İmparatorluktan Milli Devlete Geçiş Sürecinde Demokratik Gelişmeler

XVIII. Yüzyıldan itibaren Batı’nın üstünlüğünü kabul eden Osmanlı Devleti, aradaki farkı kapatmak için ıslahatlar yapılmasını zorunlu gördü. Bu bağlamda Osmanlı idaresi bir yandan Avrupa’dan gelen uzmanlardan yararlanırken, diğer taraftan da batılı eserleri Türkçeye çevirterek Avrupa düşüncesinin ülkeye girmesinin önünü açtı. Ayrıca gelişmeleri izlemek ve daha gerçekçi bir dış politika yürütmek amacıyla Avrupa başkentlerinde daimi elçilikler açtı. Yurtdışından gelen uzmanlar ve açılan okullardan yetişen aydınların da çabalarıyla Osmanlı Devleti’nde çağdaşlaşma hareketi hızlandı. Ancak bu yenileşme hareketleri III. Selim’in padişah olmasına kadar programlı bir hale gelemedi. III. Selim (1789-1807) iyi yetişmiş ve ileri görüşlü bir padişahtı. Devletin kötü gidişini durdurmak için devrinin ileri gelen âlimlerine ve yabancı uzmanlara raporlar (layihalar) hazırlattı. Yenilikleri de bu raporlar ışığında uygulamaya koydu. Böylece III. Selim ıslahat hareketini bir tek kişiye değil, devlete mal etmeye çalıştı

Nizam-ı Cedid.

Padişah kendi başkanlığı altında ülkenin ileri gelen devlet adamlarının katıldığı bir Meşveret (danışma) Meclisi topladı. Bu mecliste katılımcılar düşüncelerini özgürce dile getirebiliyor, sorunlar tüm açıklığı ile tartışılabiliyordu. Hatta padişah, yayınladığı Hatt-ı Hümayunlar ile düşüncelerin özgürce ifade edilmesini isteyerek, bu konuda güvenceler de verdi. Meşveret Meclisi karar almayı kişisellikten çıkaran, danışma işini sürekli kılan önemli ve ileri bir adım oldu. Bu özelliği nedeniyle kimi yazarlarca padişahın mutlak egemenliğini kendi eliyle ve fiilen sınırlayan “meşrutiyet rejiminin kurulmasına zemin hazırlayan bir hareket” olarak değerlendirildi.

Sened-i İttifak;Padişah ve âyanlar birbirlerini kontrol etmeleri ve güvenliğin sağlanması konularında karşılıklı yükümlülük altına giriyorlardı. Bu belgeye göre âyanlar padişaha bağlı kalacaklar, vergi ve asker toplanmasına yardımcı olacaklar, halktan ağır vergiler alınmasına ve zulüm yapılmasına engel olacaklardı. İstanbul’da bir isyan durumunda hareketin bastırılmasına yardımcı olacaklardı. Bu özelliği ile Sened-i İttifak kimi hukukçularca hukuk devletine doğru gidişin bir belirtisi, monarşinin meşrutiyete doğru gelişmesi, biçimsel anlamda da olsa kişisel yönetime karşı halk egemenliğine doğru gelişmenin kapısını aralayan belge olarak tanımlandı. 

Halkın seçimle tanışmasıdır.

II.Mahmut

Yeni Osmanlılar Cemiyeti’dir. Yeni Osmanlıların önde gelen fikir adamları Ali Suavi, İbrahim Şinasi, Namık Kemal ve Ziya Paşa idi.

Türk-İslam Anayasası 23 Aralık 1876’da Kanun-ı Esasi adı ile ilan edildi.Osmanlı Devleti ayrılmaz bir bütündü. Devletin başkenti İstanbul, resmi dili Türkçeydi. Saltanat, Osmanlı ailesinin en büyük erkek evladına aitti. Padişah İslam’ın koruyucusu ve Osmanlı halkının hükümdarıydı. Yürütme kuvvetinin başıydı. Ama yaptığı işlerden sorumlu değildi. Sadrazamın, şeyhülislamın ve Heyet-i Vükelanın tayin ve azil yetkisi de padişaha aitti. Hükümet meclise karşı değil padişaha karşı sorumluydu. Kanun teklif etme hakkı hükümete tanınmıştı. Ancak teklifin kanunlaşması Padişahın onayına bağlıydı. Padişah meclisi açıp kapatabilir, 6 ay içinde yeniden seçimler yapılması şartıyla meclisi feshedebilirdi. Kanun-ı Esasi’nin 113. Maddesine göre padişah güvenlik kuvvetleri tarafından yapılan araştırma neticesinde; güvenliği bozdukları tespit edilenleri sürgün etme hakkına da sahipti.

Osmanlı toplumu gerçek anlamda ilk defa millet egemenliği ile tanıştı. Özgürlüğün, örgütlenmenin, milli egemenliğin, bireysel hak ve hukuk kavramlarının uygulama alanı bulduğu, parlamenter rejime geçişin yaşandığı bu dönem Türk demokrasi tarihine önemli katkılar yaptı.

I. Dünya Savaşı’na giden süreçte etkili olan iki önemli gelişme Fransız İhtilâli ile Sanayi İnkılâbı idi.

İtilaf Devletleri Boğazları ele geçirerek hem Osmanlı Devleti’ni savaş dışı bırakmak hem de Rusya’ya gerekli olan yardımı yapmak üzere Çanakkale Cephesi’ni açtı.

IV. Ordu Komutanı Cemal Paşa

Bulgaristan

Mondros Mütarekesi

İtilaf devletlerinin Mondros Mütarekesi’ni tam bir teslimiyet antlaşması olarak gördüğünü kanıtlayan uygulamaları karşısında Padişahın ve Osmanlı hükümetinin pasif kalması, üstelik halkı da pasif kalmaya çağırması Türk milletini kendi geleceğini belirleme konusunda harekete geçirdi. Böylece ülkenin dört bir tarafında Müdafaa-yı Hukuk Cemiyetleri kurulmaya başlandı. Yürürlükteki cemiyetler kanununa uygun olarak kurulan Müdafaa-yı Hukuk Cemiyetleri, özellikle emperyalist saldırı ve tehdit karşısında vatanın bütünlüğünü ve milletin bağımsızlığını amaçladılar. İşgallere karşı başlangıçta; miting, protesto, nüfus istatistikleri, propaganda ve yayın yoluyla haklarını dünyaya duyurmayı ve savunmayı amaçlayan bu cemiyetlerin tepkileri kısa sürede silahlı direnişe dönüştü.

Berlin Antlaşması

Brest-Litowsk Antlaşması

Bunların gayesi Rumların İstanbul’u ele geçirmek konusundaki faaliyetlerine mani olmak ve Türklere yapılan haksızlıklarla mücadele etmekti. Bu amaçla Türkler hakkında yapılan olumsuz propagandaların önüne geçmek için Fransızca ve İngilizce olarak bazı kitaplar yayınladılar. 

Vatanın bütünlüğü ve milletin bağımsızlığının tehlikede olduğunu, İstanbul hükümetinin İtilaf devletlerinin tesir ve denetimi altında üzerine aldığı sorumluluğu gereği gibi yerine getiremediğini, milletin bağımsızlığını yine milletin azim ve kararının kurtaracağını, milleti içinde bulunduğu durumdan kurtarmak ve haklı sesini dünyaya duyurmak için milli bir heyetin varlığının gerektiğini, Anadolu’nun güvenli bir bölgesi olan Sivas’ta milli bir kongrenin toplanmasının kararlaştırıldığını; bunun için bütün vilâyet ve sancaklardan üç temsilcinin gönderilmesi gerektiğini belirtiyor ve gizlice seçilecek üç temsilcinin hemen yola çıkarılmasını istiyordu.

Erzurum Kongresi