TÜRKİYE'DE SOSYOLOJİ

1699 Karlofça Antlaşması ile 19. yüzyıl yenileşme hareketleri arasında geçen sürede idari ve askeri tedbirler ile Osmanlı devlet düzeni ve otoritesini güçlendirme çabası Sultan IV. Murad'a aittir. Koçi Bey'in görüşlerinden yararlandığı bilinir.

Osmanlı Devleti topraklarına matbaanın girdiği dönemde kitap basımı ve çoğaltımı için alınan izin kitaplara konu bakımından da sınırlama getiriyordu. Tarih, coğrafya, dil, askerlik gibi konularda kitap yayınlanmış; din konusunda kitap yayınlanmasına hemen izin verilmemiştir.

İkinci Meşrutiyet Dönemi aydınlarının düşünce dünyasına egemen olan farklı siyasi eğilimler olsa da hepsinin çabası devletin bütünlüğünün korunmasıdır.

II. Meşrutiyet Jön Türlerin mücadeleleriyle ilan edildi.

31 Mart Vak'ası diye anılan hadise 1909 senesinde vuku bulmuştur.

II. Meşrutiyet Dönemi aydınlarının Garpçılık ve Osmanlıcılıktan sonra İslamcılık ve Türkçülüğe yönelmelerini kaçınılmaz kılan entelektüel sorunsal millet nedir sorunsalı olup aydınların da devletin de milliyetçilik akımıyla karşılaşmış olmasının sonucunda ortaya çıkmış çözüm arayışları ile bugüne kadar gelinmiştir.

Osmanlı aydınları Tanzimat'tan başlayarak Türkçülük fikrine sahip oldukları halde belli bir süre bu fikre mesafeli durdular. Osmanlıcılıkla gayrimüslimleri İslamcılıkla Türk olmayan Müslüman halkları kaybetmek istemediklerini gösterdiler. Son çare olarak Türkçülüğe yönelmeleri ve Türkler arasında milli bilinci uyandırmaya çalışmaları Türkçülüğün siyasi şekil almasına yol açmıştır.

Türkçülüğün siyasi şekil alması II. Meşrutiyet döneminde söz konusu olmuştur.

Sosyolojinin ülkemizdeki ilk iki isminden biri Ziya Gökalp'tir. Ziya Gökalp'in düşünce hayatımıza katkılarından en önemli iki öge Türkçülük ve pozitivizmdir.

Sosyoloji Avrupa'da bağımsız bir bilimsel disiplin olarak 19. yüzyılda ortaya çıktı.

İkinci Meşrutiyet Dönemi fikir akımları Osmanlının dağılmasını önleme kaygısından doğmuştur. Osmanlı toplumunu bir arada tutan en güçlü bağ keşfedilmeye ve geliştirilmeye çalışılmıştır.

Osmanlı Devleti Batılı devletler karşısında ilk olarak 1699 yılının başında yapılan Karlofça Antlaşması ile resmen toprak kaybetmiştir.

İkinci Meşrutiyet’in ilanı Osmanlı toplumunda önemli gelişmelerin habercisi ve tetikleyicisi olmuştur. Özellikle özgür düşünce ortamı ülkede fikir akımlarının beslenmesini sağlamıştır. Türkiye belki de tarih boyunca en yoğun fikir tartışmalarını bu dönemde yaşamıştır.

İkinci Meşrutiyet döneminde Osmanlı ülkesi 3.272.000 kilometrekare yüzölçüme sahiptir. 30 milyon insan yaşamaktadır. Halkın yüzde sekseni köylerde tarım ve hayvancılık ile geçimini sağlamaktadır.

Osmanlıcılık hem siyasi partilerin hem de Meşrutiyet’in siyasal amacı ve ideolojisi olmuştur. Osmanlıcılık ile devlet içindeki bütün milliyetler tatmin edilerek bağlılıkları pekiştirilmek istenmiştir. Yeni bir millet ve vatandaşlık tanımlaması yapılmıştır.

Osmanlı devletinde ve toplumunda Batı’ya benzer şekilde bir yenileşme yaratma girişimi gelir. Kısaca Batılılaşma hareketi olarak adlandırılan bu girişim Batı’daki modern gelişmeleri yakalama amacını güden bir fikir hareketi haline gelmiştir.

Batılılaşma hareketinde ilk göze çarpan aydınlar arasında, özellikle edebiyat sahasında Şinasi, Ziya Paşa ve Namık Kemal sayılabilir.

İslamcı görüşün ileri gelen düşünürlerinden birisi olan Said Halim Paşa’ya göre dinler hiçbir ilerlemeye engel değildir. Ne Hristiyanlık Avrupalıların ilerlemesine ne Budizm Japonların ilerlemesine engel olmuştur. Aynı şekilde İslamiyet de hiçbir milletin ilerlemesine mani değildir.

Türkçülerin önde gelen isimlerinden birisi de Yusuf Akçura idi. Yusuf Akçura ikinci meşrutiyet dönemi düşünce ortamını özetleyen Üç Tarz-ı Siyaset isimli geniş makalesinde aynı zamanda kendi görüşlerini dile getirir.

Prens Sabahattin Frederic Le Play okuluna, Ziya Gökalp Emile Durkheim okuluna göre sosyolojiyi öğrenmiş ve uygulamaya çalışmıştır.