TÜRKİYE'DE DEMOKRASİ VE PARLEMENTO TARİHİ - Deneme Sınavı - 18

Cemal Gürsel’in ‘ikinci Cumhuriyetin kuruluş yılı’ ilan ettiği 1961 yılı içinde siyasi parti faaliyetleri kısmen serbest bırakıldı. Yeni Anayasa hazırlandı. Seçim Kanunu yürürlüğe girdi. Bu süreçte 27 Mayıs sonrasının ilk büyük işçi mitingi Eskişehir’de gerçekleştirildi.

1961 Anayasası, “anayasanın üstünlüğü ve bağlayıcılığı” ilkesini (m.8) kabul eden katı bir anayasadır. Bir başlangıç bölümü, 157 madde ve 22 geçici maddeden oluşan 1961 Anayasası o tarihe kadarki Osmanlı-Türk Anayasalarının en uzun metnidir. Yine hacim bakımından II. Dünya Savaşı sonrasının demokratik anayasalarının (İtalya, Fransa, Federal Almanya vb.) ortalamasının üzerindedir. 1924 Anayasası’nda “Ulus” adına egemenlik hakkının yalnız Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından kullanılacağı ifade edilmişken 1961 Anayasası, bunun yetkili organlar eliyle kullanılacağını açıklamak suretiyle Meclisi, egemenliği kullanan tek organ olmaktan çıkarmıştır.

Siyasi partilerin seçime katılabilmeleri için 25 seçim çevresinde örgütlenmiş olmaları ve ilin çıkaracağı milletvekili sayısı kadar aday göstermeleri gerekiyordu. Seçim çevresinde değerlendirilemeyen artık oyların bir milli seçim çevresinde birleştirilerek partiler arasında dağılmasını öngören ve adına milli bakiye sistemi denilen bir sistem benimsenmişti. Bu yolla 1965 seçimlerinde ilk kez bir sosyalist parti, Türkiye İşçi Partisi (TİP) parlamentoya girecekti.

27 Mayıs İhtilali’nden sonraki ilk Millet Meclisi genel seçimleri 15 Ekim 1961’de yapılmıştır.

27 Mayıs 1960’tan sonra Türkiye işçi eylemleri ile tanışmıştır. İlk işçi eylemi 1962 yılında İstanbul’da Kavel fabrikasındaki işçilerin greve gitmesi nedeni ile olmuştu.

Hava Kuvvetleri Komutanı ise Muhsin Batur’du. Batur, 21 Kasım 1970’de Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay’a bir mektup gönderdi. Bu mektup 12 Mart muhtırasına giden yolda bir kilometre taşı oldu.

Demirel, Ecevit ve Feyzioğlu’nun üzerinde uzlaştıkları Fahri Korutürk 6 Nisan 1973’te Türkiye’nin 6. Cumhurbaşkanı oldu.

1973 genel seçimlerine gelindiği zaman ülkedeki siyasi tabloda beş siyasal parti dikkati çekiyordu. Bunlar; Cumhuriyet Halk Partisi, Adalet Partisi, kapatılan Milli Nizam Partisi’nin yerine kurulan Milli Selamet Partisi, Adalet Partisi’nden ayrılan bir gurup tarafından kurulan Demokrat Parti ve Alparslan Türkeş’in başkanlığındaki Milliyetçi Hareket Partisi idi.

Doğru cevap A şıkkıdır.

Ülkede sosyal, siyasal ve ekonomik sıkıntılar giderek artarken DP, sorunlara çözüm üretmekte zorlandı. Yönetimden kaynaklanan hatalar, sorunları daha da derinleştirdi.

Önergede; CHP’nin seçim dışı yollardan iktidara gelmek için ülkede huzursuzluk çıkardığını ileri sürülüyordu. Araştırılması için TBMM’de 15 kişilik bir “Tahkikat Komisyonu” kurulmasını istendi. Önerge 18 Nisan’da Meclis’te görüşülmeye başlandı ve DP’nin talepleri değerlendirildi. O gün Meclis’te tarihi bir oturum yaşandı.

Adnan Menderes Hükümeti için 1955 yılı oldukça zor bir yıl oldu. 1954 seçimleriyle Meclis’teki gücü oldukça zayıf olan muhalefet partilerinin, hükümeti denetleme görevini DP Meclis Grubu üstlendi. Parti içi taleplerin dikkate alınmaması ise partideki huzursuzluğu artırdı. 15 Ekim 1955’de on milletvekili DP’den istifa etti. Bu milletvekilleriyle birlikte hareket eden dokuz milletvekili de DP Haysiyet Divanı tarafından partiden uzaklaştırıldı. Böylece DP bir kez daha parçalandı ve Hürriyet Partisi kuruldu.

DP iktidarı, en büyük başarısını ekonomik alanda gösterdi

İsmet İnönü’nün çok partili hayata geçişte aldığı cesur karar ve demokratik bir seçim sonrası iktidarı muhalefete devretmesi son derece büyük bir başarıydı. 1946- 1950 yıllarında siyasal hak ve hürriyetlerin genişletilmesi yönünde de birçok adım atan CHP, çok partili hayatın kurumsallaşarak sürekliliğini ve muhalefete sağlıklı çalışma imkânını sağlayacak yasal düzenlemeleri tam anlamıyla gerçekleştirememişti. Ülkede siyasal değişim gerçekleşmişti ama hukuki değişimde hala eksiklikler vardı.

22 Mayıs’ta çalışmalarına başlayan TBMM’deki sandalye dağılımında, Seçim Kanunu’ndaki çoğunluk sistemi sonucu halkın %53’ünün oyunu alan DP, Meclis’teki sandalye sayısının %84’üne, halkın %39’unun oyunu alan CHP ise sandalye sayısının %14’üne sahip oldu. Ülke, uzun süren bir tek parti yönetiminden çıkmıştı ancak bu sonuçla yeni bir tek parti yönetimi kurulmamasının önünde de siyasi bir engel yoktu.

Cumhurbaşkanı İnönü, yaklaşık bir ay sürdürdüğü görüşmelerle her iki lider arasındaki anlaşmazlık konularını belirlemeye çalıştı. Zira Cumhurbaşkanına göre her şeyden evvel iki siyasi partinin nasıl ortak çalışabileceğini belirlemek önemliydi. Siyasetin durumu ve siyasi partilerin tavrını belirleyen Cumhurbaşkanı İsmet İnönü, bir beyanname hazırlayarak Başbakan Peker ve Muhalefet lideri Bayar’a da gösterdikten sonra 12 Temmuz 1947’de yayınladı.

CHP, 5 Haziran’da Seçim Kanunu’nda önemli değişiklikler yaparak; seçimlerin tek dereceli yapılmasını yani milletvekillerinin doğrudan halkın tercihiyle seçilmesini kararlaştırdı. Bu zamana kadar seçimler iki dereceli yapılıyordu. Yani seçmenler seçicileri seçiyor, seçiciler de milletvekillerini belirliyordu. Tek dereceli seçimler milletvekillerin doğrudan halk tarafından seçilmesi demokrasi bakımından son derece önemli bir adım oldu

DP Programı, CHP’nin programına çok benziyordu. Laiklik başta olmak üzere CHP’nin altı oku DP’nin programında da aynen yer almaktaydı. Fakat DP’nin programında; sıklıkla demokrasiye vurgu yapılması, temel hak ve hürriyetlere geniş yer ayrılması dikkati çekiyordu. Ayrıca Atatürk ilkeleri yeniden yorumlanarak laikliğin, din ile devletin birbirinden tamamen ayrılması olduğu, dinsizlik olmadığı, din hürriyetinin de diğer hürriyetler kadar insanlığın önemli haklarından birisi olduğu belirtilmişti. Devletçiliğin yeniden tanımlandığı programda, özel teşebbüs ve sermayenin teşvik edilerek korunacağı açıklanmıştı. DP’nin programında belirgin bir liberalizm etkisi görülüyordu.