TÜRKİYE'DE FELSEFENİN GELİŞİMİ I

Felsefeyle ilgili yazıları: Felsefe ve Feylosoflar, Felsefenin Sergüzeşt-i Ahvali, Hürriyetin Mahiyeti, Duvardan Bir Sada, insan, Schopenhauer’ın Yeni Hikmeti(1887), Nevm ve Halat-ı Nevm (Uyku ve Haller), Voltaire Yirmi Yaşında ya da ilk Aşkı (1885), Ekonomi Politik (1879), bilimlerin tanıtılmasıyla ilgili Düğümlerin Çözümü (Hallu’l-Ukad) (1890), Paris’te otuz Bin Budist (1890), Ben Neyim? Materyalist Hikmete Müdafaa (1891)

Felsefenin ilk tanımını yaptığını bildirdiği Pythagoras’a göre, eşyanın tabiatını araştırarak seyredenler, filozoflardır. Ona göre felsefe, eşyanın tabiatını araştırmadan ibaret değildir, fizik ve kimya da bu görevi yaparlar. Doğu ve Batı’da felsefe yani hikmet hakkında ileri sürülen tanımlar sentezlendiğinde, felsefe tanımının, “her şeyin, her hükmün doğrusu” olabileceği düşüncesine varmıştır.

Ahmet Mithat Efendi, bilim konusunda da çeşitli görüşler ortaya koymuştur. Ona göre, fenlerde yeterince bilgi sahibi olunamadığından, ilim ile fen arasındaki fark üzerinde durulmamıştır. Bunun örneği olarak, ilm-i hisap ile fenn-i hisabın ve ilm-i tarih ile fenn-i tarih terimlerinin birbirlerinin yerine kullanılmasını göstermiştir.

Filibeli Ahmet Hilmi (1865-1914), Filibe’de doğmuş, ilk tahsilini Filibe’de almıştır. İstanbul’da Galatasaray Sultanisi’ni bitirdiği kabul edilmektedir. Memur olarak Beyrut’a gitmiş, Jön Türk hareketine eğiliminden dolayı Mısır’a kaçmış, Mısır’dan döndükten sonra 1901’de Fizan’a sürülmüş, II.Meşrutiyet’in ilanıyla İstanbul’a dönmüştür. 1908 sonrası Darülfünunda felsefe dersleri okutmuştur. Çeşitli gazeteler yayınlamıştır. Bakır Zehirlenmesinden ölmüştür.

Eserleri: Tarih-i İslam, Allah’ı inkar Mümkün müdür? İlm-i Ahvali Kur’an, Hangi Felsefi Ekolü Kabul Etmeliyiz? Üss-i İslam, Huzur-i Akl ü Fende Maddiyun Meslek-i Delaleti, Tasavvuf-i İslami ve Funun-ı Cedide ve Felsefe, Amak-ı Hayal, Türk Ruhu Nasıl Yapılır, Müslümanlar Dinleyiniz, Üç Feylosof, Ahval ür-Ruh, Yeni Akaid, şeyh Bedrettin, Bektaşiler.

Hakikati örten hayallerin yırtılmasıyla, insan, dünyanın gerçekliğiyle yüzleşir. Yüzleşme hayal kurmaktan düşünme aşamasına geçişi sağlar. Düşünme ile yöntem arasında bağlantı kuran Filibeli’ye göre medeni hayatta en çok lazım olan ve lüzumu zaruret derecesinde bulunan şey, düşünce ve uygulamada doğru bir yönteme uymaktır. Ona göre, en iyi, en sağlam ve en bilimsel yöntem, tahlildir.

Felsefe sistemleri yalnız siyasi düşünce itibariyle değil, daha birçok tali düşünceler sebebiyle de birçok ekollere ayrılmaktadır. En yaygın ekoller, Tenkitçilik, İspatçılık, Tekamülcülük olmakla birlikte, filozoflar arasında ruhçuluk ve maddecilik de yaygındır.

Ziya Gökalp, yayın konusunda üretken biri olmuştur. Şiirleri bir kenara bırakılırsa, yazdığı makaleler on cilt halinde Kültür Bakanlığı tarafından yayınlamışlardır. Baskı sırasına göre onun önemli sayılan kitapları şunlardır: Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak; Türk Töresi; Türkçülüğün Esasları; Türk Medeniyeti Tarihi.

Büyük milletlerin her biri medeniyetin hususi bir sahasında, en yüksek noktaya çıktıklarını belirten Gökalp’e göre, Eski Yunanlılar estetikte, Romalılar hukukta, Yahudilerle Araplar dinde, Fransızlar edebiyatta, Anglosaksonlar iktisatta, Almanlar musiki ile felsefede en yüksek noktaya çıkmışlardır. Türkler ise, ahlak alanında birinciliği kazanmışlardır.

Ülken’e göre felsefenin konusu, her şeyden önce ilk felsefedir. İlk felsefe, ilimler ve doktrinlerde ortaktır. İlimlerin teorilerinde de bazı fikir ayrılıkları doğarken ilk felsefede doğamaz. Çünkü düşünmek ve ortak metotlara göre ilimleri kurmak mümkün olmazdı. İlk felsefe düşünce tarihi boyunca insan aklının temeli olmuştur. İlk felsefeyi yöntem olarak kabul eden Ülken, onu varlık sorunuyla da ilişkilendirmiştir.

Türk Ruhu Nasıl Yapılır ve Müslümanlar Dinleyiniz adlı eserler Filibeli Ahmet Hilmi’ye aitlerdir. I, II ve V. numaralarda verilen eserler Ahmet Mithat Efendi’ye aittir.

Fenlerde yeterince bilgi sahibi olunamadığından, ilim ile fen arasındaki fark durulmadığını söylemiştir. Örnek olarak, ilm-i hisap ile fenn-i hisabın ve ilm-i tarih ile fenn-i tarih terimlerinin birbirleri yerine kullanılmasıyla açıklamıştır.

Filibeli Ahmet Hilmi, Hangi Felsefe Ekolünü Seçmeliyiz? Adlı yazısında felsefeden ne anladığına ilişkin görüşler ortaya koymuştur. Felsefe ile toplumsal sorunlar arasında güçlü bir ilişkiyi Kabul ettiği görülür. Düşünce akımlarına geçmeden önce ise, yöntem sorunu üzerinde durmuş, yöntemin felsefe açısından ne kadar önemli olduğunu sergilemiştir.

Türk Medeniyeti Tarihi adlı eser Ziya Gökalp, Hürriyetin Mahiyeti adlı yazı Ahmet Mithat Efendi’ye aittir. Türk Ruhu Nasıl Yapılır ve Müslümanlar Dinleyiniz adlı eserler Filibeli Ahmet Hilmi’ye aitlerdir.

Ziya Gökalp’in geliştirdiği bir anlayış olan “Mefkure”; toplumsal bir gaye doğrultusunda birlikte hareket etme temeline dayanmaktadır. Verilen diğer seçeneklerde farklı anlayışlar verilmiştir.

Ahlak konusuyla yakından ilgilenen Hilmi Ziya Ülken’in ahlak ile ilgili sorunları çeşitli yönleri ile ele aldığı eseri “Aşk Ahlakı”dır. A ve C seçeneği Hilmi Ziya Ülken’in farklı eserlerinden olmakla birlikte, D ve E seçeneğindeki eserler Filibeli Ahmet Hilmi’nin eserlerindendir.

Türk Medeniyeti Tarihi adlı eser Ziya Gökalp, Müslümanlar Dinleyiniz adlı eser Filibeli Ahmet Hilmi’ye ait eserlerdir. Diğer seçenekler Hilmi Ziya Ülken’in eserleridir.

Seçeneklerde verilen konular Ziya Gökalp’in ilgilendiği konular olmakla birlikte, felsefenin konusu, gayesi ve ahlakın hedefi görüşleri Gökalp’e aittir.

Aristoteles tarafından dile getirilen ilk felsefe, önce metafizik sonra da ontoloji adı verilen varlık anlayışı olarak bilinen felsefe disiplinidir. Hilmi Ziya Ülken’e göre felsefenin konusu da, herşeyden önce ilk felsefedir. Ona göre ilk felsefe, ilimler ve doktrinlerde ortaktır.

Verilen eserlerin sahibi ve Türkçülük akımının en önemli temsilcilerinden biri Ziya Gökalp’tir.