TÜRKİYE'DE FELSEFENİN GELİŞİMİ II

Filibeli Ahmet Hilmi’nin İslam Tarihi başlıklı kitabı esas alınarak onun İslam ve İslam düşüncesi hakkında görüşleri verilmektedir. Adı geçen kitabın içeriğine bakıldığında tarih kavramının tanımı, tarihin dönemleri; din, felsefe, bilim başlığı altında felsefe akımları, bilimin yetkisi, felsefenin konusu; dinin tarihi, din duygusu, dinin gerekliliği ve faydaları; dinsizlik ve sonuçları; dinlerin tasnifi adını taşımakta ve Hegel, Hartmann, Tiele ve Seibeck gibi düşünürlerin dinler sınıflamasını tartışmaktadır; manevi değerler açısından dinlerin sınıflandırılması; Hıristiyanlık ve dinlerin eleştirisi;

Ahmet Hilmi’ye göre, her dönemde dine karşı çıkanlar olmuş ve kendi döneminde de çeşitli gerekçelerle karşı çıkanların sayısı çok artmıştır. Ancak, insanlık tarihinde dinin sürekli oluşu, onun gerekliliğinin bir kanıtıdır.

Filibeli’ye göre dinlere musallat olan iki bela, zühd (çile, inziva) ve ruhbanlıktır.

Filibeli’ye göre, İslam’ın bugünkü haline, hoşgörü ve aşırı iyimserlik ile bakmak, sevgi eseri ve fazilet alameti olamaz. Bir toplum, çöküntü ve gerileme sebeplerini bilmedikçe, ilerleme ve yükselme sebeplerini hazırlayamaz (F. Ahmet Hilmi 2005, 519). Filibeli’ye göre asıl sorun, tarihsel şartları kavramamaktır.

Dinde reformun önündeki en büyük engel ilmiyedir. Alimler, insanlığın bugünkü bilgilerinin vardığı noktayı kavrayamadıklarından, günün sorunlarını tahlil ve muhakeme etmekten aciz kalmışlardır.

Filibeli, acaba, din ve ahlak ayrı şeyler midir? Din olmadan Ahlak olabilir mi? sorularını Sokrates üzerinden cevaplamıştır.

Felsefenin niçin sorusunu cevaplamayı hedeflediğini belirterek, köken sorunlarıyla ilişkili olduğunu, bazı açılardan dinlerin verdiği cevaplara yaklaştığını kabul etmiş gözükmektedir.

Tunç’a göre din felsefesi, hukuk, sanat bilim felsefeleri gibi bir varlığa sahiptir. Din felsefesinin varolması da, diğer felsefe disiplinleri gibi din tarihi çerçevesinde oluşur.

Şekip Tunç, doğa dünyası ile değerler dünyası arasında da bir ilişki kurmuştur. Fizik biliminde ortaya çıkan, evrenin esasının enerji olduğu ve evrendeki enerji miktarını ne artırmak ne de eksiltmenin mümkün olmadığı görüşüne işaret etmiştir.

Konusu itibariyle din felsefesine en yakın kelamdır. İslam medeniyetinde kelam, akli ve nakli delillere başvurarak temel dini hükümleri açıklayan, sistemleştiren ve savunan bir disiplin şeklinde görülmüştür (Aydın 1992, 13-14). Din felsefesi, sistematik kelamla daima dirsek teması halindedir.

Başka bir deyişle din, bir insanın kendinden üstün ve muhtaç olduğu bir kudreti anlaması ve itiraf etmesidir.

Tarih kavramının tanımı, tarihin dönemleri; din, felsefe, bilim
başlığı altında felsefe akımları, bilimin yetkisi, felsefenin konusu; dinin tarihi, din duygusu, dinin gerekliliği ve faydaları; dinsizlik ve sonuçları; dinlerin tasnifi adını taşımakta.

Din duygusunun önemi ve özellikleri vurgulanmıştır.

Dinde reformun önündeki en büyük engel ilmiyedir.

İslam’daki genel reform için içtihat kapısının açılması gerekir.

Eski içtihatlar, öküz arabasına benzetilirse, öküz arabasıyla ilgili bilgilerle tren yapılamaz.

En iyi yol, kırk ya da elli alimden oluşan Yüksek İçtihat Meclisi meydana getirmektir.

Şekip Tunç’a göre din felsefesi, din meselesini metotlu bir düşünce ve muhakeme ile aydınlığa çıkarmağa, anlaşılmasını kolaylaştırmağa çalışır. Hitap ettiği kesim aydınlardır (Tunç 1959, 3).

Ona göre, dinin temel unsurları olan ruh ve mananın kavranılmaları, ancak dinin bütünlüklü bir açıklamasını yapmakla mümkün olur.

Tunç’a göre din felsefesi, hukuk, sanat bilim felsefeleri gibi bir varlığa sahiptir. Din felsefesinin varolması da, diğer felsefe disiplinleri gibi din tarihi çerçevesinde oluşur. (Tunç 1959, 7).