Aydın Sayılı-Cemal Yıldırım-Teo Grünberg-Nihat Keklik

Sayılı doktora tezini, bilimin ortaya çıkışında çok önemli bir yeri olan, rasathaneler hakkında yapmıştır. The Observatory in Islam and its Place in the General
History of the Observatory (İslam’da Rasathane ve Genel Rasathane Tarihindeki
Yeri) adlı çalışmada, astronomi ve astrolojinin ne türden anlamlarda kullanıldığı
üzerinde durulmuştur. İslam medeniyeti gelişme seyrinde astronomiyle ilgili çalışmalar tarihsel sıra ve ödenmelere göre incelenmiştir. Astronomiyle ilgilenin düşünürler ve bu konuda yaptıkları üzerinde durulmuş, rasathanenin kurum olarak gelişmesi değerlendirilmiş, astronomi aletleri tanıtılmıştır. Çalışmanın sonunda, gök
cisimlerinin gözlemlenmesinin İslam dünyasındaki yeri ile islam dünyasında gerçekleştirilen gözlemlerin, Eski Yunan, İran, Hindistan, Çin gibi eski medeniyetleri
de içeren dünya astronomi tarihindeki konumu değerlendirilmiştir. Astronomi tarihi, modern bilimin ortaya çıkışında etkili olan on altıncı yüzyıl ve sonrasında Avrupa’da ortaya çıkan gelişmelerin tanıtılmasıyla tamamlanmıştır.

Aydın Sayılı’ya göre, uzmanlıkların derinleştiği dönemde, bilimin ve bilimsel zihniyetin kamulaştırılması en zaruri ihtiyaçlar arasındadır. Bilimin kamulaştırılması, uzmanlık geleneğinden geniş ölçüde ayrılmayı gerektirmektedir.

İlim, İslam medeniyetinde, bilgi ve fıkıh ilmi, kelam ilmi, hadis ilmi gibi araştırma alanlarını nitelemek anlamında kullanılmıştır. İkinci anlamından dolayı, 19.yüzyılın başlarından itibaren bilim karşılığında da kullanılmıştır.

Bilimsel çalışmalarını iki öbekte toplandığını belirten Sayılı bunları şöyle tanımlamaktadır: Müspet ve denel bilimlerde bilim insanlarının hareket noktaları kuramlardır. Kuramlara dayanılarak olgu ve olaylar seçilir, deneyler yapılır ve daha önemli olarak, bu olgu ve olaylar kuramlar yardımı ile değerlendirilebilir ve yorumlanır
(Sayılı 1989, 16). Sosyal bilimlerde bu kuramlar tezlerdir. Araştırmalar tezlerin tadiline ve terk edilmesine neden olurlar. Fakat varılan sonuç daima hareket noktası olan tezle ilgilidir (Sayılı 1989, 16). Sayılı’ya göre bilimsel bilgi ile bilimsel çalışma yapmak arasında kesin ayrım gerekir. Bilimsel bilgi öğrenilen, bellenen bilgidir. Bilimsel bilginin genel anlamı ile bilgiden farklı bilimsel metotlara dayanılarak bulunmuş olması ve icabında aynı yollardan müdafaa ve ispat edilebilmesidir (Sayılı 1989, 20-21). Bilimsel düşüncedeki üstün vasıfların ölçüsü ve bilimin verimliliğinin kaynağı olan bilimsel zihniyet, ancak yeni buluşlar yapılırken kendini gösterir ve bilimsel bilginin değil, bilimsel araştırmanın bir özelliğidir (Sayılı 1989, 21).

Aydın Sayılı, Hayatta En Hakiki Mürşit İlimdir adlı çalışmasında, ağırlıklı olarak bilimin toplumla ilişkilerini değerlendirmiştir. Düşünür, bilimin yapısı ve taşıdığı özelliklerin neler olduğunu anlaşılır bir düzeyde anlatmıştır.

Bilim Felsefesi (1973) adlı kitabın amacını, aydın tanımı da işin içine katılarak yazarı tarafından şöyle açıklamaktadır: Çağın aydını, bilimin anlamı ve bilimsel düşünmenin niteliği üzerinde sağlam bir anlayış kazanmış kişidir. Kitabın amacı, bu anlayışın başlıca özelliklerini ortaya koymak, bilimi bir bilgi yığını olarak değil, bir düşünme yöntemi olarak açıklamaktır (Yıldırım 1979, 5). Bu çerçevede öne çıkarılan bilim felsefesi, konu ve amacına uygun olarak, eleştirel ve analitik bir düşünme çabasına dayanır (Yıldırım 1979, 5).

Bilim Tarihi (1974) adlı çalışmada, bilim tarihi, bilimin doğuş ve gelişme öyküsü olarak verilmiştir.

Yıldırım, Bilim Tarihi kitabını şu başlıklar altında incelemiştir: Eski Uygarlıklarda Bilim, Ortaçağ Avrupa’sı ve İslam Dünyasında Bilim, Rönesans ve Modern Bilim, Aydınlama Çağı ve Bilim, Endüstri Devrimi ve Bilim, Çağdaş Bilim. Konu bu başlıkları altında ayrıntılı incelenirken çalışmanın sonunda bilim tarihiyle ilgili temel metinlerden çeviriler de yer alması, kitabın önemini artırmaktadır.

Matematiksel Düşünme (1988) adlı kitap, matematiksel düşünmeyi tartışarak
anlamaya yönelik hazırlanmıştır (Yıldırım 1988, 5).

Bilimsel yöntem, gözlem, deney, eleştiri, karşılaştırma, tutarlılık unsurlarını kullanarak yapılan araştırmalarda izlenilen yoldur. Sıralanan bu unsurların yerine getirilmesiyle elde edilen bilginin denetlenmesi, bilimsel yöntemin en önemli özellikleri arasındadır.

Teo Grünberg, 1963 yılında savunduğu Anlam Kuramı Üzerine Bir Deneme adlı teziyle doktorasını tamamlamıştır.

Felsefeci gibi davranmak, ona göre, her konunun temeline inmek, yüzeyiyle yetinmemek derinlere gitmek, irdelemek ardında neler olduğuna bakmaktır (Grünberg 2004, 39).

Grünberg, felsefe anlayışının temelinde yer alan önerme ve terimin bilgisel anlamlarını tanımlamıştır. Ona göre bir önermenin bilgisel anlamı, bu önermenin doğruluk değerini belirlemek için gerekli olan anlam bileşenidir. Bir terimin bilgisel anlamı, bu terimin (içinde geçtiği), her bir önermenin doğruluk değerini belirleme görevinde kendisine düşen paydır (Grünberg 1970, 2).

Grünberg, ele aldığı anlam sorunu nedeniyle, felsefe teriminin anlamca aydınlatılması gerektiğini belirtmiştir. Ona göre felsefenin başvuracağı biricik metot, bilgi sistemlerinin ilkel terimlerinin anlamlarının aydınlatılmasıdır (Grünberg 1970, 5).

Grünberg’e göre, herhangi bir bilgi sisteminin öndayanaksız olması için gerekli ve yeterli şart, bu sistemin bütün ilkel önermelerinin (ve dile getirilmemiş çıkarım kurallarının) dolaysız olarak belgelenmiş olmasıdır (Grünberg 1970, 19).

Muhyiddin İbn’ül -Arabi Hayatı ve Çevresi (1966) adlı çalışmanın içeriği adından
anlaşılmaktadır. Keklik kitabının amacını, İbn’ül Arabi’nin efsanelerle karışmış hayatını ve düşüncelerini gerçek yönleriyle ortaya koymaktır. Kitap, İbn’ül Arabi’de
Akıl ve inanç ile İbn’ül Arabi’nin Hayatı olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır.

Nazariye (teori), başlangıçta, felsefede yüksek bir yerden bakarak etrafı seyretmek anlamında kullanılmıştır. Sonraları felsefede kullanılan anlamı, bir düşünürün belli bir
konuda ortaya koyduğu düşüncelerin bütünü bağlamında kullanılmaktadır.

Felsefenin Tekniği (1984) adlı çalışma, felsefenin zorluklarını konu edinmektedir. Adı geçen kitapta, bazı felsefe meselelerinde görülen zorlukların nereden kaynaklandığı metinlere dayanılarak ele alınmakta ve zorlukları kolaylaştırmak için neler yapmak gerektiği üzerinde durulmaktadır (Keklik 1984, VII).

Nihat Keklik’e göre, felsefenin zorluğu ve filozoflar hakkındaki olumlu kanaatlerin üç nedeni vardır: 1- Felsefeyi birkaç kitap üzerinden tanımaya çalışanların eksik bilgiden kaynaklanan kanaatleri. 2- Filozofların olumsuz değerlendirilmeleri ve halkın değerlerine saygı göstermeyen kişiler olarak görülmeleri. 3- Felsefenin zor
anlaşılması. (Keklik 1984, IX - XI).

Nihat Keklik, İslam medeniyetinde felsefenin nasıl anlaşıldığı, felsefeye yüklenilen anlamlar çerçevesinde çalışmalarını yürütmüştür. Farabi ve İbn’ül Arabi hakkında yaptığı yayınlarla da alana ilişkin boşlukların bir kısmını doldurmaya çalışmıştır.