TÜRKİYE'DE FELSEFENİN GELİŞİMİ II

Fuad Köprülü (1890-1966), tartışmasız olarak Türk tarihçiliğinin en tepesinde yer alan çok az kişiden biridir. Köprülü’nün yetiştiği dönemde, devlet, toplum, kurumlar ve aydınlar olabilecek en kötü şartlar altındadır. Böyle bir ortamda 23 yaşında Darülfünun’a müderris olmuştur. Türk tarihi hakkında çalışmaları, çalışmalarının kalitesi, sorunlara nüfus edebilme gücü, yeni bir yaklaşımla sorunları kucaklama, içerden bir okumayla bu topluma ait düşünceleri sergileme becerileriyle, en iyi tarihçilerden biri olma niteliğini hak etmiştir. Türk tarihçiliğinin doruk noktasında olan Köprülü, bu özelliğine 1913 ile 1934 yılları arasındaki çalışmalarıyla ulaşmıştır. Köprülü, kaygılarına da yansıtacak şekilde kendini şöyle anlatmıştır: Daima tekrar ettiğim gibi, Türk milletinin cihan tarihindeki büyük rolünü bugünkü ilim zihniyetiyle nesnel olarak ortaya koyabildiğimiz zaman, dünya ilim aleminin bunu kolaylıkla kabul edeceği ne kadar muhakkak ise, bunun Türk milletine en büyük bir hizmet olacağı da o derce katidir (Köprülü 1977/1, XXIII- XXIV). Köprülü bu kaygılarını çalışmalarına yansıtmıştır.

Köprülü, genelde tarih, özelde edebiyat tarihinin, bir milletin bütün düşünsel yapısını ortaya koyduğu düşüncesindedir. Bu çerçevede milli tarihe bakıldığında, onu, umumi tarihin (dünya tarihi) içinde ele alınması gerektiği, umumi tarih çerçevesi içindeki tabii mevkiine sokulmadan tetkikine imkan olmadığını belirtmiştir (Köprülü 1977/1, XIII). Köprülü’ye göre, milli terbiye bakımından haiz olduğu ve daima olacağı büyük ehemmiyet bir tarafa bırakılırsa, ilmi bakımdan, her milli tarihin kıymeti, yalnız umumi tarih içindeki maddi ve manevi tesirlerinin büyüklüğü ve devamlılığı ile ölçülmektedir (Köprülü 1977/1, XIII). Böylelikle, milli tarihin anlaşılması için dünya tarihi içinde yorumlanması gerektiğini öne çıkarmaktadır.Doğru cevap D'dir.

Türk Edebiyatında ilk Mutasavvıflar (1918) adlı eserinde Köprülü, Anadolu’da gelişen islam anlayışının Orta Asya kökenli olduğunu ve Türklerin bu çerçevede islamiyet’i benimsedikleri üzerinde durmaktadır. Bu bağlamda, tasavvufun Türkistan’da nasıl geliştiği, Horasan’ın Eski iran ananelerini göğsünde sakladığını aynı zamanda islamiyet’ten sonra tasavvuf merkezlerinden biri, belki de birincisi, olduğunun altını çizmiştir (Köprülü 1976, 17-18). Böylelikle, tasavvuf anlayışında islam dışı unsurların bir kısmının iran kökenli olma nedenini de açıklamıştır. Köprülü adı geçen çalışmasında, Hoca Ahmet Yesevi ve Yunus Emre üzerinde durmuştur.Doğru cevap E'dir.

Ümit Hassan’a göre, asıl olan, gelişim-değişmedir, teori bu değişimin incelenmesinin sürekliliğiyle oluşur. Herhangi bir olayı tanımlamak için geliştirilmiş olan ölçütler, önermelerin sınanmasıyla varılmış olan sonuçlardır; bu bakımdan teorikmetodolojik bir kapsam içinde yer alırlar. Ne var ki, ölçütler belirli bir anda sabittirler; bu kesitsel özellikleriyle teorinin ancak bir ifadesi olurlar. Bütün zaman mekanlar için geçerli olan, teorik olan, hareketin, değişkenliğinin bütünselliğidir (Hassan 2000, 11). Bu teorik açıklamada, teorinin olgulara bağlı olduğunu ve olguların her zaman yönlendirici olduğunu kabul etmektedir. Başka bir deyişle tarihsel açıklamalar geçicidir; her kuşak yeni açıklamalar getirmek durumundadır. Hassan bu anlayış çerçevesinde eski Türk toplumu hakkındaki düşüncelerini oluşturmuştur.Doğru cevap D'dir.

Eleştiriler bağlamında gerçekleşen felsefe sorularının ve bu soruların temellendirildiği ilk ve temel çalışmadırlar.Doğru cevap B'dir.

Felsefedeki varlık sorunu, Aristoteles ya da herhangi bir filozofun varlık anlayışından ayrılmadığı sürece, varlıkla ilgili soruları cevaplamak güçleşir. Felsefe yapmanın şartı, soruyu başka bir kişiye değil, konunun kendisine sormaktır. Varlık nedir? sorusuna cevap verilirken, konuya ilişkin daha önce verilen cevapları malzeme olarak kullanılmalıdır.Doğru cevap A'dır.

felsefe sorusunun oluşumunda Eleştirel Tutum belirleyici bir bir rol oynar.

Felsefe düşünmek demektir, yeti, yaratıcılık, demektir. Felsefenin asıl yaratıcıları dehalardır. Felsefe dehalarıysa en üstün kişilerdir. Sayıca az mı azdır deha (Uygur 1974, 70-72). Türk felsefesine iyimser bakanlar çok küçük bir öbek oluştururlar, ‹slam medeniyeti çerçevesinde ortaya çıkanları Türk filozofları olarak tanırlar (Uygur 1974, 72-74). Tanıtılan sınıflardan felsefe için iyi şeylerin çıkmayacağı izlenimi doğmaktadır.Doğru cevap E'dir.

Köprülü’nün ortaya koyduğu en önemli şeylerden biri, Türk tarihinin sürekliliğinin
dayandığı verileri ortaya koyarak, onun bütünlüğünü göstermesidir. Ayrıca bu
uzun tarihin temel kurumlarını eleştirel bir tarzda sergileyerek, Türk tarihinin yol haritasını çıkarmıştır. Türk tarihinin sürekliliği ve bütünlüğü, tarih tanımlarında sıkça
yer alan, içtimai, iktisadi, hukuk, din ve edebiyat üzerinden kurmaya çalışmış,
kaygılarını eserlerinde büyük ölçüde gerçekleştirmiştir.

Ümit Hassan, ilk toplum örgütlenişiyle ilgili iki ölçüt kullanılmıştır. İlki, eşitlik/ eşitsizlik ikincisi, babahanlık / anahanlık (babaerkil, anaerkil). İlk toplumsal örgütlenmenin, birinci ölçüt açısından, eşitlikçi-sınıfsızlıktan başlayarak çözüldüğünü; ikinci ölçüt açısından da anaerkil karakteristikten babaerkiliğe doğru olduğunu önerme olarak kabul etmiştir.

Nermi Uygur, her fırsatta Türkçe’ye olan tutkusunu dile getirmekten hoşlanmaktadır. Bu tutku, hem felsefe yazılarında hem de edebi denemelerinde açıkça görülmektedir. Uygur aynı zamanda "Türkçe’yi, bir dil olarak alınyazısı diye yaşayıp anlayan, bu dile bir yazgı olarak içten bağlanmış bulunan bir insan açısından görmektir. Kendime verdiğimi ödev, Türkçe’yi gözlemlemektir." ifadelerinin de sahibidir.

Ömer Naci Soykan eserlerinde Türkçe'nin sözdizimsel yapısı (sentaks) üzerinde durmuştur.

Türkiye'de 1960'lar ve 1980'ler arasındaki felsefe gelişimi ele alındığında, düşünürler yaratıcı ulusal felsefenin sınırlarını çizmenin zor olduğunu ve Türkiye’de çağdaş felsefe bakımından özgünlük olmadığını belirtmişlerdir. Türkiye’de özgün felsefe olmamasının nedenleri olarak, büyük bir felsefe geleneğinin olmaması, Cumhuriyet döneminde felsefeci sayısının azlığı ve yeterli düşünce özgürlüğünün bulunmamasını saymışlardır.

Nermi Uygur Türkiye'deki felsefecileri ilgisizler, kötümserler ve iyimserler olmak üzere üç öbekte toplamıştır.

Felsefi tutumun en önemli özelliklerinden biri, ya da özü, felsefe konularıyla ilgili olarak öne sürülmüş düşüncelerin, ilkece yetersiz, eksik, çelişik ya da yanlış olduklarının kabulüdür.

Türkiye’de görülen genel tutum, sorunun kişinin kendine sorması değil, soruların filozoflara sorulmasıdır. Soru, varlık nedir? şeklinde dile getirildiğinde, sorunun muhatabı soruyu soran kişidir. Ancak soru Hartmann’a göre varlık nedir? şeklinde sorulduğunda muhatap öncelikle Hartmann’dır. Varlığa ilişkin sorunların neler olduğu, bu soruların hangi şartlarda ortaya çıktıkları, ne türden sorunlara neden
oldukları, diğer felsefe sorunlarıyla ilişkileri sergilenmedikçe, felsefede varlık sorununun ne olduğunu ve filozofların bu soruna nasıl baktıklarını anlamak çok zordur.

Düşünce geleneklerinin oluşması, alanın temel sorunları hakkında kaynak eserlerin üretilmesine ve bu eserlerdeki düşüncelerin eleştirel değerlendirilmesini yapan diğer çalışmalara bağlıdır. Başka bir deyişle felsefe geleneği, felsefenin yapısı ve sorunları hakkında kaynak eserlerin üretilmesi ve söz konusu eserlerdeki düşüncelerin çeşitli bağlamlarda tartışma süreçleriyle gerçekleşir.

Türkiye Tarihi: Anadolu’nun İstilasına Kadar Türkler isimli eser Fuad Köprülü tarafından kaleme alınmıştır. Bu bilgi ışığında doğru cevap “A” şıkkıdır.

Fuad Köprülü, bir tarihçi olarak Türk düşüncesine çok önemli katkılar sağlamıştır. Onlarca kitabın tamamının Türk tarihiyle ilgili olması, ister istemez, Türk düşüncesi de bu bağlamda ortaya çıkmıştır. Ancak, Türk Edebiyatında Usul, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar ve Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu başta olmak üzere bütün çalışmalarda Türk düşüncesinin, tarihsel temellerini, sergilemiştir. Türkçe yazılı metinleri esas alarak, edebiyat, siyaset, hukuk, din, devlet alanlarında ortaya konulan düşünceleri eleştirel bir gözle değerlendirmiş, Türk düşüncesinin genel bir haritasını çizmiştir. Bu bilgiler ışığında doğru cevap (A) şıkkıdır.