TÜRKİYE'DE DEMOKRASİ VE PARLEMENTO TARİHİ

Refet Bey’in Keçiören’deki evinde Amasya Genelgesi’nin imzacısı olan Mustafa Kemal Paşa, Rauf Orbay, Refet Bele ve Ali Fuat Paşa’nın katıldıkları bir toplantıda Orbay ve Bele Saltanat’ın kaldırılacağı yolundaki endişelerini ve bu kuruma olan bağlılıklarını dillendirirken Ali Fuat Paşa görüş bildirmemişti.

TBMM 1 Kasım 1922 günü şu kararı aldı: Türkiye halkı, kişisel egemenliğe dayalı olan İstanbul’daki hükümet biçimini 16 Mart 1920’den itibaren sonsuzluğa kadar tarihe karışmış saymıştır.

Mustafa Kemal Paşa 10 Mayıs 1921’de Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu adı altında bir meclis grubu oluşturmuştu.

6 Aralık 1922’de basına verdiği demeçte Halk Fırkası adıyla bir parti kura- cağını açıklayan Mustafa Kemal, parti kurmaktaki amacını dört nokta üzerine oturtmuştu.

Kurtuluş Savaşındaki başarıyı siyaset, yönetim ve ekonomi alanında da sür- dürmek ve gerekli atılımlarla, devrimlerle tamamlamak,

Yeni düzenlemeleri uzun süreli bir programa dayandırmak,

Böyle bir programı kişisellikten kurtarmak ve vatandaş çoğunluğunun des-

teğini sağlamak

Kurulacak partiyi halkçılık esasına oturtmak.

Mustafa Kemal Paşa, 8 Nisan 1923’te “9 Umde/ilke”den oluşan bir beyanname yayınladı. Seçimlerden sonra TBMM’deki Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu’nun (I. Grup) Halkı Fırkası’na dönüştürüleceğini ilk kez açıkladı.

29 Ekim 1923'te 1921 Anayasası’nın 1. maddesinin sonuna “Türkiye Devletinin hükümet şekli Cumhuriyettir” hükmü eklendi. 4. maddede Türkiye Devleti’nin TBMM’ce yönetildiği, Meclis’in hükümetin bölündüğü yönetim kollarını, yani bakanlıkları, Bakanlar Kurulu aracılığıyla yöneteceği belirtildi. 10 ve 11. maddelerde Cumhurbaşkanının yetkileri ve nasıl seçileceği saptandı.

Şeriye Vekili Vehbi Bey 18 Kasım 1922’de halifelik makamının boş olduğuna dair fetva vermiş, bu fetva TBMM’nin onayına sunulmuş, böylece TBMM’nin üstünde hiçbir güç bulunmadığı bir kez daha vurgulanırken Vahdettin halifelikten düşürülmüş, ertesi gün de Abdülmecit Efendi 148 oyla halife seçilmiştir.

Nitekim Halk Partisi grubunda görüşülen öneriler 3 Mart 1924 günü TBMM’ye getirildi. 431 sayılı “Hilafetin İlgasına ve Hanedanı Osmaninin Türkiye Cumhuriyeti Memaliki Haricine Çıkarılmasına Dair Kanun”la da laik cumhuriyetin, iktidarı dinsel bir kurum ile paylaşamayacağı düşüncesi pekiştirildi.

Böylece Türk Anayasa Tarihi’nin en uzun süre yürürlükte kalan Anayasası 20 Nisan 1924’te TBMM’de kabul edildi, 24 Mayıs’ta da yürürlüğe girdi.

Hükümet, Takrir-i Sükûn Yasası’nı 6 Mart 1925 günü uygulamaya koydu.

1 Kasım 1922’de toplanan TBMM, Saltanatın kaldırılmasını uzun uzun tartıştı. Rauf Bey de Saltanatın kaldırılmasını destekleyen bir konuşma yaptı. Görüşmeler sırasında Mustafa Kemal Paşa da egemenliğin ulusa geçtiğini, ulus temsilcilerinden oluşan TBMM’den başka bir saltanat makamının olmadığını açıklayarak tarihten örnekler verdi, Hilafet ile Saltanat’ın birbirinden ayrılabileceğine işaret etti. Ardından konu; ortak komisyona havale edildi. Bu komisyon içinde yer alan Şer’iye Komisyonu üyelerinin, saltanatla hilafetin ayrılamayacağı tezini ısrarla savundular. Doğru yanıt C'dir.

23 Nisan 1920’de çalışmalarına başlayan TBMM; ittihatçı, itilafçı, İslamcı, Osmanlıcı, liberal, Bolşevik, çiftçi, işçi, tüccar, aşiret reisi, öğretmen, politikacı olmak üzere çok farklı düşünce ve sosyal tabandan ulus temsilcilerini içinde barındırıyordu.  Zamanla fikir ayrılıkları kendisini göstermeye başladı. Farklı düşünceler; Tesanüd Grubu, İstiklal Grubu, Islahat Grubu, Halk Zümresi gibi isimler altında toplandı.  Hürriyet ve İtilaf II. Meşrutiyet döneminde faaliyet göstermiş muhalefet partisidir. Doğru yanıt E'dir.

Nisan 1923’de TBMM seçimleri yenileme kararı aldı. Bu kararın alınmasında vatanı kurtarma görevini yerine getirmenin verdiği huzur kadar Lozan’da sürdürülen barış görüşmelerine muhalefet kanadından gelen sert eleştiriler de etkili oldu. Doğru yanıt B'dir.

Anayasa değişikliği ile bakanların tek tek TBMM’ce seçilmesi yöntemine de son verildi. Artık başbakan, Meclis üyeleri arasından cumhurbaşkanınca seçilecek, bakanlar milletvekilleri arasından başbakanca belirlenecek ve tüm Bakanlar Kurulu listesi cumhurbaşkanınca Meclis’in onayına sunulacaktı. Böylece bir daha hükümet bunalımı yaşanmasının önüne de geçiliyordu. Doğru yanıt E'dir.

Laiklik ilkesi anayasaya 1937 yılında dahil olmuştur. Doğru yanıt B'dir.

1924 Anayasa'sı görüşmelerinde Cumhurbaşkanı'nın fesih yetkisini öngören 25. madde 23 Mart’ta 130 milletvekilinin katılımı ile yapılan oylamada 127 red ve bir çekimser oyla kabul edilmedi. Doğru yanıt B'dir.

Yargı Gücüne şeklini veren de güçler birliği ilkesiydi. Her ne kadar Anayasa’nın 8. maddesi “yargı hakkı, millet adına usul ve kanuna göre bağımsız mahkemeler tarafından kullanılır” hükmünü getiriyorsa da kesin güçler birliği ilkesine göre yargı gücü TBMM’de toplanmıştı. 8. maddeye göremahkemeler ‘yasalara’ göne davranmak zorundaydı. Ancak yasalar, haksız ve anayasaya aykırı olabiliyordu. Mahkeme bağımsız olsaydı böyle bir yasayı uygulamayabilir ve onu Anayasa mahkemesine gönderebilirdi. Ama bu sistemde Anayasa Mahkemesi de bulunmuyordu. Doğru yanıt E'dir.

Anayasa’da 5 Şubat 1937’de yapılan düzenleme ile  2. maddeye “Türkiye Devleti cumhuriyetçi, milliyetçi, halkçı, devletçi, laik ve inkılâpçıdır” hükmü eklenerek Kemalizm’e anayasal bir nitelik kazandırıldı. Böylece Türkiye Cumhuriyeti’nin ve Türk Devrimi’nin dayandığı temel ilkeler, uyulması zorunlu kurallar olarak devlet sisteminde yerini aldı. Doğru yanıt D'dir.

TpCP’yi CHP’den ayıran en temel özellik “milli vahdetin halelden masuniyetini temin için devletin murakabesi baki kalmak şartile idari adem-i merkeziyet esası terviç edilecektir” ilkesidir. Böylece CHP’nin merkeziyetçiliğine karşı yeni parti yerinden yönetimi savunacağını belirtiyordu. Doğru yanıt A’dır.

13 Şubat 1925’te Şeyh Sait adında bir Kürt liderinin Genç ilinin Piran Köyü’nde başlattığı ayaklanma, kısa sürede büyüyerek bölgesel bir hal aldı. Başbakan Fethi Bey’in isyanı bastırmada yetersiz kalması üzerine İsmet Paşa sert önlemlerle başbakanlık görevine geldi. İsmet Paşa Meclis’ten güvenoyu aldıktan sonra hazırladıkları yasa tasarısının hemen görüşülmesini diledi ki bu yasa Takrir-i Sükûn Yasası idi. Doğru yanıt B’dir.