TÜRKİYE CUMHURİYETİ SİYASİ TARİHİ

AK Partinin ivedilikle çözmesi gereken genel başkanının Meclis dışı kalması sorununda, CHP önemli bir rol oynadı. CHP, Erdoğan’ın seçilmesine engel oluşturan Anayasa’nın 76. maddesinin değiştirilmesine destek verdi. Böylece, 27 Aralık 2002 tarihli Anayasa değişikliği ile Erdoğan’ın Ziya Gökalp’in bir şiirini okuduğu için mahkûm olduğu suç, seçilme engeli olmaktan çıkarıldı. Bu arada, 3 Aralık’ta da Yüksek Seçim Kurulu (YSK), Siirt’teki seçim sonuçlarını iptal etmiş ve bu ilde seçimlerin yenilenmesine karar vermişti. CHP’nin Anayasa değişikliği desteğine, YSK’nin 3 Aralık 2002 tarihli Siirt seçimi kararı eklendi. YSK, Siirt seçimini, sandık kurullarının oluşturulmasında yaşanan usulsüzlüklerden dolayı iptal etmiş ve seçimlerin yenilenmesine karar vermişti. Böylece Erdoğan, Siirt’ten aday olarak 9 Mart 2003 tarihinde yapılan seçimlerde milletvekili olmaya hak kazandı. Ardından da Başbakan Abdullah Gül istifa ederek Erdoğan’ın başbakanlık yolunu açmış, kendisi de Erdoğan hükümetinde Dışişleri Bakanı olmuştur.

Genel başkanının Meclis dışı kalması, AK Partinin ivedilikle çözmesi gereken bir sorundu.

2 Ocak’ta kabul edilen 4. Uyum Paketi’nde, gözaltı koşullarının iyileştirilmesi, işkenceyle mücadeleye etkinlik kazandırılması, adil yargılama hakkı, dernek kurma özgürlüğünün genişletilmesi ve derneklerin uluslararası faaliyette ve iş birliğinde bulunabilmelerine imkân tanınması, siyasi partilere üyeliğin kolaylaştırılması, siyasi parti kapatmalarının zorlaştırılması, gayrimüslim cemaat vakıflarının mülk edinmelerinin kolaylaştırılması gibi önemli konularda düzenlemeler bulunmaktaydı. 23 Ocak 2003 tarihinde kabul edilen 5. Uyum Paketi’nde, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) kararları uyarınca yargılamaların yenilenmesine yönelik iyileştirmeler yapılmış ve kapsam genişletilmiştir. Ayrıca derneklerle ilgili yeni düzenlemeler yapılmış ve derneklerin yabancı dernek ve kuruluşlarla ilişkilerde izin alma zorunluluğu gibi hususlarda yasal çerçeve daha demokratik hâle getirilmiştir. 7. Uyum paketinde ise özel televizyonlarla birlikte TRT’nin de farklı dil ve lehçelerde yayın yapması- nın önündeki engeller kaldırılmıştır. Ayrıca ifade özgürlüğünün önünde engel oluşturan ve Türkiye’nin sık sık AİHM’de mahkûmiyetine yol açan Terörle Mücadele Kanunu’nda deği- şiklik yapılarak terör suçunun oluşmasında şiddet ve cebir şartı getirilmiştir.

1 Mart tezkeresinin reddedilmesinin Irak’taki Kürt Özerk Bölgesel Yönetimi’nin olu- şumunda olumsuz sonuçları olduğu ve AK Partinin içinde bir kırılmaya işaret ettiği tartışılmıştır. ABD Türkiye’den alamadığı desteğin yerine, Kuzey Irak’taki Kürt milislerine daha da yakınlaşacaktır. Böylece, ABD’nin Kürtlere bağımlılığı, Kürtleri Irak’ta güvenlik konusunda önemli bir ortak yapacak Türkiye’nin ise Irak politikasındaki etkinliği azalacaktır. Diğer yandan hem İslam dünyasında Türkiye’nin uyandırdığı saygınlık hem de AB ile ilişkilerin bu süreçten etkilenmemesi hatta bağımsız karar alabilme kapasitesini ortaya çıkardığı için tezkerenin reddinin son derece olumlu olduğu da diğer ağırlıklı bir görüştür. Türkiye’nin bu tavrı, Batı’dan bağımsız bir dış politikanın yürütülebileceğinin de bir işareti olarak yorumlanmış, Türkiye’nin bu dönemden itibaren dış politikasında sergilediği proaktif, dinamik ve öz güveni yüksek tutumun da bu tezkerenin reddi ile ilişkilendirilmiş- tir. Bu bağlamda tezkerenin reddinin Arap dünyası ve Orta Doğu’da geniş bir coğrafyada yankı bulması, Türkiye’nin demokratik bir ülke olarak Orta Doğu’da rol model anlamında Türkiye modelinin tartışılmasının da başlangıcı olarak yorumlanmıştır.

Yayımlanan E-Muhtıraya hükûmet Sözcüsü Cemil Çiçek sert bir açıklamayla cevap verdi. Genelkurmay Başkanlığının Başbakan’a karşı sorumlu olduğunun vurgulandığı açıklamada “Hukukun üstünlüğüne dayalı, demokratik bir devlette, Genelkurmay Başkanlığının hükümet aleyhine konuşması anlaşılır gibi değildir” dendi. Bu açıklama hükümetin geri adım atmayacağını net bir şekilde gösterdi. Siyasal iktidarın Türkiye siyasal hayatında askerî muhtıraya bu açıklıkla ve sert bir şekilde cevap vermesi ilk kez yaşanmaktaydı. Asker, böylece muhtıra ile amaçladığı durumun tam tersi bir sonuçla karşılaşmıştır. Siyaset kurumunun karşı açıklaması, asker-siyaset ilişkilerinin normalleşmesini ve siyaset üzerindeki askerî vesayetin kırılması noktasında bir eşiğin aşılmasını ifade etmekteydi.

Terörle mücadele hiçbir zaman durdurulmamıştır.

Çözüm Süreci: 2009 yılında, Millî Birlik ve Kardeşlik Projesi adıyla resmî olarak başlatılan ve Kürt meselesini ve terör sorununu kalıcı olarak çözmek amacıyla yürütülen çok boyutlu politikalar bütünüdür. Temel özelliği, soruna yerli ve millî bir çözüm bulma amacına yönelik olmasıdır. Bu bağlamda Kürt meselesi başta olmak üzere birçok alanda reform yapılmış ve ülkenin demokratikleşmesine yönelik önemli adımlar atılmıştır.

AK Parti ile ordu arasındaki ikinci ve daha büyük bir kriz hükümetin imam-hatip mezunlarının üniversiteye girişteki kat sayı adaletsizliğini gidermeye imkân tanıyan kanun tasarısında ortaya çıktı. Dönemin Kara Kuvvetleri Komutanı, söz konusu düzenlemeleri görüşmek üzere üniversite rektörleri ile toplantılar düzenledi ve sert tepkiler içeren açıklamalar yaptı. Örneğin, 14 Eylül 2003’te Orgeneral Özkök, silahlı kuvvetlerin “millî eğitim sitemiyle ilgili değişiklikleri” izlemesinin doğal olduğunu açıklayarak bu okuldan mezun olanların “yalnızca din hizmetlerinde görev almaları gerektiğini” belirtti. AK Parti iktidarının ilk döneminde ordu ile arasındaki ilişkiler gerek Kıbrıs sorunun çözümüne ilişkin kabul edilen Annan Planı’nın içeriği ile ilgili, gerekse de Kürt sorununa dair zaman zaman geliştirilen söylemler sebebiyle gerilse de gerginliğin derinleştiği esas mesele 2007 Cumhurbaşkanlığı seçim sürecinde yaşananlardı. Sezer’in görev süresinin dolması sebebiyle yeni bir cumhurbaşkanı seçme noktasında AK Partinin elinde güçlü bir sayısal çoğunluk vardı ve bu da AK Parti’ye kendi adayını en geç üçüncü tur oylama sonucunda seçme imkânı veriyordu. Önceki satırlarda detaylandırılan, Cumhurbaşkanlığı seçimlerine ordu doğrudan müdahale ederek 27 Nisan 2007’de hükümete karşı, sonradan E-Muhtıra olarak nitelendirilen, bir bildiri yayımlayarak doğrudan siyasal alana müdahale etti. Ordu komutanlarının özellikle 2007 yılının başından itibaren hükümetin otoritesine meydan okumanın en üst seviyesi olan muhtıraya karşı, hükümetin sert bir açıklama ile karşılık vermesi, ordunun siyasal alana daha fazla müdahalesini engellemiştir. Böylece askerî vesayetin sorgulanmasında hükümetin kararlı tutumu önemli bir eşiğin atlanmasında kurucu bir mahiyet arz etmiştir.

2007 öncesi asker-sivil ilişkilerinin demokratikleştirilmesi yönünde, AB’yle uyum yasaları bağlamında MGK’nın yapısı ve fonksiyonu değiştirilmiş, örneğin MGK genel sekreterinin siviller arasından seçilmesinin önü açılmıştı. Bunun yanı sıra DGM’ler kaldırılmış, askerî bütçe denetimi ile ilgili de birtakım düzenlemeler getirilmiştir. Millî Gü- venlik Siyaset Belgesi (MGSB)’ndeki değişiklikler ve Yüksek Askeri Şura (YAŞ)’nın konumu ile ilgili düzenleme girişimleri de bu dönemde hayata geçirilmeye çalışılmıştır. MGK Genel Sekreterliğinin görevleri ve işleyişinin Anayasa’nın 118. maddesine uygun hâle getirilmesi amacıyla 30 Temmuz 2003 tarihinde 2945 sayılı MGK ve MGK Genel Sekreterliği Kanunu değiştirilmiştir. Böylece MGK genel sekreterinin, başbakanın teklifi ve cumhurbaşkanının onayı ile atanması usulü getirilirken MGK genel sekreterinin görev ve yetkileri de yeniden düzenlenerek daha çok bürokratik bir işlev gereğince MGK gündemini hazırlama prosedürüyle mükellef kılınmıştır. Bununla birlikte genel sekreterin sivil olmasının da yolu açılmış ve nitekim 2004’ten sonraki tüm MGK genel sekreterleri siviller arasından atanmıştır

12 Eylül 2010 tarihinde gerçekleşen Anayasa referandumu sonrası sivil-asker ilişkilerini ilgilendiren önemli değişiklikler de olmuştur. YAŞ kararları ile ordudan uzaklaştırılanlara yargı yolu açılmıştır. Sivillerin, askerî mahkemelerde yargılanmasına son verilmiştir. Askerlerin, askerî suçlar dışındaki suçlarla ilgili olarak sivil mahkemelerde yargılanması sağlanmış, askerî yargının bağımsızlığı güvence altına alınmış ve 12 Eylül darbecilerini yargılama yolu açılmıştır. Ayrıca 2013 yılında ordunun genellikle askerî darbeler için meşruiyet devşirdiği İç Hizmet Kanunu’nun 35. maddesi değiştirilmiştir.

Adalet ve Kalkınma Partisi 2001 yılında kurulmuştur.

Partinin kurucuları daha çok merkez sağ siyasetin önemli aktörleri olan Adnan Menderes ve Turgut Özal’a atıfta bulunarak siyasal miras olarak Demokrat Parti geleneğini benimsemişlerdir.

Tabanın kimlik taleplerine en duyarlı partilerden biri olan Refah Partisi (RP), bazı büyükşehirlerde belediyecilik hizmetlerindeki başarısının da bir sonucu olarak seçmen desteğini artırarak 1996’da iktidara gelmişti. RP, her ne kadar tek başına iktidar olamasa da Doğru Yol Partisi (DYP) ile Refah-Yol hükûmetini kurması Türkiye’de kurulu nizamın devamından yana olan kesimlerini, siyaset dışı arayışlara itmişti. Doğru cevap A'dır.

İslamcı gelenekten gelen Necmettin Erbakan’ın Başbakan olmasıyla birlikte, harekete geçen eski düzen taraftarları, 28 Şubat Süreci olarak bilinen ve Postmodern Darbe olarak nitelenen yeni bir askerî darbenin gerçekleştirilmesinin altyapısını hazırladılar.Doğru cevap E'dir.

Adalet ve Kalkınma Partisi, seçim stratejisi olarak hizmet siyasetini öne çıkarmıştır.

28 Şubat Postmodern Darbesi, 27 Mayıs, 12 Mart ve 12 Eylül askerî darbelerinden farklılıklar içermekteydi. Her şeyden önce asker kışlasından çıkıp siyasal alana doğrudan müdahale etmedi. Bunun yerine silahsız kuvvetlerin yani, medya ve kendisine sivil süsü vermiş birtakım örgütlü yapıların devreye girdiği, yargı ve diğer sivil bürokrasinin de desteklediği, siyaseti topyekûn denetleme ve devre dışı bırakma süreci olarak kurgulanmıştı. Dolayısıyla 28 Şubat, medyası, iş dünyası, yargısı, akademisi ve bürokrasisiyle büyük plandaki müesses nizamın bir restorasyonu ve sonuçları itibarıyla de bin yıl bitmeyeceği öngörülen çok boyutlu bir süreç olarak tasarlanmıştı. Doğru cevap B'dir.

AK Parti, önceliğini diğer acil sorunlara hasrettiği için kimlik meselesi muhafazakâr demokrasi temelinde ancak 2004’ten sonra tartışılabilmiştir.

28 Şubat sürecinin siyasal alanı sömürgeleştirmesi siyasal bir boşluğa sebep olmuş, 1990’ların güvenlikçi siyaseti ve terör olayları milliyetçi hassasiyetleri yükseltirken, diğer taraftan Susurluk Olayı gibi olaylar “devletin kirli yüzünün” deşifre olmasını ve bazı siyasetçilerle ilgili yolsuzluk iddiaları, sadece hükûmetleri değil siyasi ve idari sistemin meşruiyetinin sorgulanmasını beraberinde getirmiştir. Doğru cevap A'dır.

1999 seçimlerinden Ecevit’in Demokratik Sol Partisi (DSP) birinci parti olarak çıkarken Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) milliyetçi havanın da etkisiyle ikinci parti olmuştur. Bu iki partinin başını çektiği koalisyon görüşmelerine Mesut Yılmaz’ın Anavatan Partisi (ANAP) de katılarak üçlü bir koalisyon kurulmuştur. Doğru cevap D'dir.

AK Parti, AB’ye uyum sürecini savunan ve bu konuda önemli adımlar atan bir parti olarak 1970’lerde ve 1990’larda Batı ve Avrupa karıştı bir politika izleyen Millî Görüş hareketinden farklılaşmaktaydı.