Demokrasi: Anlamı, Tarihsel Gelişimi ve Uygulanma Biçimleri

İnsanları diğer canlı türlerinden ayıran en önemli özellik aklını ve dilini kullanarak toplu halde yaşamalarıdır.

Mezopotamya’da MÖ. 4 binlerde görülen devlet, kısa sürede diğer coğrafyalara da yayılmıştır.

Sınırları belirlenmiş bir alan, bu alan üzerinde birlikte yaşamayı benimsemiş bir halk ve bu alandaki insanları yönetecek, savunacak, onların güvenliğini sağlayacak, birlikte yaşamanın kurallarını koyacak, kendine denk bir güç tanımayacak, emretme yetkisine sahip üstün güç yani egemenlik. Egemenliğe sahip olmayan toplumların devletliğinden söz edilemez.

Egemenlik.

Egemenlik tek kişinin elinde ise bu toplumlarda Monarşi vardır. Egemenlik bir azınlık grubun elinde ise buralarda Oligarşi vardır. Egemenlik halka ait ise buralarda da Demokrasi vardır.

Demokrasi kavramı; MÖ.5.yüzyılda Yunan tarihçisi Herodot tarafından kullanılmıştır.

MÖ. 4. yüzyılda yaşamış Antik Yunan filozofudur. Platonun öğrencisidir. Batı düşüncesinin en önemli filozoflarındandır. Fizik, gökbilim, mantık, siyaset, biyoloji, zooloji ve felsefe gibi pek çok konuda eser vermiştir.

a- Yasama Meclisi: Atina’da yetişkin her erkek Halk meclisinin(Ekklesia) üyesi idi. Bunların sayısı da 30 ile 40 bin arasındaydı. Ancak toplantılara katılanların daha az sayıda olduğu düşünülmektedir. Toplantılar sabah şafak vaktinde başlar ve akşama kadar sürerdi. Oylama el kaldırma yoluyla yapılırdı. Toplantıya katılanlara 5 yarım günlük yevmiye ödenirdi. Meclisin gündemini Beş Yüzler Konseyi adı verilen yürütme organı yapardı. Yürütme organı meclisin gündemini belirler; toplantı gününden önce açıklar, toplantıya başkanlık edecekleri saptardı. Yöneticileri seçmek, dış politikayı belirlemeye yönelik kararlar almak kimi siyasal davalara bakmak meclisin görevleri arasındaydı. Yasa yapma ve yargılama işi giderek sayısı azalan yurttaşlardan oluşan gruplara verildi. Böylece maliyet azaltılmış oldu. b- Yürütme: Beş Yüzler Konseyi: Bu konsey Atina’yı oluşturan 10 kabile ve 139 yerel birimi temsil edecek şekilde yapılandırılmıştı. Her kabileden kura ile seçilen 50 kişi bir yıllığına Beş Yüzler Konseyi’nde kabilesini temsil ediyordu. Konsey üyelerine toplantı başına para ödenirdi. Konsey haftanın her günü toplanırdı. Bunlar içlerinden bir kişiyi 24 saat görev yapmak üzere seçerlerdi. Sitenin mührü, hazinenin, kutsal mekânların, resmi belgelerin saklandığı yerlerin anahtarı onda olurdu. Ayrıca diğer ülke temsilcilerini de kabul ederdi. c- Yargı: Atina’da yargı işlevi yurttaşlarca seçilen jüri üyelerince yerine getirilirdi. Jüri üyeleri her yılın başında kura ile belirlenirdi. Her kabileden eşit jüri üyesi alınırdı. Jüri üyesi olabilmek için; yurttaş haklarına sahip olmak, mali sorumluluklarını yerine getirmiş bulunmak ve 30 yaşından büyük olmak gerekiyordu. Halk jürileri yılda 200 kez toplanıyordu. Jüri üyelerinin sayıları ise davanın konusuna göre değişiyordu. Örneğin; değeri 1000 drahmi altında bulunan hukuk davaları 201, daha yukarı olanlar ise 401, 501 kişilik jürilerde görüşülürdü. Büyük siyasi davalara ise daha çok kişiden oluşan jüriler bakıyordu. Yargılama bir günde bitirilirdi. Kamu davaları; suçlayanların iddiaları, suçlanan kişinin yanıtları ve jürinin kararı gibi üç kısımdan oluşurdu.

“Halk Oylaması (Referandum)”, “Halk Vetosu” ve “Halk Girişimi” gibi çeşitli adlar altında yapmaktadır.

Parlamenter sistemin belirgin özelliği ulusal iradenin temsil edildiği yer olan ve seçimle oluşan parlamentoya karşı yürütme gücünü oluşturan hükümetin sorumlu olmasıdır. Ayrıca yasama ve yürütme güçleri arasında uyumlu esnek bir güç dağılımının bulunmasıdır. Bu sistemde yürütme iki başlıdır. Bir kısmını kral, cumhurbaşkanı vb. adlarla anılan devlet başkanı, diğer bölümünü de başbakanın şahsında simgeleşen hükümet oluşturur. Devlet başkanı sorumsuz, hükümet ise parlamentoya karşı sorumludur. Devlet başkanı devletin birliğini simgeler, o nedenle de uzlaştırıcı ve yönlendiricidir. Devlet başkanının, hükümetin yaptıklarından dolayı siyasal sorumluluğu yoktur. Sorumluluk açısında monarşik devletlerdeki kralın sorumsuzluğu ile Cumhuriyet yönetimlerindeki Cumhurbaşkanının sorumsuzluğu aynı değildir. Kralın sorumsuzluğu tarihi geleneklerden beslenir ve gerek cezai gerekse siyasi sorumsuzluğu daha geniştir. Cumhurbaşkanının ki ise dardır. Onun siyasi sorumluluğu yoktur, cezai sorumluluğu vardır. Devlet başkanının çıkardığı kararları ilgili hükümet üyesinin imzalaması şarttır. Parlamenter sistemde hükümet meclise karşı sorumludur. Bu sorumluluk siyasal sorumluluktur. Parlamentonun güvenini yitiren hükümet görevini bırakmak zorundadır. Önceleri sadece devlet başkanına karşı bir sorumluluk oluşmuş iken parlamentoların güçlenmesiyle bu sorumluluk parlamentoya karşı olmuştur. Hükümet üyeleri tek tek olduğu gibi ortaklaşa olarak da sorumludurlar. Bu sadece kuruluş sırasındaki bir sorumluluk değildir. Görevde iken de zaman zaman meclisin onayına başvurabilir. Meclis güvenini, güvenoyu vererek gösterir. Parlamenter sistemde devlet başkanı hükümeti kurmaz. Hükümeti kuracak kişiyi, yani başbakanı atar

Nispi Temsil: (oransal temsil) Bu sistemde partiler oyları oranınca milletvekili çıkarırlar. Nispi temsil sistemi ile değişik fikir ve siyasi görüşler parlamentoya girer. Azınlıkların meclislerde temsili ancak bu sistemle mümkün olur. Bu sistemle ülkedeki parti sayıları çoğalır.

Jean-Jacques Rousseau (1712-1778); Fransız yazar ve düşünür.

İngiltere’de Kraliyet Meclisi (Magnum Concilium) Feodal beylerin ve kilise mensuplarının temsilcilerinde oluşuyordu. Zamanla ve kentlerin gelişimine paralel olarak bu mecliste şehir temsilcileri ile az çok özerk olan yerel yönetim birimlerinin temsilcilerine de yer verilmeye başlandı. Böylece vergi konusunda alınan kararların toplumun her kesimine daha kolay yayılabileceği düşünüldü. Bu meclis 1265’den sonra parlamento (parliament) olarak anılmaya başlandı. 1295’te İngiltere’de 400 kişiden oluşan bir parlamento ortaya çıktı.

Kişi Dokunulmazlığının Güvence Altına Alınması.

Birinci Dünya Savaşı sonrası 1928

Yasama yetkisi 750 kişiden oluşan tek meclise aittir.

Yasama meclisi iki dereceli bir seçimle oluşacaktır. Seçmen olabilmek için devlete üç yevmiye tutarında vergi ödemek, 25 yaşını doldurmuş olmak, bir yerde 1 yıldan beri oturuyor olmak gerekmektedir. İkinci seçmen olabilmek için ödenecek vergi miktarı bir hayli yüksektir. Oy kullanma hakkına sahip olanlar aktif, oy kullanma hakkı olmayanlar pasif yurttaşlar olarak adlandırılmıştır.

Georges Jacques Danton; (1759-1794)

Maximilien Robespierre; (1758-1794),