TÜRKİYE'DE FELSEFENİN GELİŞİMİ II

Nermi Uygur metafizik bağlamında varlık sorunu üstünde durmuştur.

Mengüşoğlu'na göre ontoloji varolanı bir bütün olarak ele alırken, bilim ve felsefe varlığı çeşitli sahalara bölerek inceler.

Kozmolojik kategoriler: Zaman, mekan, substans (öz ya da dayanak), kausalite (nedensellik), tabiattaki kanunluluk, karşılıklı tesir.

H. Ziya Ülken varlık sorunuyla yakından ilgilenmiştir. Kitap onun konuyla ilgisini açıkça ortaya koymaktadır.

Ülken, Aristoteles temelli varlık ve oluş anlayışını, 19. ve 20 yüzyılların yeni açıklama modelleri çerçevesinde, dikotomi (karşıtlık), kriz ve ritim bağlamlarında açıklayarak insan varlık dünyasında nasıl bir yapıya sahip olduğunu ortaya koymaya çalışmıştır.

Bilimin ve felsefenin ortak kaynağı olan, onları birbirleriyle birleştiren bu varolan da yine hususi bir bilginin araştırma sahasıdır. İşte böyle bir bilgiye ontoloji adı verilmektedir. Bu nedenle, ontoloji temel bilim olarak görülmüştür. Ontoloji varolanı bir bütün olarak ele alırken, bilim ve felsefe varlığı çeşitli sahalara bölerek inceler. Felsefe, ontoloji adı altında varolanın temel yapısını, belirleyici ilkelerini, varolanın türlerini, varolanın tarzlarını araştırır. Ontoloji, bilgi esaslı temel bilim olarak, varlığı bütünlüklü bir biçimde kucaklamayı amaçlar. Bu doğrultuda doğru cevap "C" şıkkıdır.

Ülken, varlığı dikotomiler (karşıtlıklar) çerçevesinde de ele almıştır. Ona göre varlık-yokluk dikotomisi ilk konulan problemdir. Konuyla ilgili Parmanides ve Platon’un görüşlerini kısaca veren Ülken, Aristoteles’in “yokluk düşünülemez” düşüncesinin tarihsel olarak benimsendiğini belirtmektedir (Ülken 1968, 134). Varlıkyokluk dikotomisi konulamayınca, onun yerine varlıkların tamamlayıcı vasıfları olan başka kavramlar kendilerini gösterirler. Bu karşılıklı kavramlar varlık-oluş, varlık-görünüş, olmak-mecbur olmak, gerçek- ideal, varlık-düşünce, varlık-imkan gibi, zıt ve tamamlayıcı kavramlardır. Bunlar, varlık - yokluk dikotomisinde olduğu gibi, çelişik değildirler. Burada da görüldüğü gibi “D” şıkkında ortaya çıkan anlayış Mengüşoğlu’nun değil, Ülken’in anlayışıdır. Bu sebeple doğru cevap “D” şıkkıdır.

Mengüşoğlu, varlık türlerini iki çeşit olarak kabul etmiştir: 1- Reel varlık 2- İdeal varlık. Reel varlık, zaman mekan içinde bulunan, oluş halinde olan, değişme halinde olandır. Oluş, hem meydana gelme, değişme, hem de başka şekillere girme demektir. Organik sahalarda değişmenin boyutları kolay gözlemlenir. Ancak inorganik alanda da sürekli bir değişimin olduğu bilinmektedir. Bu görüşler Ülken’in değil, Mengüşoğlu’nun varlık anlayışına dairdir. Bu açıdan sorunun doğru cevabı “B” şıkkıdır.

Uygur’a göre, metafiziğin programı ile bilgi başarısı arasında bir gedik olduğu öne çıkmaktadır. Evreni bilmekle kendini görevlendirmiş metafiziklerin, evren hakkında ortaya koydukları bilgilerin güvenilirlikleri sorunludur. Bu bilgilerin durumu bilimlerdeki gibi denetlenememektedir (Uygur 1971, 96-98). Metafiziğin programını gerçekleştiremediğini söylemek, metafizikteki cevaplara, metafizik savaşlara “yanlış” denmesini gerektirmez. Bu savlar bilgi değildirler ki yanlış ya da doğru olsunlar. Söylenenler denetlenemediklerinden, evren üzerinde bilgi vermez; bunun için de, metafizik söylemler, doğru olmadığı gibi yanlış da sayılmazlar. Bu bilgiler ışığında Uygur’un düşüncelerini barındıran şık “C” şıkkıdır.

Duralı’ya göre, metafiziğin temel sorunlardan biri olan hakikat, kapsamlı, kuşatıcı bir sentetik birliktir. Özelde metafizik, geneldeyse felsefe, hakikate ilişkin gerçeklik yörelerini, kesitlerini öğrenip açıklamak maksadıyla çözümlerler. Felsefenin yüreği konumundaki metafizik, başka birçok konusunun arasında, öznel gerçekli ği ele alırken, duyargalar durumundaki bilimler de nesnel gerçekliklere eğilirler. Bu açıdan yaklaşıldığında doğru cevap Duralı’nın görüşlerini yansıtan “A” şıkkıdır.

Bilgi ve Değer isimli kitap Hilmi Ziya Ülken tarafından yazılmıştır. Anlam Üstüne Bir Deneme ve Epistemik Mantık isimli eserler Teo Grünberg tarafından verilmiştir. Bilgi Teorisi ve Mantık Ersnt von Aster’in eseridir. Doğruluk Arayışı ve Kuram Eylem Bağlamı isimli eserler ise Bertrand Russel tarafından verilmiştir. Bu bilgiler ışığında doğru eşleştirmeni “C” şıkkında sunulduğu görülmektedir.

Mengüşoğlu, Felsefi Antropoloji adlı çalışmasında, naif, bilimsel, felsefi, sanat ve dini bilgi türleri üzerinde durmuştur. Bu bilgi ışında doğru cevap “E” şıkkıdır.

Teo Grünberg’e göre bilginin üç şartı vardır. Bunlar inanma şartı, doğruluk şartı ve belgeleme şartından oluşmaktadır. Bu bilgi ışığında doğru cevap “D” şıkkıdır.

Ayırdında olmanın üç tarzı vardır: 1- Tüm duygu ve duyumlarımda beden -ruh birliği olarak ruhum (bilincim, kendi benim vb.) duygu ve duyumlara sahip olduğunun ayırdında olmak. 2- Tüm zihinsel etkinliklerimde zihnim, kendisinin etkinlikte olduğunun ayırdında olmak. 3- Beden ruh birliği olarak ruh ve zilin bütünlüğüne sahip olan ben, ruhumun ve zihnimin etkilenim ve edimlerinin ayırdında olmak. Bu bilgi ışığında doğru cevap “E” şıkkıdır.

Mengüşoğlu’na göre, özne ile nesne arasındaki ilişkiden doğan bilgi, çeşitli edimlerden (aktlar) oluşur. Bu edimlere, bilgi edimleri denmektedir. Bilgi edimleri arasında idrak edimi, düşünme edimi, anlama edimi ve izah edimi sayılmaktadır. Bu bilgiler ışığında doğru cevap “C” şıkkıdır.

Uygur'a göre (1971, 91), metafiziğin tipik soruları evreni tümüyle, kökten ve kesin bir bilgiyle kucaklamaya yöneliktir. A, B, C ve D şıklarındaki sorular metafiziğin tipik sorularıdır.

Uygur'un felsefe ve metafizik arasında yaptığı ayrım, analitik felsefe çerçevesinde gerçekleşmiştir.

Bilimlerde ve onları sistemli bir bütünlüğe ulaştıran ikinci felsefede varlığın parçaları şeklinde düşünüp kabul ettiğimiz varolanlar araştırılırken, ilk felsefe yani metafizik, varlığı varlık olarak ele alır (Duralı 2006, 86).

Mengüşoğlu edimleri idrak edimi, düşünme edimi, anlama edimi ve izah edimi olarak adlandırmıştır.

Grünberg bilgi anlayışının temellerini Epistemik Mantık adlı eserinde sergilemiştir.