TÜRKİYE'DE DEMOKRASİ VE PARLEMENTO TARİHİ - Deneme Sınavı - 22

8 Temmuz 1993’te yapılan değişiklikle radyo ve televizyon yayıncılığıyla ilgili 133. madde yeniden düzenlendi. Böylece, radyo ve televizyon istasyonları kurmak ve işletmek, yasal düzenlemelerle oluşturulacak şartlar çerçevesinde serbest hale getirildi. 23 Temmuz 1995’de yapılan değişiklik ise daha geniş kapsamlı oldu. Daha önce 19 olan seçmenlik yaşı 18’e indirildi. Siyasal partilerin yurt dışı faaliyetleri, kadın ve gençlik kolları gibi yan örgüt kurmalarını yasaklayan hükümler kaldırıldı. Yükseköğretim elemanlarına, yasayla düzenlenecek çerçevede, siyasal partilere üye olabilme olanağı sağlandı. Aynı hak yükseköğretim kurumlarındaki öğrencilere de tanındı. Ayrıca 450 olan milletvekili sayısı 550’ye yükseltildi. “Milletvekilliğinin nasıl sona ereceği” konusundaki tartışmalı hüküm yeniden düzenlendi. Buna ek olarak Yasama yılı başlangıcı Eylül ayından Ekim’e alındı. Anayasa’nın sendikalara siyasal faaliyet yasağını düzenleyen 52. maddesi yürürlükten kaldırılırken, sendikacıların siyasal faaliyette bulunmalarının yanı sıra sendikaların ve siyasal partilerin birbirlerine destek vermesinin önündeki engel kaldırıldı. Geçici 15.madde 2010 yılında kaldırılmıştır. Doğru yanıt E'dir.

28 Şubat muhtırası sonrası kurulan 55. Hükümetin ilk ve en önemli icraatı sekiz yıllık kesintisiz temel eğitimle ilgili yasa tasarısının kabulünü sağlamak oldu. Düzenlemeyi imam hatip okullarının kapatılması olarak gören RP’nin karşı çıktığı, CHP’nin ise sonuna kadar destek verdiği bu yasaya, DYP çevreleri ihtiyatla yaklaştı. Sonunda Türkiye 1997- 1998 öğretim yılından itibaren sekiz yıllık kesintisiz eğitime geçti. Doğru yanıt C'dir.

İdam cezası önce 2001'de savaş tehdidi ve terör suçları halleri dışındaki suçlar için kaldırılmış, 3 Ağustos 2002'de "Savaş ve çok yakın savaş tehdidi hâllerinde işlenmiş suçlar hariç" şartı ile kaldırılmıştır. 7 Mayıs 2004 tarihli 5170 sayılı kanun ile anayasadan ölüm cezaları ile ilgili maddeler çıkarılmış, 14 Temmuz 2004 tarihli 5218 sayılı kanunla Ceza Kanunun'dan ölüm cezaları ile ilgili maddeler çıkarılmış, böylece ölüm cezası Türk Hukuku'ndan tamamen kaldırılmıştır. Doğru yanıt A'dır.

İki partinin bulunduğu 22. Dönem TBMM’nin siyasal gündeminde yer alan önemli konulardan biri 2007 yılındaki Cumhurbaşkanlığı seçimleri oldu. Adalet ve Kalkınma Partisi tarafından aday gösterilen Kayseri Milletvekili Abdullah Gül üzerinde bir uzlaşma sağlanamadı ve sorunu aşmak için erken genel seçim kararı alındı. Erken seçim kararı alınmasında, Cumhurbaşkanlığı seçimiyle ilgili olarak 24 Nisan 2007 tarihinde Genel Kurmay Başkanlığının resmi internet sitesinde yayınlanan ve e-muhtıra olarak adlandırılan bildirinin büyük etkisi oldu. Bu gelişme üzerine, söz konusu bildiriyi kendi iktidarına karşı bir metin olarak değerlendiren Adalet ve Kalkınma Partisi, Meclisten erken seçim kararı çıkardı ve Cumhurbaşkanı seçimini yeni Meclis’e bırakma yolunu seçti. Doğru yanıt B'dir.

Adalet ve Kalkınma Partisi döneminde de, Avrupa Birliği’ne uyum konusundaki düzenlemeler kapsamındaki Anayasa değişiklikleri devam etti. 7 Mayıs 2004’te Anayasanın 10, 15, 17, 30, 38, 87, 90, 131. ve 160. maddeleri değiştirildi ve 143. madde kaldırıldı. Bu düzenlemeler kapsamında; kadınlar ve erkeklerin eşit haklara sahip olduğu, 10. maddede yapılan değişiklikle Anayasaya eklendi. Devletin, bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlü olduğu da metinde yer aldı. Basın araçları anayasal koruma altına alındı. Daha da önemlisi Anayasanın 38. maddesinde yapılan yeni düzenlemeyle ölüm cezası kaldırıldı. Temel hak ve özgürlükler konusunda uluslararası anlaşmalar ile kanunların çelişmesi durumundaki uyuşmazlıkta, hangisinin öncelikli olacağı anayasal düzenlemeye alındı. Bu kapsamda, Anayasanın 90. maddesine bir fıkra eklenerek, uyuşmazlıklarda, uluslararası anlaşma hükümlerinin esas alınacağı ilkesi getirildi. Doğru yanıt D'dir.

2010 Anayasa değişiklik sürecinin odak noktasında yargı bağımsızlığı ile ilgili tartışmalar yer almıştır. Son derece gergin ve tartışmalı geçen halkoylaması sürecinden sonra, değişikliklerin kabul edilmesi, iktidar ve muhalefet arasındaki ilişkilerin daha da zedelenmesine yol açtı ve yargının bağımsızlığı konusundaki tartışmalar şiddetlendi. Doğru yanıt A'dır.

Sivas Kongresi’nden 9 Eylül 1923’e kadar Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti, 9 Eylül 1923’den 10 Kasım 1924’e kadar Halk Fırkası, 10 Kasım 1924’den 1931 yılına kadar Cumhuriyet Halk Fırkası, 1931 Kurultayı’ndan sonra da Cumhuriyet Halk Partisi adını almıştır.

Doğru cevap C'dir.

27 Mayıs hareketinin en dikkat çekici özelliklerinden biri askerî müdahalenin meşru bir zemine oturtulmaya çalışılmasıydı. Demokrat Parti’nin meclis üstünlüğü ile muhalefeti susturması, Tahkikat Komisyonu kurması, temel hak ve özgürlükleri askıya alması gibi nedenleri dikkate alan İstanbul Hukuk Fakültesi’nin kimi öğretim üyelerinden oluşan bilim kurulu, içinde bulunulan durumun adi bir hükümet darbesi sayılamayacağına ilişkin rapor verdi. Böylece hukuksal zemin oluştu.

Ülke 1961 yılında sivil yönetime geçti. İsmet İnönü Başkanlığındaki birinci koalisyon hükümeti döneminde Yassıada mahkûmlarının bir kısmına özgürlük yolunu açan af yasası çıkarıldı. Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel’in de kimi mahkûmlarla ilgili tasarrufları oldu. Eski Cumhurbaşkanı Celal Bayar sağlık nedeniyle 1964 yılında serbest bırakıldı. 1966’da çıkarılan Af Kanunu ile de Demokrat Partili hükümlülerin kamu hakları yeniden tanındı, siyasi hakları da geri verildi.

Halkoylaması 9 Temmuz 1961 günü yapıldı. Katılma oranı %80’in üzerinde gerçekleşti. Geçerli oyların %61,5’i Anayasaya evet derken, %38,5’i hayır demişti. Ardından Cemal Gürsel Cumhurbaşkanı seçildi. 1961 Anayasası, “anayasanın üstünlüğü ve bağlayıcılığı” ilkesini (m.8) kabul eden katı bir anayasadır. Bir başlangıç bölümü, 157 madde ve 22 geçici maddeden oluşan 1961 Anayasası o tarihe kadarki Osmanlı-Türk Anayasalarının en uzun metnidir. Yine hacim bakımından II. Dünya Savaşı sonrasının demokratik anayasalarının (İtalya, Fransa, Federal Almanya vb.) ortalamasının üzerindedir. Çok partili döneme geçildikten sonra özellikle 1950-1960 arasındaki tüm sorunlar bir anayasa sorunu olarak görüldüğünden bu tür sorunların çözümü anayasada aranmış, bu nedenle 1961 Anayasası 1924 Anayasası’na göre daha uzun ve ayrıntılı olmuştur. Temel hak ve özgürlükler konusunda Anayasa son derece liberal ve demokratik eğilime sahiptir.

Bu açıklama yeni siyasi partilerin arka arkaya kurulmasını sağladı. Sosyalist Parti, Mutedil Liberal Parti bunlar arasındaydı. Arkasından Adalet Partisi, Çalışma Partisi, Cumhuriyetçi Mesleki Islahat Partisi, Memleketçi Serbest Parti ilk kurulan partiler oldu. Seçime katılmak için son gün olan 13 Şubat’ta ise yedi parti daha kuruldu. Bunlar Yeni Türkiye Partisi, Türkiye İşçi Partisi, Güven Partisi, Musavat Partisi, Millete Hizmet Partisi, Muhafazakâr Parti ve Cumhuriyetçi Parti idi. Çok sayıda parti kurulmuş olmakla beraber kapatılan Demokrat Parti’nin mirasına aday iki parti dikkati çekiyordu. İlki Adalet Partisi, ikincisi ise Yeni Türkiye Partisi’yd

1960-1965 arasındaki dönemi siyasal yapılanma açısından değerlendirdiğimizde bu beş yıllık süre içerisinde sonraki yılların siyasi yaşamını oldukça etkileyecek olan yeni isimlerin Türk siyasal yaşamına girdiği görülür. Bunlardan ilki 1964 yılı sonlarında Adalet Partisi lideri olacak olan Süleyman Demirel’dir. İkinci isim ise 1961 yılından sonraki İnönü Hükümetleri’nde görev alan Bülent Ecevit’tir.

27 Mayıs 1960’tan önce Demokrat Parti iktidarına karşı mücadele veren öğrenciler ile etkin bir güç olmaya başlayan işçiler, direniş ve eylemler yapan iki yeni ve dinamik güç olarak 1961 yılından sonra kendilerini göstermeye başlamışlardır. 13 Şubat 1967’de kurulan DİSK bu dönemin işçi hakları açısından en önemli gelişmelerinden biridir. 1965 seçimlerine katılan TİP’in parlamentoda 15 milletvekili ile temsil edilmesi, diğer bir deyişle seçime katılanların yüzde üçünün oyunu alması Türk parlamentosunun yepyeni bir olguyla karşılaşmasını sağlamıştır

1961 Anayasası, Türk anayasa tarihinde ilk defa yükseköğretime ilişkin hükümler getiren bir anayasa olması açısından önemlidir. Anayasanın 120. maddesinde “Özerk Kuruluşlar” başlığı altında “Üniversiteler” düzenlenmiştir. Söz konusu maddede üniversitelerin; ancak devlet eliyle ve kanunlarla kurulacağını, bilimsel ve idarî özerkliğe sahip kamu tüzel kişiliğe sahip olduğunu, kendileri tarafından seçilen yetkili öğretim üyelerinden kurulu organlar eliyle yönetilip denetleneceğini hükme bağlamıştır. Ayrıca öğretim üyeleri ve yardımcılarının üniversite dışındaki makamlarca, her ne suretle olursa olsun, görevlerinden uzaklaştırılamayacakları, serbestçe araştırma ve yayında bulunabilecekleri de saptanmıştır. Anayasa, üniversite-siyaset ilişkisine de açıklık getirmiştir. Partilerin genel merkezleri dışında yönetim görevi almamak kaydıyla siyasî partilere üye olma yasağının üniversite öğretim üyeleri ve yardımcıları hakkında uygulanamayacağı ifade edilmiştir. Böylece 1946 yılında getirilen üniversite özerkliği anayasal güvenceye kavuşturulmuştur. Üniversite öğretim üye ve yardımcılarının serbestçe araştırma ve yayında bulunabileceğinin belirtilmesi, temel hak ve özgürlüklerin genişletilmesi bakımından, öğretim üye ve yardımcılarının siyasi partilere üye olabilmelerine izin verilmiş olması ise çoğulcu toplum yapısının oluşturulması amacının gerçekleştirilmesi açısından oldukça önemli adımlardır. 1961 Anayasası üniversite kurmayı devletin tekeline bırakırken, yüksekokullar bakımından böyle bir sınırlama getirmemiştir.

Türk siyasi tarihinde, 27 Mayıs 1960 tarihindeki askeri müdahaleyle başlayan müdahaleler ve muhtıralar döneminin belki de önemli halkası, 12 Eylül 1980 Askeri Müdahalesidir. Özellikle 1975 yılından sonra hız kazanan öğrenci olayları, grevler, ağır ekonomik bunalımlar, siyasi istikrarsızlıklar, siyasi cinayetler ve toplumsal çatışmalar ülkeyi iç savaş ortamına getirmişti. Uzlaşma kültüründen yoksun sivil siyasetin çözüm üretmekte yetersiz kalması, toplumun en güvendiği kurum olan Silahlı Kuvvetlerden beklentilerini de arttırmıştı. Çorum’da, Malatya’da ve Maraş’ta yaşanan toplumsal olaylara, 1980 yılının yaz aylarında eski Başbakanlardan Nihat Erim’in ve DİSK Genel Başkanı Kemal Türkler’in öldürülmeleri de eklenince Türkiye’nin geri dönülemez bir noktaya geldiği pek çok kişi tarafından anlaşılmıştı. Bütün bunlara karşın siyaset arenasındaki kısır tartışma ortamının devam etmesi, Silahlı Kuvvetlerin yönetime el koymasını kaçınılmaz bir hale getirmişti.

Savaş esnasında bir milyona yakın askerini silâh altına alan Türkiye, bütçesinin %55’ini milli savunmaya ayırarak her an savaşa girecekmiş gibi hazırlık yaptı.

Bütün yasaklara ve sıkı denetimlere rağmen eski siyasi partilerin geleneğinden gelen siyasal oluşumların önüne tümüyle geçilemedi ve kısa zamanda siyasi parti kurma aşamasına geçildi. İlk aşamada 15 Mayıs 1982’de, 1980 sonrasının ilk siyasi partisi olarak Milliyetçi Demokrasi Partisi (MDP) kuruldu. Bu partiyi Anavatan Partisi (ANAP), Sosyal Demokrasi Partisi (SODEP), Halkçı Parti (HP) ve Refah Partisi (RP) gibi siyasi partiler takip etti.

Her iki milletvekilinin Hükümete yönelik basın üzerinden eleştirilerine devam etmeleri CHP tarafından Parti disiplinin ihlali olarak görüldü ve Menderes ile Köprülü 21 Eylül 1945’de partiden ihraç edildiler.

5 Ağustos 1984’te Eruh ve Şemdinli’de PKK’nın büyük ölçekli silahlı eylemini gerçekleştirmesi yıllarca sürecek olan terör olaylarının da fitilini ateşlemiş oldu. Olayın Türkiye açısından ne denli maddi ve manevi sorunlara yol açacağı sonraki günlerde anlaşılacaktı. Önceki yıllardan devralınan yüksek enflasyon ile Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da PKK’nın faaliyetleriyle başlayan ve ülkenin diğer yörelerinde zaman zaman görülen terör olayları, uzun yıllar Türkiye’nin gündeminden düşmeyecek ve hemen her seçim döneminde vaatler paketinde yer alacak, hükümetlerin programlarını etkileyecekti. Anavatan Partisi’nin iktidara gelmesiyle birlikte Türkiye’nin dış politikasında ve ekonomik politika tercihlerinde ciddi değişiklikler görüldü. Sosyo-ekonomik ve sosyo-kültürel alandaki gelişmelere bağlı olarak Türk toplumunun değerlerinde de bir farklılaşma ortaya çıktı. Diğer yandan bu rahatlama ortamında bazı yeni siyasal partiler de kuruluş çalışmalarını tamamladılar. Rahşan Ecevit’in başkanlığında Demokratik Sol Parti (DSP) kurulurken, Muhafazakâr Parti de, Milliyetçi Çalışma Partisi adıyla siyasi alandaki varlığını devam ettirme kararı aldı. ANAP’ın birinci iktidar döneminde siyasi açıdan belki de en önemli olay, 12 Eylül askeri darbesi sonrasında siyasi yasaklı duruma düşen 1980 öncesinin siyasetçileriyle ilgili olarak yapılan halk oylamasıdır. Turgut Özal ve arkadaşları tarafından verilen Anayasa değişikliği önerisinin kabul edilmesi sonucunda, seçmen yaşı 21’den 19’a indirildi, 400 olan milletvekili sayısı 450’ye çıkarıldı ve siyasi yasakların kaldırılmasıyla ilgili olarak da halk oylaması yapılması kararı alındı. Turgut Özal ve ANAP’ın “hayır” propagandası yaptıkları halk oylaması, 6 Eylül 1987’de gerçekleştirildi ve yasakların kaldırılması %50.16’lık bir “evet” oy oranıyla kabul edildi. Böylece pek çok eski siyasetçi yaklaşık yedi yıl sonra, yeniden siyaset yapma imkânına kavuşmuş oldu.

1967 yılı sendikaların birleşme yılı oldu. Türkiye Maden-İş, Lastik-İş, Basınİş, Gıda-İş ve Türkiye Maden-İş (Zonguldak) sendikaları İstanbul’da Şafak Sineması’nda ortak (kuruluş) bir genel kurul toplantısı yaptı. Bu toplantının ardından sendikaların delegelerinin ortak kararıyla Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu yani DİSK kuruldu.