TÜRKİYE'DE DEMOKRASİ VE PARLEMENTO TARİHİ - Deneme Sınavı - 14

Bu süreçte 27 Mayıs sonrasının ilk büyük işçi mitingi Eskişehir’de gerçekleştirildi. Seçimlerin zamanında yapılacağı açıklandı. İlk işçi kafilesi Almanya’ya gitti. İlk siyasi gençlik kurultayı olan CHP Gençlik Kolları I. Kurultayı toplandı.

İhitilal sonrası kurulan Milli Birlik Komitesi, tek başına iktidar yetkisini kullanıyordu. Bu durum 13 Aralık 1960’a kadar sürdü. Bu tarihte çıkardığı iki yasa ile yetkiyi sivil bir kuruluş olan Temsilciler Meclisi ile paylaşmaya başladı.

1961 Anayasası, “anayasanın üstünlüğü ve bağlayıcılığı” ilkesini (m.8) kabul
eden katı bir anayasadır. Bir başlangıç bölümü, 157 madde ve 22 geçici maddeden
oluşan 1961 Anayasası o tarihe kadarki Osmanlı-Türk Anayasalarının en uzun
metnidir. Yine hacim bakımından II. Dünya Savaşı sonrasının demokratik anayasalarının (İtalya, Fransa, Federal Almanya vb.) ortalamasının üzerindedir.

Türk siyasi tarihinde, 27 Mayıs 1960 tarihindeki askeri müdahaleyle başlayan müdahaleler ve muhtıralar döneminin belki de önemli halkası, 12 Eylül 1980 Askeri Müdahalesidir.

Askeri müdahaleden hemen sonra ülke yönetimini, Genelkurmay Başkanı
Orgeneral Kenan Evren’in başkanlığında oluşan Milli Güvenlik Konseyi üstlendi.

Bu Anayasaya dayalı olarak 1963 yılında çıkarılan sendika kurma, toplu iş sözleşmesi, grev ve lokavt haklarını düzenleyen kanunlarla da çalışma hayatında yeni bir dönem başlayacaktır.

Beş kişinden oluşan Milli Güvenlik Konseyi’nde Kenan Evren’den başka, Kara Kuvvetleri Komutanı Nurettin Ersin, Hava Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Tahsin Şahinkaya, Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Nejat Tümer ve Jandarma Genel Komutanı Orgeneral Sedat Celasun yer aldı.

1961 Anayasası 1924’ten farklı olarak iki meclisli bir parlamento yapısı benimsenmiştir. İlki Millet Meclisi, ikincisi ise Cumhuriyet Senatosu adını taşımaktadır. Millet Meclisi; tamamı halk tarafından seçilen 450 üyeden oluşacaktır. Cumhuriyet Senatosu’nda ise üç kanaldan gelen temsilciler bulunacaktır. Bunlar; halk tarafından seçilenler, Cumhurbaşkanı tarafından bir dönem için atananlar ve ömür boyu koşuluyla atanan üyelerdir. Ömür boyu koşuluyla atanan doğal üyeler eski Milli Birlik Komitesi başkan ve üyeleri ile eski Cumhurbaşkanlarından oluşacaktır. Millet Meclisi’ne seçilmek için okuma yazma bilmek yeterli görülürken, Senato için yüksek öğrenim koşulu aranacaktır.

Kısa bir süre sonra da hükümeti kurmakla görevlendirilen Deniz
Kuvvetleri Eski Komutanı Bülent Ulusu da yeni Bakanlar Kurulu’nu oluşturdu.

Sosyalist Parti, Mutedil Liberal Parti bunlar arasındaydı. Arkasından Adalet Partisi, Çalışma Partisi, Cumhuriyetçi Mesleki Islahat Partisi, Memleketçi Serbest Parti ilk kurulan partiler oldu. Seçime katılmak için son gün olan 13 Şubat’ta ise yedi parti daha
kuruldu. Bunlar Yeni Türkiye Partisi, Türkiye İşçi Partisi, Güven Partisi, Musavat Partisi, Millete Hizmet Partisi, Muhafazakâr Parti ve Cumhuriyetçi Parti idi. Çok sayıda parti kurulmuş olmakla beraber kapatılan Demokrat Parti’nin mirasına aday iki parti dikkati çekiyordu.

Başkanlığına Ord. Prof. Dr. Sadi Irmak’ın seçildiği Danışma Meclisi’ne, yeni Anayasayı yapmak ve halkoyuna sunmak için kanunu hazırlamak görevi verildi.

Askeri müdahaleden hemen sonra ülke yönetimini, Genelkurmay Başkanı
Orgeneral Kenan Evren’in başkanlığında oluşan Milli Güvenlik Konseyi üstlendi. Beş kişinden oluşan Milli Güvenlik Konseyi’nde Kenan Evren’den başka, Kara
Kuvvetleri Komutanı Nurettin Ersin, Hava Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Tahsin Şahinkaya, Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Nejat Tümer ve Jandarma
Genel Komutanı Orgeneral Sedat Celasun yer aldı. Milli Güvenlik Konseyi’nin
yapısından da anlaşılacağı gibi darbe, emir komuta zincirine bağlı kalınarak gerçekleştirilmişti. Kısa bir süre sonra da hükümeti kurmakla görevlendirilen Deniz
Kuvvetleri Eski Komutanı Bülent Ulusu da yeni Bakanlar Kurulu’nu oluşturdu.

Yasakların ve kısıtlamaların egemen olduğu propaganda sürecinde Kenan Evren il il dolaşarak Anayasanın kabulü için doğrudan çalışmalar yaptı. 7 Kasım 1982’de yapılan halkoylaması sonucu yüzde 91 civarında kabul oyu alan Anayasa yürürlüğe girdi.

7 Kasım 1982’de yapılan halkoylaması sonucu yüzde 91 civarında kabul oyu alan Anayasa yürürlüğe girdi ve aynı sonuca bağlı olarak Kenan 
Evren de Anayasanın geçici birinci maddesi gereğince Cumhurbaşkanı seçildi.

İlk aşamada 15 Mayıs 1982’de, 1980 sonrasının ilk siyasi partisi olarak Milliyetçi Demokrasi Partisi (MDP) kuruldu. Bu partiyi Anavatan Partisi (ANAP), Sosyal Demokrasi Partisi (SODEP), Halkçı Parti (HP) ve Refah
Partisi (RP) gibi siyasi partiler takip etti.

6 Kasım 1983’de 17. Dönem TBMM için yapılan genel seçimlerde Anavatan Partisi, Milliyetçi Demokrasi Partisi ve Halkçı Parti’ye göre daha fazla oy alarak tek başına iktidara geldi.

Türkiye Cumhuriyeti’nin 45. Hükümeti, bir başka deyişle I. Turgut Özal Hükümeti 13 Aralık 1983’te kuruldu. Böylece 12 Eylül 1980’de gerçekleştirilen askeri darbe sonrasında ara verilen parlamenter dönem yeniden başladı.

Askeri darbe sonucunda Kızılay ve Çocuk Esirgeme Kurumu dışındaki bütün
dernekler ile siyasal partiler kapatılırken, Dışişleri Bakanlığı Genel Sekreteri İlter
Türkmen NATO ülkelerinin Türkiye’deki Büyükelçilerini topluca makamına davet ederek, ordunun yönetime el koyması hakkında bilgi verdi ve askerî yönetimin “Başta NATO olmak üzere Türkiye’nin dahil olduğu ittifaklara ve anlaşmalara sadık kalacağını, bugüne kadar yürütülmüş olan dış ilişkilerde ve ilkelerde herhangi bir değişikliğin söz konusu olmadığını” açıkladı. Bu açıklamadan da anlaşılacağı gibi 12 Eylül’de geçekleşen askeri darbe sonucunda iç politikada her yönüyle yeni bir yapılanmaya doğru gidilirken, dış politikada eski anlayış ve yaklaşımların devam edeceği gözler önüne serilmiş oldu.

12 Eylül 1980’de kurulan yeni yönetim, bir başka askeri darbenin hazırlamış
olduğu ve Türkiye’deki sorunların kaynağı olarak gördükleri 1961 Anayasası’nı
ortadan kaldırmaktan çekinmedi. Yeni Anayasa için çalışmalara hemen başlandı.
Silahlı Kuvvetlerin ülkeyi tümüyle denetimi altında tuttuğu dönemde, 120’si illerden, 40’ı da Milli Güvenlik Konseyi tarafından seçilen 160 üyeden oluşan Danışma
Meclisi, 27 Ekim 1981’de ilk toplantısını yaptı. Danışma Meclisi’ne üye olmak için,
yükseköğrenim görmüş, 30 yaşını bitirmiş ve 12 Eylül 1980’den önce herhangi bir
siyasal partiye girmemiş olmak gerekiyordu.

Başlangıç, Genel Esaslar, Temel Haklar ve Ödevler, Cumhuriyetin Temel Organları, Mali ve Ekonomik Hükümler, Çeşitli Hükümler, Geçici Hükümler ve Son Hükümler olmak üzere toplam yedi bölümden oluşan 1982 Anayasası ile devletin yeniden düzenlenmesi hedeflendi.