TÜRKİYE'DE DEMOKRASİ VE PARLEMENTO TARİHİ

III. Selim döneminin Türk demokrasi tarihine en önemli katkısı meşveret usulünün kurumsallaştırılması oldu. Padişah kendi başkanlığı altında ülkenin ileri gelen devlet adamlarının katıldığı bir Meşveret (danışma) Meclisi topladı. Bu mecliste katılımcılar düşüncelerini özgürce dile getirebiliyor, sorunlar tüm açıklığı ile tartışılabiliyordu. Hatta padişah, yayınladığı Hatt-ı Hümayunlar ile düşüncelerin özgürce ifade edilmesini isteyerek, bu konuda güvenceler de verdi. Meşveret Meclisi karar almayı kişisellikten çıkaran, danışma işini sürekli kılan önemli ve ileri bir adım oldu. Bu özelliği nedeniyle kimi yazarlarca padişahın mutlak egemenliğini kendi eliyle ve fiilen sınırlayan “meşrutiyet rejiminin kurulmasına zemin hazırlayan bir hareket” olarak değerlendirildi.

Sened-i İttifak bütün Osmanlı tebası arasında eşitliği sağlamayı hedeflememiştir.

Demokrasi kavramının temel unsurlarından biri olan meclisin Türk milletinin tarihinde özel bir yeri vardır. Devletin bireyden üstün olduğu anlayışına sahip eski Türklerde halkın temsili kendine özgü kurumları ortaya çıkarmıştır. Türklerde devlet işlerinin görüşüldüğü meclise toy, kurultay adı verilmiştir. Yılda üç defa toplanan kurultay, danışma meclisi işlevini görmektedir.

II. Mahmut’un ölümüyle tahta geçen Abdülmecit, 3 Kasım 1839’da Mustafa Reşit Paşa’nın hazırladığı Gülhane Hatt-ı Hümayunu’nu (Tanzimat Fermanı) ilan etti.

Tanzimat Fermanı ilan edildiğinde tahtta Sultan Abdülmecid vardı

Tanzimat Dönemi’nin demokratik gelişme açısından en önemli katkılarından biri halkın seçimle tanışmasıdır.

Osmanlı Devleti’nde ilk ve etkin muhalefet örgütü 1865’te kurulan Yeni Osmanlılar Cemiyeti’dir.

Osmanlı Devleti’nde ilk ve etkin muhalefet örgütü 1865’te kurulan Yeni Osmanlılar Cemiyeti’dir. Yeni Osmanlıların önde gelen fikir adamları Ali Suavi, İbrahim Şinasi, Namık Kemal ve Ziya Paşa idi.

16 Temmuz 1876’da hükümet üyeleri, ulema, üst düzey bürokrat ve askerlerden oluşan 200 kişinin katılımıyla bir Meclis-i Umumi toplandı. Bu toplantıda çeşitli ülke sorunlarının yanında Kanun-ı Esasi(Anayasa) konusu da tartışıldı. Toplantıda meşrutiyetin ülke sorunlarını çözeceğine dair iyimser bir yaklaşım benimsendi. Bir komisyon tarafından hazırlanan Türk-İslam Anayasası 23 Aralık 1876’da Kanun-ı Esasi adı ile ilan edildi. Böylece mutlakıyet yönetiminden meşrutiyet yönetimine geçildi.

1876 Kanun-ı Esasi gereği seçimler yapıldı. Ancak, zaman yetersizliği sebebiyle seçimler tamamlanmadan Meclis açıldı. Böylece Meclis-i Mebusan’da 69’u Müslüman, 46’sı gayrimüslim olmak üzere toplam 115 mebus yer aldı.

Yeniçeri Ordusu yanında, 1794’de Nizam-ı Cedid Ordusu denilen eğitimli ve donanımlı modern bir ordu kuruldu.

7 Ekim 1808’de Alemdar Mustafa Paşa’nın liderliğindeki âyanlarla padişah arasında Sened-i İttifak adlı bir belge imzalandı.

II. Mahmut’un ölümüyle tahta geçen Abdülmecit, 3 Kasım 1839’da Mustafa Reşit Paşa’nın hazırladığı Gülhane Hatt-ı Hümayunu’nu (Tanzimat Fermanı) ilan etti.

Dış baskılar sonucu 18 Şubat 1856’da ilan edilmiş olan Is- lahat Fermanı ise Tanzimat Fermanı’nda öngörülen gayrimüslimlerin her konuda Müslümanlarla eşitliğini sağladı.

Osmanlı Devleti’nde ilk ve etkin muhalefet örgütü 1865’te kurulan Yeni Osmanlılar Cemiyeti’dir.

Türk-İslam Anayasası 23 Aralık 1876’da Kanun-ı Esasi adı ile ilan edildi.

Kanun-ı Esasi’nin 113. Maddesine göre padişah güvenlik kuvvetleri tarafından yapılan araştırma neticesinde; güvenliği bozdukları tespit edilenleri sürgün etme hakkına da sahipti.

İlk Osmanlı parlamentosu 19 Mart 1877’de Dolmabahçe Sarayı’nda toplandı.

Sultan II. Abdülhamit bu şartlarda meclisin çalışma- larının yararlı olmayacağını gerekçe göstererek 13 Şubat 1878’de meclisi süresiz tatil etti. Osmanlı Devleti istibdat olarak nitelenen mutlakıyetçi bir yönetime döndü.

Osmanlı Meclis-i Mebusanı 21 Aralık 1918’de Padişah Vahdettin tarafından feshedilmişti.