TÜRKİYE'DE FELSEFENİN GELİŞİMİ I

Macit Gökberk, Aydınlanma düşüncesini tek kurtuluş yolu olarak görmüş, hem düşüncelerini hem de toplumla ilgili sorunları Aydınlanma anlayışı bağlamında ele almayı, tek gerçek yaklaşım tarzı olarak benimsemiştir. Ona göre, Aydınlanma: Akdeniz çevresi ve gerilerinin bir ürünü olan Batı uygarlığının bir ürünüdür.

Aydınlanmanın, düşünme ve değerlendirmenin geleneklere bağlı olmaktan kurtulup insanın kendi aklı ile, kendisinin yapmış olduğu denemeler ve gözlemler ile hayatını aydınlatmaya girişmesi olarak kabul eden düşünür Macit Gökberk'tir.

Gökberk, aydınlanmanın genel özelliklerini Felsefe Tarihi adlı kitabında maddeler ha linde sıralamıştır: 1 Din temelli açıklama sistemi, yerini akıl temelli açıklamalar ve temellendirmelere bırakmıştır. Aklın ön plana çıkmasıyla birlikte, eleştirel bir tutum gelişmiş, önceki değer ve kurumlar sorgulanmıştır.

19. yüzyılda Batı felsefesi içinde iki karşıt akım olarak gelişen Fransız pozitivizmi ile Alman idealizmi karşısında Osmanlı aydını, seçimini ilkinden yana yapmıştır. Alman idealizminin kavramsal soyut yapısını kavramak zorken, pozitivizm pratik yanları nedeniyle anlaşılması kolay olmuştur. Pozitivist kavramlaştırmanın merkezinde bilimin olması, ona yönelmenin önemli nedenlerinden biridir

Materyalistler arasında, Beşir Fuat, Ahmet Şuayb, Abdullah Cevdet, Baha Tevfik, Rıza Tevfik, Hüseyinzade Ali (Ali Turan)  önde gelen isimler olarak kabul edilmektedir. Mecit Gökberk ise aydınlanmacılık görüşünü savunan düşünürler arasında yer almaktadır.

Sosyal Darwinizm “yaşamak için mücadele” ve “en iyinin hayatta kalması” düşüncelerinin toplumsal yaşama uygulanmasıdır.

Ruhi varlıkların gerçekliğinden yola çıkan spiritüalizm, ruhun maneviliğini ve yüceliğini kabul eder. Ruhun insanda bir ilke olarak bulunduğunu ve evrensel bir gücün varlığını benimser.

Edmund Husserl’in (1859-1938) kurduğu kabul edilen fenomenoloji, kesin bir bilim olarak felsefenin özel bir arafltırma alanının olduğunu göstermeyi amaçlamaktadır.

Nicolai Hartmann (1882-1950 ) tarafından geliştirildiği kabul edilen yeni ontoloji, Takiyettin Mengüşoğlu tarafından şöyle açıklanmaktadır: Varolanı var olan olarak tetkik eden ve var olandaki "determination" prensiplerini varolanın nevilerini, tarzlarını araştıran bir ilimdir

Modern analitik felsefe, başka yoldan edinilemeyen bilgiler şöyle dursun, doğrudan doğruya ve tek başına hiçbir bilgi ortaya koymak iddiasında değildir. Felsefenin amacı, bir takım önermeler (yani bilgiler) ortaya koymak değil, eldeki önermeleri aydınlatmaktır.

Rousseau'nun Toplum Sözleşmesi adlı kitabı, etki açısından öne çıkanlardandır.

Namık Kemal'in genel irade fikrine muhalefet edişi ise, hukuk dersleri aldığı Emile Acollas'ın fikirlerine bağlanabilir. (Mardin 1998, 369-370).

Ona (Macit Gökberk) göre, Aydınlanma: Akdeniz çevresi ve gerilerinin bir ürünü olan Batı uygarlığının bir ürünüdür.

Bu ilke ile, uzun birikimlerden sonra, Milattan önceki 6. yüzyılda bugünkü Batı felsefe ve biliminin, dolayısıyla bunlara dayanan Batı uygarlık düzeninin temelleri atılmıştır. (Gökberk 1997/4, 52-52).

Batıda bireye verilen değer, bireyin özgürlüğü, hepsi Aydınlanma sürecinin sonucudur. (Gökberk 1982, 21).

Servet-i Fünun dergisi, başlangıcında, Batı'ya ait ilmi, fenni bilgiler verirken sonraları edebi dergi haline gelmiştir. Ancak söz konusu dergi, Türkiye'de ilk defa tam anlamıyla felsefi denebilecek bir hareket meydana getirmiştir. (Ülken 1979, 155).

Düşünce tarihimizin ilk tenkitçisi olan (Karakuş 1995, 80-81) Beşir Fuat'ın ilk yazıları felsefe çevirileridir. (Murteza 1986, 228-229)

Sosyal Darwinizm, "yaşamak için mücadele" ve "en iyinin hayatta kalması" düşüncelerinin toplumsal yaşama uygulanmasıdır.

Ahmet Mithat Efendi, ilk evrimci Osmanlı düşünürü olarak kabul edilmektedir.

Nicolai Hartmann'ın öğrencisi olan Takiyettin Mengüşoğlu, yeni ontoloji anlayışını Türkiye'de tanıtmıştır.