TÜRKİYE CUMHURİYETİ SİYASİ TARİHİ

Ülke seçim barajı bu seçimlerde de %10 olarak uygulanmış ve birçok parti seçime
ittifaklarla girmek zorunda kalmıştır. ANAP’tan kopanların kurduğu Demokratik Merkez
Partisi (DMP), DYP saflarında seçime girerken RP ile MÇP (Milliyetçi Çalışma Partisi) de
yanlarına Islahatçı Demokrasi Partisini (IDP) alarak RP altında seçimlere girmiştir. Kürt
Sorununu siyasi tartışmanın merkezine alan ve Kürt halkını temsil etme iddiasındaki Halkın Emek Partisi (HEP) de SHP çatısı altında seçimlere katılmışlardır. Bu ittifaklar sonucunda sadece altı parti (veya siyasi blok) ve bağımsızlar seçime girmiştir. Seçimden DYP %27 oy oranıyla 178 milletvekili ile birinci parti olarak çıkmıştır

Bu şekilde yoğunlaşan bir iklim içinde, hükûmetin özellikle koalisyon kurulurken
üzerinde anlaştığı protokole rağmen bir çok konuda ortaya koyduğu çözüme yönelik çabalardan somut sonuçlar istenen düzeyde olamamıştır. Bu dönemde Ceza Muhakemeleri Usul Kanunu (CMUK)’nda kısmi düzenlemeler yapılmış, 12 Eylül’de kapatılan siyasi partilerin tekrar siyasal hayata katılmaları sağlanmış, Dünya Çalışma Örgütü (ILO)nün bazı uluslararası antlaşmaları kabul edilmiştir. Bu dönemde anayasal noktadaki tek düzenleme ise radyo ve televizyon işletmeciliği konusunda devlet tekelinin kaldırılması olmuştur.

Devlet Güvenlik Mahkemesi (DGM): 1961 Anayasası’na 1973 yılında eklenen bir madde ile kurulan ve 1982 Anayasası’nda da devam ettirilen, devletin iç ve dış güvenliğini ilgilendiren konularda devamını sağlamak gerekçesiyle görevlendirilen “özel” mahkemelerdir. DGM’lerin çalışma alanı, devletin güvenliğini tehdit eden terör suçları olarak kabul edilmiştir. Bu mahkemeler, 2004 tarihinde TBMM’nin kabul ettiği bir anayasal değişiklikle kaldırılmış, yetkileri de bazı ağır ceza mahkemelerine devredilmiştir.

DYP ve SHP koalisyona devam kararı alırken Süleyman Demirel’den boşalan DYP genel başkanlığı için 13 Haziran 1993’te olağanüstü parti kongresi yapılmıştır. Bu kongrede Tansu Çiller DYP Genel Başkanı seçilmiştir. Cumhurbaşkanı Demirel, yeni hükûmeti kurma görevini bu kongreden sonra Tansu Çiller’e vermiş o da ikinci bir DYP-SHP koalisyonu kurmuştur. Başbakanlığını Tansu Çiller’in yaptığı koalisyon hükûmeti 5 Temmuz 1993 günü 247 oyla güvenoyu alarak Türkiye’nin 50. hükûmeti olarak görevine başlamıştır. Tansu Çiller de Türkiye’nin ilk kadın başbakanı olarak tarihe geçmiştir.

Yeni hükûmetin kurulmasıyla birlikte Erdal İnönü siyasetten ayrılma isteği ile SHP
genel başkanlığını bıraktığını açıklamıştır. Bu sefer SHP’de 11 Eylül 1993 günü bir olağanüstü kurultay yapılmış ve Murat Karayalçın, SHP genel başkanı seçilmiştir. Bu durum hükûmette bir sıkıntı yaratmamış; Karayalçın, Erdal İnönü’nün konumu ve yetkileri ile hükûmete girmiştir. Anlaşılacağı üzere hem Demirel hem de İnönü’nün aktif siyasetten ayrılmasına rağmen partilerinin yeni genel başkanları ile hükûmet yoluna aynen devam ettiği görülmektedir.

ANAP Genel Başkanı Yılmaz’ın, DSP ile 28 Şubat sonrasında istifa eden DYP milletvekillerinin kurduğu ve genel başkanlığına Hüsamettin Cindoruk’un getirildiği Demokratik Türkiye Partisi (DTP)’nin desteğiyle ANASOL-D olarak bilinen hükûmeti kurmuştur. 8 Temmuz 1997 günü 281 oyla Meclisten güvenoyu alarak kurulan bu hükûmete, CHP de erken seçim kararı alınması ve 8 yıllık ilköğretim kararının hemen yasalaşması koşuluyla dışarıdan destek vermiştir. 1997 yılı, rejimin kendisini yenilemesi ve “restore” edilmesi adına “köklü” siyasal, sosyal ve hukuki bir programın yürürlüğe konduğu dönem olarak kabul edilmektedir.

Bu seçimlerde beş siyasal parti yüzde onluk seçim barajını aşmayı başarmıştır. İktidarda olan ve Öcalan’ı teslim alarak bunu siyasi kazanca dönüştüren DSP %22 oy oranıyla 136 milletvekili çıkarmıştır. Milliyetçi duygulardan beslenen MHP %18 oy oranıyla 129 milletvekili çıkararak seçimlerden ikinci olarak çıkmıştır. Üçüncü olan ve kapatılan RP’nin yerine kurulan Recai Kutan liderliğindeki Fazilet Partisi (FP) ise %15 oy oranıyla 111 milletvekili çıkararak üçüncü olmuştur. Merkez sağın iki temsilcisi olan ANAP ve DYP ilk üç arasına girememiştir. Özal tarafından kurulan ANAP ise daha da zayıflayarak %13 oy oranıyla ancak 86 milletvekili çıkarabilmiştir. Demirel’in partisi olan DYP ise %12 oy oranıyla sadece 85 milletvekili ile meclise girmeyi başarmıştır. Seçimlerin büyük sürprizi olan CHP bu seçimlerde %8,75 oy alarak yüzde onluk seçim barajını geçememiş ve Meclis dışında kalmıştır.

Türkiye, 17 Ağustos 1999 günü en büyük tabii afetlerden biri olan ve “Gölcük Depremi” olarak tarihe geçen büyük depremle sarsılmıştır. Bu depremde büyük can kaybı yaşanmış, ekonomik anlamda da büyük maddi zararla karşılaşılmıştır

10-11 Aralık 1999 günlerinde, AB’nin Helsinki Zirvesi’nde Türkiye’nin AB’ye tam üyelik için adaylık başvurusu kabul edilmiştir. Bu tarihe kadar, sürekli oyalanan bir ülke olan
Türkiye, AB’nin resmî aday ülkesi hâline gelmiştir. Böylece uzun üyelik sürecinde önemli
bir adım daha atılmış oldu. Bu durum ülkede, ekonomik ve siyasal anlamda belirli bir süre olumlu bir havanın esmesini sağlamıştır. Öte yandan, koalisyon hükûmeti de AB’nin şart olarak öne sürdüğü bazı yasal düzenlemelerin yapılabilmesi için çalışmalara başlamıştır. Dolayısıyla 28 Şubat süreciyle başlayan demokratik olmayan uygulamaların terk edilerek belirli alanlarda demokratik bazı adımların atılması süreci başlatılmıştır.

26 Mart 1989 günü yapılan yerel seçimlerde, altı yıldır iktidarda bulunan ANAP ilk kez bir seçimden üçüncü parti olarak çıkmıştır. ANAP iktidarını tartışmaya açan bu durum neticesinde Turgut Özal, kabinesinde değişiklik yaparak yeni hükûmeti kurmuş ve güvenoyu alarak iktidarı sürmüştür. Ardından Özal, 1980 askerî müdahalesi sonrası ilk kez yapılan Cumhurbaşkanlığı seçiminde aday olmuş ve 31 Ekim 1989 günü Türkiye Cumhuriyeti’nin Sekizinci Cumhurbaşkanı olarak seçilmiştir.

1991’den sonra siyasilerin belli bir süre uyumlu bir politika izlemeye çalışmaları, bu koalisyon döneminin önemli bir özelliği olarak nitelendirilmiştir. Yeni kurulan koalisyonun özellikle demokratikleşme paketi adı altındaki bir protokol çerçevesinde hükûmeti kurması, 1982 Anayasası’nın hukuki noktadaki sıkıntılı konularının gündeme getirilmesi adına
ülkede bir iyimserlik havası oluşturmuştur. Ülkede ayrılıkçı terörle birlikte anılan Kürt sorunu ve işkencenin engellenmesi ile yargı güvencesi, getireceği öngörülen yasal düzenlemelerin geliştireceği insan hakları mevzuatının yenilenmesi konuları, hükûmetin öncelikli hedefleri olarak gösterilmiştir. Özellikle üniversitelerde özerklik sağlanması, Olağanüstü Hal mevzuatının kaldırılması, siyaset ve sendikal alanda katılım serbestliği sağlanması konusunda umulan yasaların çıkartılması noktasında hem Mecliste hem de ülke gündeminde yoğun tartışmaların bu dönemde yaşandığı görülmektedir.

D. Seçeneği bahsi geçen döneme ait bir madde değildir.

Devlet Güvenlik Mahkemesi (DGM): 1961 Anayasası’na 1973 yılında eklenen bir madde ile
kurulan ve 1982 Anayasası’nda da devam ettirilen, devletin iç ve dış güvenliğini ilgilendiren
konularda devamını sağlamak gerekçesiyle görevlendirilen “özel” mahkemelerdir. DGM’lerin
çalışma alanı, devletin güvenliğini tehdit eden terör suçları olarak kabul edilmiştir. Bu mahkemeler, 2004 tarihinde TBMM’nin kabul ettiği bir anayasal değişiklikle kaldırılmış, yetkileri de bazı ağır ceza mahkemelerine devredilmiştir.

DYP-SHP hükûmeti adına ülkedeki güvenlik zafiyetinin de arttığı yıllar olarak görülürken 90'lı yıllar yine bu dönemde çeşitli gazeteci, yazar ve hukukçular suikasta uğramışlardır. Bu kişilerden bazıları Muammer Aksoy, Bahriye Üçok, Turan Dursun, Çetin Emeç ve Uğur Mumcu’dur. Bu kişilerin suikast sonucu hayatlarını kaybetmeleri ülkede yoğun tartışmalara sebep olmuştur. Yine bu hükûmet döneminde 2 Temmuz 1993 günü Sivas’ta yaşanan ve 37 Alevi vatandaşın ölümüyle sonuçlanan Madımak Oteli’nin yakılması olayı ile ayrılıkçı terör örgütünün Erzincan’ın Başbağlar beldesinde 33 köylüyü öldürmesi, ülkedeki etnik ve mezhepsel gerilimin geldiği nokta adına önemlidir. Bu gibi suikastlar, olaylar ve Kürt sorunu çerçevesinde geliştiğine inanılan ayrılıkçı terörle birlikte, ülkedeki siyasal iklim gerilmiş ve sağ-sol, Türk-Kürt, laik-anti laik ve Sünni-Alevi ayrımları üzerinden siyasi kutuplaşmalara gidilmiştir.

Bu arada 27 Mart 1994 günü yapılan yerel seçimlerde, DYP az bir farkla seçimlerden birinci parti olarak çıksa da iktidarın küçük ortağı SHP ancak seçimlerden dördüncü parti olarak çıkabilmiştir. Seçimlerde küçük bir oy yüzdesi ile üçüncü parti olarak çıkan RP ise kazandığı yerel yönetim merkezleri dolayısıyla seçimin galiplerinden biri olmuştur. Ülkenin en büyük iki şehri olan İstanbul ve Ankara’nın büyükşehir belediye başkanlıklarını RP’li adayların kazanması ülke gündemini bir süre meşgul etmiş ve ülkede bu gelişme İslamcımuhafazakâr siyasetin ön plana çıkması olarak değerlendirilmiştir. Bu seçimlerde İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı, şimdiki Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan olmuştur.

RP yükselirken ülkede uzunca süre merkez sağı temsil eden ancak mütedeyyin insanların da oy verdikleri bilinen Demokrat Parti (DP) ile Adalet Partisi (AP) çizgisinin devamı olan ANAP ve DYP’nin 1990’larla birlikte kısır çekişmeler içine girmesi önemlidir. Ayrıca bu iki partinin iktisadi yönden de iktidarları döneminde ülkede bir istikrar yakalanamaması kademeli olarak oy kaybetmeleri ile sonuçlanmıştır.

10-11 Aralık 1999 günlerinde, AB’nin Helsinki Zirvesi’nde Türkiye’nin AB’ye tam üyelik için adaylık başvurusu kabul edilmiştir. Bu tarihe kadar, sürekli oyalanan bir ülke olan Türkiye, AB’nin resmî aday ülkesi hâline gelmiştir. Böylece uzun üyelik sürecinde önemli bir adım daha atılmış oldu. Bu durum ülkede, ekonomik ve siyasal anlamda belirli bir süre
olumlu bir havanın esmesini sağlamıştır. Öte yandan, koalisyon hükûmeti de AB’nin şart olarak öne sürdüğü bazı yasal düzenlemelerin yapılabilmesi için çalışmalara başlamıştır. Dolayısıyla 28 Şubat süreciyle başlayan demokratik olmayan uygulamaların terk edilerek belirli alanlarda demokratik bazı adımların atılması süreci başlatılmıştır.

19 Şubat 2001 tarihinde yapılan Millî Güvenlik Kurulu toplantısında, Başbakan Ecevit ile Cumhurbaşkanı Sezer arasında anayasal çerçevedeki bir konuya ilişkin olarak bir tartışma yaşanmıştır. Başbakan Ecevit’in bu tartışmayı bir basın toplantısında kamuoyuyla paylaşması, siyasi çatışma ve istikrarsızlık içinde olan ülkenin, zaten kırılgan olan ekonomisinin daha derin bir krize girmesine yol açmıştır. Bu olaydan sonraki bir hafta içinde öncelikle Türk lirası yabancı paralar karşısında %130 oranında değer kaybetmiş, enflasyon ise %90’ı bulmuştur. Bunun bağlantılı olarak borsada da çok sert bir düşüş yaşanmıştır. Özellikle bankacılık sektörünü vuran krizde, yirmi banka iflas etmiş, binlerce bankacı işsiz kalmış ve birkaç ay içinde sayıları milyonları bulan insan da işlerinden atılmıştır.

Başbakan Ecevit ile Cumhurbaşkanı Sezer arasında anayasal çerçevedeki bir konuya ilişkin olarak bir tartışma yaşanmıştır ve ülke konomik krize sürüklenmiştir. İktidar, ilk şoku atlatır atlatmaz ekonominin yönetimiyle ilgili radikal kararlar alarak durumu düzeltmeye çalışmıştır. İlk olarak, Dünya Bankası başkan yardımcılarından Türk ekonomist Kemal Derviş, Başbakan Ecevit’in davetlisi olarak Türkiye’ye getirilmiş ve ekonomiden sorumlu Devlet Bakanı yapılarak dışarıdan kabineye alınmıştır. Kemal Derviş, Dünya Bankasının “acil kurtarma planı” adı altında, Meclisten 10’un üzerinde yasayı iki-üç ay gibi kısa bir sürede çıkarttırmayı başarmıştır. Siyasi ve kamuoyu desteğini güçlü bir şekilde arkasına alan Kemal Derviş’e basın da bu süreçte tam destek vermiştir.

1999 Helsinki Zirvesi, İsmail Cem tarafından kurulan Yeni Türkiye Partisi (YTP) ve koalisyon hükûmetinin Meclisteki çoğunluğunu kaybetmesi gibi gelişmeler yaşanırken hükûmetin ikinci büyük ortağı olan MHP’nin Genel Başkanı Devlet Bahçeli, bir yurt gezisinde siyasal belirsizliğin giderilmesi gerektiği düşüncesini somutlaştırarak 3 Kasım 2002’de erken genel seçime gidilebileceğini söylemiş ve hükûmet bu konuşmadan kısa bir süre sonra da erken genel seçim kararı almıştır.

3 Kasım 2002 günü yapılan milletvekilliği genel seçimlerinde seçim kararı alan koalisyon ortaklarının hepsi yüzde onluk seçim barajının altında kalarak Meclis dışında kalmışlardır. Bu, Türk siyasal hayatı adına trajik bir olay olarak tarihe geçmiştir

20 Ekim 1991 tarihinde yapılan milletvekilliği genel seçimleriyle ülkede yeni bir siyasal döneme girilmiştir. Seçim barajı %10 olarak uygulanmış ve birçok parti seçime ittifaklarla girmek zorunda kalmıştır. ANAP’tan kopanların kurduğu Demokratik Merkez Partisi (DMP), DYP saflarında seçime girerken RP ile MÇP (Milliyetçi Çalışma Partisi) de yanlarına Islahatçı Demokrasi Partisini (IDP) alarak RP altında seçimlere girmiştir. Seçimden birinci parti olarak DYP çıkmıştır. Doğru cevap B şıkkıdır.