TÜRKİYE'DE DEMOKRASİ VE PARLEMENTO TARİHİ - Deneme Sınavı - 23

Siyasi partilerin seçime katılabilmeleri için 25 seçim çevresinde örgütlenmiş olmaları ve ilin çıkaracağı milletvekili sayısı kadar aday göstermeleri gerekiyordu. Seçim çevresinde değerlendirilemeyen artık oyların bir milli seçim çevresinde birleştirilerek partiler arasında dağılmasını öngören ve adına milli bakiye sistemi denilen bir sistem benimsenmişti. Bu yolla 1965 seçimlerinde ilk kez bir sosyalist parti, Türkiye İşçi Partisi (TİP) parlamentoya girecekti. Doğru cevap A'dır.

1960-1965 arasındaki dönemi siyasal yapılanma açısından değerlendirdiğimizde bu beş yıllık süre içerisinde sonraki yılların siyasi yaşamını oldukça etkileyecek olan yeni isimlerin Türk siyasal yaşamına girdiği görülür. Bunlardan ilki 1964 yılı sonlarında Adalet Partisi lideri olacak olan Süleyman Demirel’dir. İkinci isim ise 1961 yılından sonraki İnönü Hükümetleri’nde görev alan Bülent Ecevit’tirDoğru cevap B'dir.

1961 Anayasası’nın en önemli özelliklerinden birisi çalışma hayatına dair getirdiği yeniliklerdir. Anayasanın 46. maddesi çalışanlara sendika hakkı, 47. maddesi ise işçilere grev ve toplu sözleşme hakkı tanımıştır. 46. maddedeki “çalışanlar” ifadesinin memurları da sendika hakkı kapsamına alması özellikle önemlidir. Doğru cevap B'dir.

27 Mayıs 1960’tan sonra Türkiye işçi eylemleri ile tanışmıştır. İlk işçi eylemi 1962 yılında İstanbul’da Kavel fabrikasındaki işçilerin greve gitmesi nedeni ile olmuştu. Grev başladığında henüz işçilere özgür sendika kurma, toplu sözleşme ve grev hakkı veren yasalar çıkmamıştı. İşçiler, 1961 Anayasası’nın verdiği haklara dayanmıştı. Hükümet, anayasal haklarını kullanan ve haklı isteklerde bulunan işçilere karşı hoşgörülü davranmış, bu nedenle grev olaysız sonlanmıştı. Doğru cevap D'dir.

1968 yılında Türkiye’de öğrenci eylemleri oldukça artmıştı. Üniversite öğrencileri “Rektör istifa”, “Bağımsız Türkiye” söylemleri ile sokağa dökülürken, lise ve ortaokul öğrencilerinde de kaynaşmalar başlıyor, bunlar, sınıf geçme yönetmeliğini protesto etmek üzere Adana, Kayseri, Bursa, Konya’da yürüyorlardı. Boykotların yerini kısa bir süre sonra işgaller aldı. İşgal edilen fakülteler arasında İstanbul Hukuk Fakültesi, Ankara Hukuk Fakültesi, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi de yer aldı. Onları neredeyse Türkiye’deki bütün okullardaki işgal eylemleri izledi. Boykot ve işgal komiteleri kuruldu. Doğru cevap B'dir.

Fahri Korutürk; 27 Mayıs’ın dışında kalmış bir askerdi, partilere eşit mesafede duran bir denge adamı görünümü vardı, Madrid ve Moskova Büyükelçiliği yapmıştı. Demirel, Ecevit ve Feyzioğlu’nun üzerinde uzlaştıkları Fahri Korutürk 6 Nisan 1973’te Türkiye’nin 6. Cumhurbaşkanı oldu. Doğru cevap D'dir.

Bununla birlikte SCP’nin kuruluşunu hazırlayan asıl nedenler içerden kaynaklanıyordu. 1930 yılına gelindiğinde yedi yıllık Cumhuriyet yönetimi; siyasal, hukuksal ve toplumsal alanda yaptığı devrimlerle adeta kabuk değiştirmişti. Ne var ki bu değişim geniş halk kitlelerine benimsetilememiş, aksine kimi çevrelerin tepkili olmasına zemin hazırlamıştı. Buna, 1929 yılı sonundan itibaren kendisini iyice hissettiren ekonomik bunalım da eklenince toplumsal hoşnutsuzluk iyice artmıştı. Doğru cevap C'dir.

Ağaoğlu Ahmet, 1926’da sunduğu raporda hükümetin denetimsiz olmasının yaratacağı olumsuzluklara dikkati çekmişti. İçte ve dışta hükümete ve ülkeye yönelik giderek artan eleştiriler çok geçmeden Serbest Cumhuriyet Partisi (SCP)’nin kurulmasını ve Türkiye’nin ikinci kez çok partili demokrasiye geçmesini sağladı. Avrupa’nın Türkiye’deki yönetimi diktatörlük olarak tanımlaması en önemli dış nedendi. Doğru cevap E'dir.

Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal, eşit koşullarda yapılacak genel seçimlerde SCP’nin kazanabileceğini gördü ve ağırlığını CHP’den yana koydu. Fethi Bey ve SCP yöneticileri Cumhurbaşkanının başlangıçtaki tarafsızlığını bozması karşısında Mustafa Kemal ile karşı karşıya kalmak istemediler. Yaptıkları bir toplantının ardından 17 Kasım 1930’da partilerini kapattılar. Doğru cevap D'dir.

CHP; Sivas Kongresi’nde örgütlenen, “Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti”nin siyasal parti halinde dönüşmesi ile kurulmuştur. Onu, tarihsel ve ulusal gereksinimler doğurmuştur. Sivas Kongresi’nden 9 Eylül 1923’e kadar Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti, 9 Eylül 1923’den 10 Kasım 1924’e kadar Halk Fırkası, 10 Kasım 1924’den 1931 yılına kadar Cumhuriyet Halk Fırkası, 1931 Kurultayı’ndan sonra da Cumhuriyet Halk Partisi adını almıştır. Doğru cevap A'dır.

CHP’nin ikinci Kurultay’ı TBMM seçimlerinin yenilenmesinden sonra 15-20 Ekim 1927 tarihleri arasında yapılmıştır. Kurultay’a 316’sı milletvekili, 62’si delege olmak üzere toplam 378 kişi katılmıştır. Bu kurultayın en önemli belgeleri Atatürk’ün “Büyük Nutku”, “Cumhuriyet Halk Fırkası Nizamnamesi (Tüzüğü)” ve “Umumi Riyasetin (Genel Başkanlığın) Beyannamesi”dir. Doğru cevap B'dir.

CHP’nin Üçüncü Büyük Kurultayı 10 Mayıs 1931’de toplanmıştır. 296’sı milletvekili, 103’ü delege olmak üzere toplam 399 üyenin katıldığı Üçüncü Büyük Kurultay’da CHP’nin ilkelerine devletçilik ve devrimcilik ilkeleri eklenmiş, Parti’nin temel düşüncelerini yansıtan altı ilke Kurultay tarafından kabul ve ilan olunmuştur.Doğru cevap C'dir.

Atatürk’ün vefatı üzerine toplanan CHP I. Olağanüstü Kurultayı Mustafa Kemal Atatürk'ü, Partinin “Ebedi” Başkanı olarak anarken CHP Genel Başkanlığına “Değişmez Başkan” sıfatıyla İsmet İnönü getirildi.Değişmez Genel Başkanlığa getirilen İsmet İnönü, 1930’lu yıllardaki totaliter rejimlerin başkanları tarafından kullanılan “Milli Şef ” unvanıyla anılmaya başlandı. Doğru cevap D'dir.

CHP yöneticileri; Mustafa Kemal Paşa’nın 20 Nisan 1931’de yayınladığı bildirisinde belirtilen “Halkçılık, Milliyetçilik ve İnkılâpçılık” ilkelerinin halk arasında yayılmasını, halkın bu yönde eğitilmesini ve özellikle Cumhuriyetin emanet edildiği gençlerin bu ilkeleri içtenlikle benimsemelerini zorunlu görüyordu. Halkevleri bu ilkeler üzerine temellendirilmiştir. Doğru cevap E'dir.

Milletvekili Seçim Yasası’nın kimi maddelerindeki “erkek” kaydının yerine de “kadın, erkek” kaydı eklenerek kadınların seçme ve seçilme hakkının önündeki tüm engeller kaldırıldı. Böylece Türk kadını Fransa, İsviçre, İtalya gibi pek çok Avrupa ülkesindeki hemcinslerinden önce seçme ve seçilme hakkına kavuşturuldu. 1935 seçimlerinde 17 kadın TBMM’de yer buldu, ara seçimlerde bir kadın milletvekili seçildi. Böylece 18 kadın milletvekili ile Türk demokrasisi önemli ve büyük bir adım daha atmış oldu.Doğru cevap B'dır.

Türkiye Cumhuriyeti Batı’nın çok partili demokratik ülkeleri arasında yer almasını sağlayan adımlarını atarak demokratik gelişimini olgunlaştırmak konusundaki kararlılığını ortaya koydu. Önce Milli Kalkınma Partisi’nin ardından Demokrat Parti’nin 1946’da Türk siyasal yaşamında yer almasının ardından 1950’de yapılan seçimler sonrasında kansız olarak iktidarı Demokrat Parti’ye teslim ederek muhalefet görevini üstlendi. Doğru cevap D'dir.

Genelkurmay Başkanı ve Millî Güvenlik Konseyi Başkanı Orgeneral Kenan Evren imzasıyla yayınlanan 1 numaralı bildiride; “Türkiye Cumhuriyeti devletinin son yıllarda iç ve dış düşmanların tahrikleriyle varlığına, rejimine ve bağımsızlığına yönelik fikri ve fizikî haince saldırılar içinde olduğu” belirtildi ve “İşte bu ortam içinde Türk Silahlı Kuvvetleri de iç hizmet kanununun verdiği Türkiye Cumhuriyetini koruma ve kollama görevini Yüce Türk Milleti adına emir ve komuta zinciri içinde ve emirle yerine getirme kararı almış.... ” denilerek darbenin gerekçeleri ortaya konuldu. Doğru yanıt B'dir.1

Başkanlığına Ord. Prof. Dr. Sadi Irmak’ın seçildiği Danışma Meclisi’ne, yeni Anayasayı yapmak ve halkoyuna sunmak için kanunu hazırlamak görevi verildi. Doğru yanıt C'dir.

Büyük Türkiye Partisi’nin, feshedilmiş bir partinin (Adalet Partisi) devamı olduğu gerekçesiyle Milli Güvenlik Konseyi kararı ile kapatılmıştır. Doğru yanıt D'dir.

ANAP’ın birinci iktidar döneminde siyasi açıdan belki de en önemli olay, 12 Eylül askeri darbesi sonrasında siyasi yasaklı duruma düşen 1980 öncesinin siyasetçileriyle ilgili olarak yapılan halk oylamasıdır. Turgut Özal ve arkadaşları tarafından verilen Anayasa değişikliği önerisinin kabul edilmesi sonucunda, seçmen yaşı 21’den 19’a indirildi, 400 olan milletvekili sayısı 450’ye çıkarıldı ve siyasi yasakların kaldırılmasıyla ilgili olarak da halk oylaması yapılması kararı alındı. Turgut Özal ve ANAP’ın “hayır” propagandası yaptıkları halk oylaması, 6 Eylül 1987’de gerçekleştirildi ve yasakların kaldırılması %50.16’lık bir “evet” oy oranıyla kabul edildi. Böylece pek çok eski siyasetçi yaklaşık yedi yıl sonra, yeniden siyaset yapma imkânına kavuşmuş oldu. Doğru yanıt E'dir.