TÜRKİYE'DE DEMOKRASİ VE PARLEMENTO TARİHİ - Deneme Sınavı - 12

Ülke 1961 yılında sivil yönetime geçti. İsmet İnönü Başkanlığındaki birinci koalisyon hükümeti döneminde Yassıada mahkûmlarının bir kısmına özgürlük yolunu açan af yasası çıkarıldı. Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel’in de kimi mahkûmlarla ilgili tasarrufları oldu. Bu kapsamda doğru seçenek C seçeneğidir.

İhitilal sonrası kurulan Milli Birlik Komitesi, tek başına iktidar yetkisini kullanıyordu. Bu durum 13 Aralık 1960’a kadar sürdü. Bu kapsamda doğru seçenek D seçeneğidir.

1924 Anayasası’nın 103. maddesinde olduğu gibi 1961 Anayasası’nda da kanunların anayasaya aykırı olamayacağı kabul edilmiştir. Bu kapsamda B seçeneği doğru seçenektir.

1961 Anayasası 1924’ten farklı olarak iki meclisli bir parlamento yapısı benimsenmiştir. İlki Millet Meclisi, ikincisi ise Cumhuriyet Senatosu adını taşımaktadır. Bu kapsamda doğru seçenek A seçeneğidir.

Kurucu Meclis çalışmaya başladıktan sonra Milli Birlik Komitesi kimlerin seçimlere katılabileceğini açıkladı. İlk genel seçimlere katılmak isteyen siyasal partilerin 13 Şubat 1961’e kadar kuruluş işlemlerini tamamlamış olması gerekiyordu. Bu kapsamda doğru seçenek A seçeneğidir.

“Türkiye Cumhuriyeti insan haklarına, Başlangıç’ta belirtilen temel ilkelere dayanan mili, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devletidir.” Anayasa ayrıca bir önceki dönemde yaşanan sorunlara karşı laiklik ilkesini ayrı bir güvenceye bağlamıştır. (istismar yasağı, din-siyaset ayrılığı, Atatürk devrimine bağlılık, partilerin uyacakları esaslar vb) Diyanet İşleri Başkanlığı da ilk defa olarak 1961 Anayasası ile anayasal düzeyde ele alınmıştır. Doğru cevap B seçeneğidir.

1961 Anayasası, Türk anayasa tarihinde ilk defa yükseköğretime ilişkin hükümler getiren bir anayasa olması açısından önemlidir. Anayasanın 120. maddesinde “Özerk Kuruluşlar” başlığı altında “Üniversiteler” düzenlenmiştir. E seçeneği dışında yer alan seçeneklerde yer alan bilgilerin 1961 Anayasası ile bir ilgisi bulunmamaktadır. Bu kapsamda doğru seçenek E seçeneğidir.

12 Mart 1971 tarihli Memduh Tağmaç, Faruk Gürler, Celal Eyiceoğlu ve Muhsin Batur imzasını taşıyan muhtıraya göre; Parlamento ve Hükümet süregelen tutum, görüş ve icraatı ile ülkeyi anarşi, kardeş kavgası içine sokmuş, anayasanın öngördüğü reformları yapmamış, Türkiye Cumhuriyeti’nin geleceğini tehlike içine düşürmüştü. Türk Silahlı Kuvvetleri bu durum karşısında duyduğu üzüntü ve ümitsizliği giderecek, reformları Atatürkçü bir görüşle ele alacak, İnkılâp kanunlarını uygulayacak, kuvvetli ve inandırıcı bir hükümetin demokratik kurallar içinde oluşturulmasını zaruri bulduğunu ilan etmişti. Bu kapsamda doğru seçenek B seçeneğidir.

II. Dünya Savaşı sonrasında ortaya çıkan uluslararası şartlar, Türkiye’nin iç ve dış politikasını derinden etkiledi. Bu yıllarda Türkiye’nin en önemli dış me­selesi, Türk-Sovyet ilişkilerinin bozulması hatta iki ülkeyi savaşın eşiğine kadar getirmesiydi. 1945 yılında Türkiye’ye nota veren Sovyetler Birliği, 1925 Dostluk ve İşbirliği Anlaşması’nın II. Dünya Savaşı sonrasında oluşan yeni şartlara uy­madığı gerekçesiyle süresinin uzatılmayacağını bildirdi.

Türkiye’deki değişimin ilk işaretleri, Birleşmiş Milletler’in kurulma­sı için toplanan San Francisco Konferansı’na katılan Türk Heyeti’nce verildi. Kon­feransta Batılı ülkelere Türkiye’de kısa sürede çok partili hayata geçileceğine ilişkin açık mesajlar verildi. Türkiye’nin demokrasi ve çok partili hayata ilişkin kararlılığını Cumhurbaşkanı İsmet İnönü 19 Mayıs’ta; “Memleketin siyaset ve fikir hayatında demokrasi prensipleri daha geniş ölçüde hüküm sürecektir” diyerek gösterdi. Böylece Cumhurbaşkanı İnönü, bir yandan hür dünyaya, demokratikleşme mesajları gönderirken diğer yandan ülke içi siyasi aktörleri yeni döneme hazırlıyordu.

Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu ve Bütçe Kanunu görüşmeleri CHP’de tek parti yönetiminden farklı gerekçelerle rahatsız olan bir grubun daha da belirgin­leşmesini sağladı. Bu grubun birlikte ve ortak bir şekilde hükümete yönelik ilk talebi hak ve hürriyetlerin genişletilmesi isteği yani “Dörtlü Takrir” ile oldu. Ha­ziran 1945’te Celal Bayar, Adnan Menderes, Refik Koraltan ve Fuat Köprülü’nün imzaladığı bu önerge, CHP Meclis Grup Başkanlığı’na verildi. Kısaca “Dörtlü Takrir” olarak bilinen önergeyle; 1924 Anayasası’nın demokratik ruhuna vurgu yapılarak, Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün 19 Mayıs konuşması referans göste­rilerek, bireysel siyasi hak ve hürriyetlerin genişletilmesi talep ediliyordu.

4 Aralık’ta Çankaya’ya çıkan Celal Ba­yar, yeni partinin tüzük ve programını Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’ye sundu. Bu gelişmelerin ardından Demokrat Parti (DP), Celal Bayar, Adnan Menderes, Fuat Köprülü ve Refik Koraltan tarafından 7 Ocak 1946’da İçişleri Bakanlığı’na yapılan müracaatla kuruldu. Kurucular, Celal Bayar’ı partinin ilk Genel Başkanı seçtiler.

TBMM’nin VIII. Dönem çalışmaları 5 Ağustos 1946’da başladı. DP milletvekilleri Meclis üyelerinin büyük bir kısmının dürüst olmayan bir şekilde seçildiği iddia­sıyla Meclis’in meşruiyetini şüpheli görüyorlardı. Bununla birlikte çok partili ha­yata geçiş sürecinin zarar görmemesi ve kendi muhalefetlerine meşruluk kazan­dırma düşüncesiyle Meclis çalışmalarına katıldı. DP, seçimlere yönelik tepkisini Meclis’e taşıyarak CHP iktidarının yaptığını düşündüğü seçim usulsüzlüklerine karşı sert bir üslupla muhalefet etme yolunu benimsedi.

12 Temmuz Beyannamesi çok partili hayatın devamında son derece önemli bir yere sahiptir. Beyanname ile Cumhurbaşkanı İsmet İnönü CHP’yi, Celal Bayar DP’yi çok partili hayatın anlayışına uygun bir şekilde yeniden yapılandırmışlardı. Böylece çok partili hayatın yaşaması için önemli bir aşama başarıyla geçilmiş oldu.

14 Mayıs seçimleriyle 27 yıldır iktidarda olan CHP’nin yerini DP’ye bırakması son derece önemli bir olaydı. DP kurucusu Refik Koraltan’a göre “Tam bir beyaz ihtilal”di. Halide Edip Adıvar da 14 Mayıs seçim sonuçlarından oldukça etkilendi, 14 Mayıs’ın “Demokrasi Bayramı” olarak kutlanmasını istedi. Kimi aydınlar da 14 Mayıs’ı; “Beyaz İhtilal”, “Kansız İhtilal”, “Demokrasi Bayramı” olarak tanımladılar.

Siyasetteki gücünü pekiştiren DP, CHP üzerine daha katı ve kararlı bir şekilde gitmeye başladı. Öncelikle CHP’nin kontrolündeki Halkevleri 1951’de kapatıldı ve gayrimenkulleri hazineye devredildi. Aslında CHP Halkevleri’nin kendilerinden alınmasına karşı çıkmıyordu fakat devlete bağlı bir kültür kurumu olarak varlığını sürdürmesini bekliyordu.

DP ile ordu arasındaki bağların kopmasına neden olan bir başka konu; laiklik ve Atatürkçülük’tü. DP her ne kadar iktidara gelişiyle birlikte paralara ve pulla­ra Atatürk’ün resmini yeniden basmış, Anıtkabir’i tamamlayarak Atatürk’ün aziz naaşını nakletmiş, Atatürk’e hakaret ve saldırıyı yasaklayan bir kanun yayınlamış­sa da askerler arasında laiklikten ve Atatürkçülükten sapma olduğuna ilişkin dü­şünceyi değiştirmeyi başaramamıştı. DP’nin Ezanın Arapça okunmasına olanak tanıması, radyoda Kur’an ve mevlit okutturması, orta öğretimde din eğitimini yaygınlaştırması, Menderes’in söylevlerinde Atatürk’e yeterince yer vermemesi ve bolca dinsel semboller kullanması Türk Ordusu’nca kaygıyla izlendi.

Askeri müdahale için bütün riskleri alan ordu, Tümgeneral Cemal Madanoğlu komutasında sabaha karşı 03.30’da harekete geçti. Bir direnişle karşılaşmayan as­ker, kısa sürede ülkedeki kontrolü ele geçirdi, önce Cumhurbaşkanı Celal Bayar’ı, sonra bakanları ve en son Başbakan Menderes’i tutuklayarak sivil yönetimi devir­di. Org. Cemal Gürsel askeri müdahalenin başına geçti. Kısa sürede Org. Cemal Gürsel başkanlığında 38 kişilik bir Milli Birlik Komitesi oluşturularak ülke yöne­timini eline aldı.