TÜRKİYE'DE FELSEFENİN GELİŞİMİ I - Deneme Sınavı - 1

Gökberk’in kaygıları, yetiştiği dönemin şartlarının da etkisiyle, siyasal bir temele dayanmaktadır. Söz konusu siyasi temel, üyesi olduğu toplumun, savaşları sürekli kaybetmesi, toprakların işgal edilmesiyle kurumların çökertilmesi, yeni bir yapılanmayla ayağa kalkma çabaları, dönemin bütün düşünürlerini derinden etkilemiştir.

Macit Gökberk’in kaygıları, kabullerini büyük ölçüde belirlemiştir. Gökberk’in kabulleri şöyle sıralanabilir:

I. Türkiye’nin, iyileşmesine ihtiyaç var ve bu iyileşme çabaları, Tanzimat’tan itibaren doğru olarak sürdürülmektedir.
II. Türkiye’nin iyileşmesi Aydınlanma değerlerinin tam olarak kabul edilmesiyle gerçekleşecektir. Ancak bu sayede, toplum istenilen özelliklere kavuşabilecektir.
III. Doğu ile Batı arasında kültür çatışması yoktur çağların çatışması vardır. Yani Ortaçağ değerleri ile Yeniçağ değerleri çatışmaktadır.
IV. Ona göre adı ne olursa olsun, değişmenin amacı, hep bildiğimiz gibi, Batı uygarlığıdır, bu uygarlığın yapı ve tutumunu benimsemedir. Varoluşumuzu bir zamanlar biçimlendirmiş olan bir varlık planını bırakıp bir yenisine yöneldik, şimdi bu yenisini gerçekleştirmeye uğraşıyoruz. Batı hızla değişmektedir. Batı, Batılı olmaktan çıkmış bütün insanlığın malı olmuştur.
V. Dinden boşalan yeri, felsefenin doldurmasından başka çare yoktur. Felsefe, lüks değil, gerekliliktir.
VI. Felsefenin başlıca işlerinden biri, çağın kültürüne bilincini duyurmak, bu bilinci sistemli bir aydınlığa ulaştırıp kültürün gücünü artırmaktır. Bunalımlı dönemlerde felsefenin görevi, bütün varlığımızı kucaklamak, varlığın bütününü kavramaktır. Felsefeden, yalnız teorik bir aydınlanma değil, pratik düzenimizin ışığa çıkan yollarını da bize göstermesini bekleriz. Başka bir deyişle felsefe, hayata kılavuzluk etmelidir.

Macit Gökberk’in kitapları, Kant ve Herder’in Tarih Anlayışları, Felsefe Tarihi ve Felsefenin Evrimi’dir.

Macit Gökberk Kant ve Herder’in Tarih Anlayışları(1948) adlı ilk kitabında, esas olarak Aydınlanma dönemi özellikleri çerçevesinde, tarih felsefesinin önemini göstermeyi ve sahip olduğu nitelikleri tanıtmayı hedeflemiştir. 125 sayfalık kitabın 79 sayfası, aydınlanma dönemiyle, geri kalan 45 sayfa Kant ve Herder’in tarih görüşlerine ayrılmıştır. Söz konusu kitap, tarih sorunun aydınlanma bağlamında ele almış olsa da bir felsefe sorunun derinlemesine inceleme örneği olarak görülebilir.

Söz konusu anlayış Macit Gökberk’e aittir.

Macit Gökberk Felsefenin Evrimi (1979) adlı kitabın Önsöz’ünde felsefe anlayışına ilişkin ipuçları vermiştir. “Felsefe tarihi neden gerekli” sorusunu cevaplamak için “Felsefe nedir” sorusunu öne çıkarmış ve bu sorunun yanıtının kolay olmadığını belirtmiştir. Ona göre felsefe, felsefeye özgü olan, iyi, doğru, güzel nedir gibi bir takım soruları, özel bir tutumla ele alır. Felsefede görülen tutum da, hep temele kadar gitmek, sonuna kadar gitmek çabasıdır.

Takiyettin Mengüşoğlunun kitapları Kant ve Scheller’de insan problemi, Felsefi Antropoloji, Değişmez Değerler, Değişen Davranışlar, Fenomenoloji ve Nicolai Hartmann, Felsefeye giriş ve İnsan ve Hayvan, Dünya ve Çevre’dir.

Değişmez Değerler, Değişen Davranışlar (1965) adlı kısa çalışmayı Mengüşoğlu, felsefi etik için eleştirel bir hazırlık olarak tanıtmıştır. Söz konusu çalışmada, değerin tanımı, değerlerin sınıflandırılması ve değişip değişmeme sorunları incelenmiştir. Yazıda, etiğin fenomen ve problemleri antropolojik - ontolojik bir esastan hareket edilerek ele alınmaktadır. Ona göre etik fenomenlerin, antropolojik – ontolojik temellere dayanması, onların varolan fenomenler olarak kökünü insanın somut varlık bütününde bulması demektir. Felsefe tarihi boyunca felsefeyi belirlemiş olan dört soruyu Kant’ın belirlediği sırayla ele almıştır:

I. Ne biliriz?
II. Ne yapmamız lazım.
III. Şimdiki hayatımızda sonraki hayatımız için ne umut edebiliriz.
IV. İnsan nedir?Bu soruların cevapları adı geçen kitapta kısaca verilmiştir.

100 Soruda Türk Felsefesinin Boyutları (1974) adlı kitap, Türkiye’de felsefe yapmanın şartlarını ve felsefeyle uğraşanların durumlarını sorgulamaktadır. Konuya girerken, felsefe tanımlarının kölesi olmamayı, felsefeyi darlaştırmamayı, felsefeyi yeniliklere açık tutmayı felsefeyi ileriki olanaklara kapamamayı öncelikle benimsenmesini,  felsefeye ilişkin elden geldiğince uzmanca bir anlayışın oluşması ve bu anlayışı da elden geldiğince geniş tutulması gerektiği üzerinde durmuştur.

Gökberk’in kaygıları, yetiştiği dönemin şartlarının da etkisiyle, siyasal bir temele dayanmaktadır. Söz konusu siyasi temel, üyesi olduğu toplumun, savaşları sürekli kaybetmesi, toprakların işgal edilmesiyle kurumların çökertilmesi, yeni bir yapılanmayla ayağa kalkma çabaları, dönemin bütün düşünürlerini derinden etkilemiştir.

Macit Gökberk’in kaygıları, kabullerini büyük ölçüde belirlemiştir. Hem kendi tarihini yeniden yorumlamak için, hem de katıldığımız medeniyetin dayandığı antik ruhu yeniden doğması için çifte Rönesans gereklidir düşüncesi kaygılarından birisidir.

Macit Gökberk’in Felsefe Tarihi (1961) adlı ikinci kitabının amacı, Önsöz’de, felsefe problemlerini çözmenin sürecini anlatan felsefe tarihinin standartlaşmış bilgilerini öğrenciye tanıtmak şeklinde ifade edilmiştir. Başka bir deyişle, ders kitabı olarak hazırlanmıştır.

Gökberk’in ilk çalışmalarında, felsefeden ne anladığına ilişkin görüşleri şu şekilde özetlenebilir: Felsefe, çağın kültürüne bilinci duyurmak, kültürün gücünü artırmak, bunalım dönemlerinde bütün varlığımızı  kucaklamak, sadece teorik aydınlanma değil pratik düzenin ışığına açılan yolları göstermek, hayata rehberlik  etmek, karanlık bir anlama sahip hayatı aydınlatmak, din yeterli olmadığından hayatı anlamlandırmak, bugünün  insanına ışığını kendi bulmasında yardımcı olmak için kültürel yapı içinde oluşan, ferdin belirlenmesi görevlerini yerine getirmektedir.

Felsefeye Giriş (1958.) kitap, felsefenin temel sorunlarını tanıtmakta ve bu konular çerçevesinde, eski ve yeni felsefe anlayışlarının farkına dikkat çekmektedir. Mengüşoğlu, söz konusu çalışmada bir yandan felsefe sorunlarını tanıtırken bir yandan da kendisinin de dâhil olduğu ve hocası N. Hartmann tarafından kurulan yeni ontoloji açısından yorumlamaktadır.

İnsan ve Hayvan, Dünya ve Çevre (1979) adlı kitapta, Mengüşoğlu, insan ile hayvan arasındaki farkları ve benzerlikleri ortaya koyarken aynı zamanda insanın yaşadığı dünya ile hayvanın yaşadığı çevre arasındaki farkları da incelenmiştir. Mengüşoğlu’nun belirttiğine göre, Felsefi Antropoloji, insanın konkret varlık bütününü ve temelini bu varlık bütününde bulan insan fenomenlerini incelemiş, hiçbir insan topluluğunda eksik olmayan insan başarılarını ve onların dayandığı insanın varlık şartlarını göstermeye çalışmıştır.

Değişmez Değerler Değişen Davranışlar adlı yazısında, Felsefenin başlangıcından, bilhassa Aristoteles’ten beri felsefenin uğraştığı ve uğraşması gerektiği sahaları dört sorunun belirlediğini dile getirmiştir, Ne biliriz?  Ne yapmamız lazım. Şimdiki hayatımızda sonraki hayatımız için ne umut edebiliriz. Kant’ın eklediği insan nedir? Soruları eleştirel bir tarzda ele almış ve fenomenlerden hareket etmenin gerekli olduğunu savunmuştur.

Kuram Eylem Bağlamı adlı kitabın girişinde, bu kitap neden yazıldı? sorusu sorulmuş ve soru hem dürtü, hem de amaç yönünden ele alınmıştır. Kitabı yazmaya yönelten dürtü, “kuram ile eylem arasındaki ilişkiler” başlığı altında toplanabilecek olan birçok soru, kaygı, merak, tedirginlik, çekicilik ve şaşmanın gittikçe artan bir basınçla yaşayıp düşünme gündeminde, iyiden iyiye ağır basması olduğu belirtilmiştir. Burada dile getirdiği kaygı, felsefi bir temellendirme ihtiyacıyla ilgilidir.

Dünya Görüşü, Edmund Husserl’de Başkasının Beni Sorunu, Dilin Gücü, Felsefenin Çağrısı, Güneşle, İnsan Açısından Edebiyat, Kuram Eylem Bağlamı Çözümleyici Bir Felsefe Denemesi, 100 Soruda Türk Felsefesinin Boyutları, Yaşama Felsefesi gibi pek çok kitabın yazarı Nermi Uygur’dur.

Bütün çalışmaları estetikle ilgili olan İsmail Tunalıdır.