsa ortaya koymaya başlamıştır (Sencer-Baydar, 1969b: 107). 1870-1908 dö- neminde emperyalist devletlerin ve azınlıkların kurduğu fabrikalar sayesinde işçi sınıfında önemli bir artış gözlenmiş, buna paralel olarak işçi eylemleri ve grevler artmıştır. Doğru cevap B seçeneğidir.