TÜRKİYE'DE DEMOKRASİ VE PARLEMENTO TARİHİ - Deneme Sınavı - 19

DP 29 Eylül 1960 yılında kapatılmıştır. Doğru cevap D'dir.

Avrupa’nın Türkiye’deki yönetimi diktatörlük olarak tanımlaması en önemli dış nedendi. Amerikan Büyükelçisi Joseph Grew’in de dikkati çektiği gibi “Türkiye’nin bu şekilde tasvir edilmesi Gazi’nin gözüne çarpmış ve hiç hoşuna gitmemişti”.

 Bununla birlikte SCP’nin kuruluşunu hazırlayan asıl nedenler içerden kaynaklanıyordu. 1930 yılına gelindiğinde yedi yıllık Cumhuriyet yönetimi; siyasal, hukuksal ve toplumsal alanda yaptığı devrimlerle adeta kabuk değiştirmişti. Ne var ki bu değişim geniş halk kitlelerine benimsetilememiş, aksine kimi çevrelerin tepkili olmasına zemin hazırlamıştı. Buna, 1929 yılı sonundan itibaren kendisini iyice hissettiren ekonomik bunalım da eklenince toplumsal hoşnutsuzluk iyice artmıştı. Hükümet bu sıkıntıları ekonomide devletçilik politikasını uygulamaya koyarak giderebileceğini düşünmüş, ancak bu politika da toplumun tüm kesimlerince be-nimsenmemişti. Üstelik halk, dilek ve isteklerini CHP üst yönetimine ulaştırmakta büyük sıkıntı yaşıyor, parti tabanı ve yerel parti örgütleri aracılık görevini yerine getirmiyordu.

Fethi Bey; hükümetin dış borçları ödememek yönünde takındığı tavrın ülkenin dış piyasalardaki mali güvenirliğini sarstığını, bu politikanın ülkeye kredi girişini engelleyeceğini düşünüyordu. Hükümetin, mali gücü aşan yatırımlar yaptığından, vergilerin bu nedenle arttığından, parasızlık ve yoksulluk içindeki halkın elinde sermaye kalmadığından da yakınmıştı. 

Fethi Bey de aynı zamanda CHP ge-nel Başkanı olan Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal’den adil davranacağı ve tarafsız kalacağı konusunda güvence aldı. 9 Ağustos’tan itibaren de gazetecilere kuraca-ğı partinin programı hakkında bilgiler verdi. Vergilerin ağırlığına ve demiryolu siyasetinin halka gücünü aşan bir yük getirdiğine işaret etti. İktidara geldikleri takdirde vergilerin hafifletileceğini, yabancı sermayenin ülkeye kolay girebilmesi için Türk parasının değerinin artırılacağını ve ziraata önem verileceğini açıkladı.

Sonuç olarak; yedi yıllık Cumhuriyet yönetiminde devrimin kök salamadığı, ülkenin ekonomik koşulları nedeni ile toplumsal hoşnutsuzluğun arttığı, buna karşın hükümetin benimsediği politikaların geniş halk kitlelerince benimsenmediği bir ortamda kurulan SCP, yalnız yoksul halk kitlelerinin değil, devrime karşı çevrelerin de sığındığı saçak altı oldu.

CHP’nin ikinci Kurultay’ı TBMM seçimlerinin yenilenmesinden sonra 15-20 Ekim 1927 tarihleri arasında yapılmıştır. Kurultay’a 316’sı milletvekili, 62’si de-lege olmak üzere toplam 378 kişi katılmıştır. Bu kurultayın en önemli belgeleri Atatürk’ün “Büyük Nutku”, “Cumhuriyet Halk Fırkası Nizamnamesi (Tüzüğü)” ve “Umumi Riyasetin (Genel Başkanlığın) Beyannamesi”dir.

 15 Ekim 1927 günü TBMM binasının (Cumhuriyet Müzesi) salonunda top-lanan Büyük Kurultay’ın açış konuşmasını Mustafa Kemal Paşa yapmıştır. Önce Parti’nin Cumhuriyetçi ve Halkçı yönetimiyle gelecekte ülkeye yeni onurlar ka-zandıracağına olan inancını vurgulamıştır. Ardından geleceğe yönelik önlemler hakkında görüş alışverişinde bulunmadan önce, geçmişe ait olaylar, eylemler ve yapılanlar hakkında ulusa hesap vermeyi bir görev bildiğini açıklamıştır. Tarihi-mize Nutuk/Söylev olarak geçen ve altı gün içinde toplam 36 saat 31 dakika süren bu konuşmasında Mustafa Kemal; Ekim 1918’den (Mondros Mütarekesi) Ekim 1927’ye kadar geçen 9 yıllık dönemi ve olaylarını ele almıştır.

Dördüncü Büyük Kurultayın 13 Mayıs 1935’teki toplantısında “Kamâlizm (Kemalizm)” ilk kez CHP Programı’na girmiştir. Dilde özleşmeye paralel ola-rak ‘inkılâp’ yerine ‘devrim’ sözcüğünün benimsendiği Cumhuriyet Halk Partisi Programı; bir giriş ve sekiz bölümden oluşmuştur.

CHP’nin “ana vasıfları” olan 6 ilke, 1937 yılında Anayasaya alınarak devletin nitelikleri haline getirilmiştir.

17 Haziran 1936’da Recep Peker, Parti Genel Sekreterliğinden alınmış, bu görevi İsmet İnönü üstlenmiştir. İnönü, ertesi gün ulusa yönelik bir beyanname yayınlamıştır. Bu beyannamede Parti Genel Baş-kanlık Kurulunca Cumhuriyet Halk Partisi’nin ülkenin siyasal ve sosyal yaşamında güttüğü yüksek amaçların gerçekleştirilmesini kolaylaştırmak ve partinin gelişimi-ne ivme kazandırmak amacıyla “Parti faaliyeti ile Hükümet idaresi arasında daha sıkı bir yakınlık ve daha ameli bir beraberlik” sağlanmasına karar verildiğine dikkati çekmiştir. Ardından bu kararın nasıl uygulamaya konulacağını açıklamıştır. Bu çer-çevede Genel Yönetim Kurulu üyeliğine alınan İçişleri Bakanına Genel Sekreterlik görevi verilmiş, bütün illerde parti il başkanlığına o ilin valisi getirilmiştir.

CHP’nin 1939 Kurultayı’nda kabul edilen programda büyük değişiklikler yoktur. Yeni programda Giriş ve ilk iki bölüm aynen korunmuştur. En önemli yenilik “köy eğitmenleri” konusudur. Atatürk’ün ulusal ve halkçı eğitim anlayışı doğrultusunda alınan bu karar gereğince; ilköğretimin yaygınlaştırılmasını sağlamak amacıyla öğretmen gönderilmesine olanak bulunmayan köylerin öğretim ve eğitim işlerinde köylüye rehberlik etmek üzere köy eğitmenleri istihdam edilmesi kararlaştırılmıştır. Böylece Köy Enstitüleri’nin de temeli atılmıştır. Kurultay, halkevlerinin yanı sıra halkodalarının açılmasını da programına almıştır.

TBMM, öneriyi 5 Aralık 1934 günü yapılan birleşiminde öncelik ve ivedilikle gündemine aldı. Yeni yasa ile 22 yaşını bitiren kadın, erkek her Türk milletvekili seçme hakkına sahiptir (madde 10). Otuz yaşını bitiren kadın, erkek her Türk de milletvekili seçilebilecektir kabul edildi.

Türkiye 5 Mart 1945’te  San Fransisco Konferansı’na resmen çağrılarak Birleşmiş Milletler Örgütü’nün kurucu üyeleri arasında yer aldı. Bu tarihten sonra Türkiye Cumhuriyeti Batı’nın çok partili demokratik ülkeleri arasında yer almasını sağlayan adımlarını atarak demokratik gelişimini olgunlaştırmak konusundaki kararlılığını ortaya koydu. Önce Milli Kalkınma Partisi’nin ardından Demokrat Parti’nin 1946’da Türk siyasal yaşamında yer almasının ardından 1950’de yapılan seçimler sonrasında kansız olarak iktidarı Demokrat Parti’ye teslim ederek muhalefet görevini üstlendi.

Demokrat Parti 7 Haziran 1945’de Cumhuriyet Halk Partisi Meclis Grup Başkanlığı’na Bayar, Menderes, Köprülü ve Koraltan’ın verdikleri “Dörtlü Takrir”’in kabul edilmemesi sonucunda yaşanan gelişmelerle kurulmuştu.

27 Mayıs süreci içinde bir taraftan Demokrat Parti kapatılırken öte yandan Yassıada duruşmaları da başlamıştı. Geçici Anayasa eski iktidar mensuplarını yargılamak üzere Yüksek Adalet Divanı adlı olağanüstü mahkeme kurulmasını öngörmüştü. Yüksek Adalet Divanı’nın yaptığı yargılamalar üç ana grupta toplanıyordu. Bunlar; 1. Cinayet, ayaklanmaya azmettirme ve bilerek mala ve cana zarar verme gibi suçları kapsayan üç ağır ceza davası, 2. Anayasayı ihlal kapsamında altı siyasal dava ve 3. dokuz yolsuzluk davası idi. Yüksek Adalet Divanı’nın yaptığı yargılamalar ve MBK’nin onayı sonrası Adnan Menderes, Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu ve Maliye Bakanı Hasan Polatkan ölüm cezasına çarptırıldı. Hakkında idam hükmü verilen Celal Bayar’ın cezası MBK tarafından ömür boyu hapse çevrildi.