TÜRKİYE'DE FELSEFENİN GELİŞİMİ II - Deneme Sınavı - 13

Sanat Eserlerini Varoluşları yönünden inceleyen Sanat Ontolojisi Kitabı i yazarı İsmail Tunalı'dır.

İsmail Tunalı, estetik fenomeni ontik bütünlüğünde dört temel yapı elemanı üzerine kurmuştur. Bunlar sırasıyla estetik süje, estetik obje, estetik değer ya da güzel ve estetik yargıdır. Estetik fenomen ya da estetik varlık, bu dört öğenin bir ontik bütünlüğü olarak meydana gelir. işte felsefi estetiğin konusunu bu ontik bütünlük oluşturur. Buradan felsefi estetik ile psikolojik estetik ve sanat felsefesi, güzel felsefesi ve estetik değer mantığı arasındaki ilişkiyi ve ayrılığı yakından görmek mümkün olur. Ancak felsefi estetik bunlardan hiçbirine geri götürülemez (Tunalı 1979, 24).

Felsefenin tarih boyunca evrimi, gerçekte, bu kaynakların kendisinden, öğrenilebilir. Bunlar bize felsefenin, büyük ustalarının  eliyle nasıl işlendiğini, nasıl yapıldığını, doğrudan doğruya gösterirler; dolayısıyla bize felsefede yaratıcılığın yollarını açarlar (Gökberk 1979, 1). iyi, doğru, güzel gibi araştırma alanları, özel tutum, temele kadar gitmek, felsefe tarihi, felsefenin özellikleri olarak öne çıkarılmıştır. Böylelikle felsefe tarihinde nelerin aranması gerektiğini açıklamaktadır.

Birinci önyargının aşıması için yapılması gerekenler:
Yanılmalar yumağından doğrunun ipliklerini birer birer ayırıp çözmek;
doğruyu eklentisinden, takıntısından ayıklamak; bilgi alanında elde edilmiş kazançların zincirini belirlemektir. Bu da bir philosophia perennistir (felsefenin sürekliliği ve doğallığı), felsefe yapmanın zamanlar ve mekanlar üstünde kalan birliği ile sürekliliğidir (Gökberk 1963, 134).

Filozofun fikirleri ya bu çerçevenin içine sığabilir veyahut da onu aşar. Sığdığı zaman filozof, tutarlıdır; yani fikirleri arasında bir tutarlılık vardır. Sığmadığı zaman filozof söylediklerini çürüten, tutarsız, fikirleri birbirini tutmayan bir filozoftur. Böyle bir felsefe tarihi görüşünün tam olabilmesi için, bu sistemlerin de tasnif edilmesi gerekmektedir. Tasnif, bu sistemleri, realizm, idealizm, pozitivizm gibi belli isim’lere ayırmak suretiyle yapılır (Mengüçloğlu 1968, 307-308).

Felsefenin geçmişini anlamak için ne yapmak gerekir? Uygur’a göre yapılacak şey, geçmişteki felsefeyi bulup ortaya çıkarmak, bu felsefenin kuruluşunu açık kılmak, zamandaki gidişini belirtmektir (Uygur 1971, 158).

Felsefe anlayışına filozof sahip olduğundan, felsefe tarihçiliğini de filozofun yapması gerekmektedir. Uygur’a göre filozofluk ile felsefe tarihçiliği iki ayrı uğraşı değildir. Bunlar birbirlerini gerektirmektedirler (Uygur 1971, 163). Filozofun felsefe tarihiyle uğraflmas›, mesleğin geçmişine yönelen düpedüz bir tarih merakıyla açıklanmaz. Böylesine bir merak filozofun felsefe tarihçisi olmasını gerektirmez. Söz konusu olan filozofun felsefe tarihindeki etkisidir (Uygur 1971, 163-164). Filozofun filozofluğu, felsefede gerçeklefltirdikleriyle ölçülür (Uygur 1971, 164).

Felsefenin bugününde ne yapmak gerektiğini bilmek isteyen, felsefenin dününü ‘bilmek’ zorundadır (Uygur 1971, 165). Dolayısıyla felsefe tarihçiliği, felsefenin olmazsa olmazı haline gelmektedir.

Felsefe, kavramlarla ilgili bir uğraşdır. Felsefe, dallı budaklı yönelmelerimizde, günlük yaşamda, bilim ve sanatta, din ve teknikte başvurduğumuz belli başlı sözleri(dolayısıyla bu sözlerle yöneldiğimiz dünyayı anlamları bakamından elden
geldiğince açıklayıp eleştirme denemesidir.

Başarılı  filozoflar her zaman yarınların filozofları olmuşlardır. Aralardaki yüzyıllara rağmen, sözgelişi, Aristoteles, Descartes, Kant, Hume bir bakıma çağdaşımız değil midir? (Uygur 1971, 184). Öte yandan Geleceği önceden bilmek, yarının tarihini yazmaktır.

Varlık felsefesi, evrenin nasıl oluştuğu, evrendeki unsurların ortaya çıkış ilkeleri,
varlık tabakaları, canlılığın oluşum süreci türünden temel problemlerle uğraşan
felsefenin temel disiplinlerinden biridir.

Mengüşoğlu, varlığın prensiplerini ontolojinin konularına bağlı olarak ele almıştır.
Ona göre ontoloji, varolanının temel yapısını, onun belirleyici ilkelerini, varolanın
nevilerini ve tarzlarını araştırır.

Ülken, varlığın sınırlılık ve sınırsızlık özelliklerini Parmenides, Platon ve Aristoteles’ten hareketle değerlendirmiştir.

Ülken’e göre varlıkta kriz ve ritim unsurları bulunmaktadır. Ona göre kriz, varlığın
bünyesinde sürekli değil, bazı durumlarda kendinden sonra gelen düzenle ilgilidir.

Metafiziklerde dört tipik soru vardır: 1- Evren tümüyle nasıl kurulmuştur?
2- Varlığın ne gibi bir özü vardır? 3- Fizik ötesinin yapısı nasıldır? 4-Bir şey
(dolayısıyla her şey) derinliğinde nasıldır? Metafiziğin tipik soruları, evreni tümüyle,
kökten ve kesin bir bilgiyle kucaklamaya yöneliktir (Uygur 1971, 91)

Duralı’ya göre, metafiziğin temel sorunlardan biri olan hakikat, kapsamlı, kuşatıcı
bir sentetik birliktir.

Özne - nesne ilişkisinden hareketle, bilgi sorununu açıklayan çeşitli bilgi anlayışlarını,
Mengüşoğlu şöyle sıralamıştır:

1- Bazı bilgi anlayışları, özneyi tam bağımsız kabul ederken, nesneyi özneye bağlarlar. Nesne, öznenin herhangi bir kabiliyetinin ürünüdür. Bu yaklaşım tarzına idealizm denir.

2-Öznenin herhangi bir bilinç içeriğinden hareket eden teorilere ise duyumcu deneycilik
(sensualist-empirist) teoriler adı verilmektedir. Bu teoriler nesneyi, duyu ya da impression (izlenim) olarak görürler. Nesnenin kendi başına bir varlığı olduğunu kabul etmezler.

3- Realizm, nesneyi kendi başına bir şey olarak kabul eder. Nesne alanı, özne alanını içine alır. Yani özneye, nesneden hareket edilerek varılır.

4- Monist teori, özne nesne ayrımını kaldırarak her iki unsuru da üst bir alanın özellikleri olarak kabul eder.

Klasik bilgi öğretisindeki tartışmalar, bilgi, doğruluk, inanma ve belgeleme gibi terimlerin yeterince aydınlatılmadan kullanılmalarından kaynaklanmaktadır. Başlıca amacı bu gibi terimlerin anlamını aydınlatmak olan epistemik mantığın, bilgi teorisi alanında karşılanan güçlükleri geniş ölçüde yeneceği umulabilir. (Grünberg 1971, V)

Denkel’e göre, fiziksel nesnelerin gerçekçi anlamda, yani bağımsız olarak var oldukları savını temellendirmenin yolu şu aşamalardan oluşmaktadır: 1- Olayların gelişimi, birbirlerini izleyişleri ve gelecekte meydana gelecek deneylerimize ilişkin genellemeler ve bu yolla tahminler yapmak için, algılanan olayların yanı sıra algılanmayan ve bizden bağımsız olaylar da bulunduğunu varsaymak zorundayız. 2- Yapılan bu tahminler hem başarılı olmakta hem de deneyin tutarlılığını açıklamaktadır. 3- Tahmin başarılı olduğuna göre, ona olanak veren genelleme de doğrudur. 4- Doğru bir genelleme için zorunlu olan varsayım da doğrudur. 5- Olaylar fiziksel nesnelerin geçirdikleri değişimler olduklarına göre, bizden bağımsız olaylar varsa, bizden bağımsız fiziksel nesneler de vardır.

Ömer Naci Soykan, öznenin tüm edim ve etkilenimlerinde bulunabilen 'ayırdında olma'yı bu niteliğinden ötürü, herhangi bir bilgi tarzı olarak değil, tersine tüm bilgi türlerinden önce gelen, insan türünün bir koşulu olarak görmektedir. Bu cümledeki boşluğa hangi şık getirilmelidir?