TÜRKİYE'DE DEMOKRASİ VE PARLEMENTO TARİHİ

Bir devlet şekli olarak Cumhuriyet düşüncesi ilk kez Romalılarla birlikte ortaya çıkmıştır.

Mustafa Kemal Paşa, yeni devlete Cumhuriyet adının verilmesi için Türkiye’nin
uluslararasındaki yerini almasını beklemeyi uygun görmüştü. 24 Temmuz 1923’te
Lozan Barış Antlaşması’nın imzalanması ile de bu aşamaya ulaşıldı.

Ne var ki saltanatın kaldırılmasının ardından cumhuriyetin ilanına tepkili
çevreler giderek halifenin etrafında bütünleşmeye başladılar. Milli Mücadele’de
Mustafa Kemal ile yan yana yürüyen komutanların halifeyle giderek yakınlaşmaları, bu arada Refet Bey’in at hediyesi basında da yankı buldu. Kimi gazeteler
hilafetin kaldırılacağına yönelik endişelerini dile getirirken kimi muhalif isimler
Abdülmecit’e direnme önerilerinde bulundu. Halk Fırkası listesinden II. Meclis’te
yer alan milletvekillerinden Hoca Şükrü ise “Hilafet-i İslamiye ve Büyük Milet
Meclisi” adıyla bir kitap yayınlayarak “Halife Meclisin, Meclis Halifenin” sloganını işledi; TBMM’nin üstünlüğüne gölge düşürmeye yöneldi. Halife de kendisine gösterilen bu bağlılık ve destekten aldığı güç ile isteklerini artırdı. Böylece
TBMM’nin kendisine çizdiği sınırlar içinde kalmayacağını adeta bir devlet başkanı gibi yürütmede söz sahibi olmak istediğini gösterdi.

Böylece Türk Anayasa Tarihi’nin en uzun süre yürürlükte kalan Anayasası 20
Nisan 1924’te TBMM’de kabul edildi, 24 Mayıs’ta da yürürlüğe girdi.

Anayasa’da ikinci önemli değişiklik ise 5 Aralık 1934’te gerçekleştirildi. TBMM,
ulus egemenliğini benimsemesine karşın o güne değin siyasal haklar yalnızca erkekler tarafından kullanılıyordu. Ulusun yarısının temsilcilerini seçememesi ve
parlamentoda temsil edilememesi Türk demokrasinin en büyük eksikliği idi. 5
Aralık’ta anayasada yapılan değişiklikle kadınlara seçme ve seçilme hakkının verilmesi ile bu eksiklik de giderildi. Böylece Türkiye Cumhuriyeti Anayasası pek
çok Avrupa ve Asya ülkesinden çok daha önce demokratik bir niteliğe kavuşturulmuş oldu.

Paşaların istifasını bir “komplo” olarak değerlendiren Cumhurbaşkanı Mustafa
Kemal, sorunu temelden çözmeye, orduyu siyasetten ayırmaya yöneldi. Bu amaçla
milletvekilli olan ordu komutanlarından Meclis’teki görevlerini bırakmalarını istedi. Onun bu isteğine ilk olumlu yanıt Genelkurmay Başkanı Fevzi Çakmak’tan geldi.
Çakmak, milletvekilliğini bıraktı. Kolordu Komutanı bulunan İzzettin Çalışlar, Ali
Hikmet Erdem, Şükrü Naili Gökberk, Fahrettin Altay da milletvekilliğinden istifa
ederek kolordularının başına döndüler. Seçim bölgelerindeki halkla görüştükten
sonra karar vereceklerini bildiren komutanlardan III. Ordu Müfettişi Cevat Çobanlı
milletvekilliğini bırakırken, VII. Kolordu Komutanı Cafer Tayyar Eğilmez Meclis’te
Kazım Karabekir ve Ali Fuat Cebesoy’a katıldı.

Başta Refet Bele ve Adnan Adıvar olmak üzere hükümete güvenoyu vermeyen milletvekillerinden kimileri oylamanın yapıldığı gün Halk Partisi’nden istifa ettiler. Sonraki günlerde de istifalar sürdü. Kısa sürede istifa ederek bağımsız kalan milletvekili sayısı 29’a yükseldi. Bu 29 milletvekili 17 Kasım 1924’te Terakkiperver Cumhuriyet Partisi’ni (TpCP) kurdu. TpCP, 27 Kasım’da yaptığı toplantısında Başkanlığa Kazım Karabekir’i, ikinci Başkanlıklara Rauf Orbay ile Adnan Adıvar’ı, Genel Sekreterliğe ise Ali Fuat Cebesoy’u seçti. Partinin Merkez Yönetim Kurulu İsmail Canbulat, Halis Turgut, Rüştü Paşa, Ahmet Şükrü, Necati ve Faik beylerden oluşmuştu. Bu isimler eski İttihat ve Terakki’nin önde gelen isimleriydi ve şimdi yeni partinin yönetim kurulunda egemen olmuşlardı.