TÜRKİYE CUMHURİYETİ SİYASİ TARİHİ

27 Mayıs 1960 Askerî Darbesi, Türk Silahlı Kuvvetlerinden (TSK) düşük rütbeli bir grup subayın Demokrat Parti (DP) iktidarına karşı gerçekleştirdiği Cumhuriyet tarihindeki ilk askerî darbedir. Demokrat Parti, Türkiye’de çok partili hayata geçişten sonraki ilk demokratik seçim niteliğini taşıyan 1950 genel seçimleriyle tek başına iktidar olmuş ve cumhuriyetin kuruluşundan beri devam eden CHP’nin tek parti iktidarını sonlandırmıştır. DP, 1954 ve 1957’deki seçimleri de kazanmış ve 1960 yılına kadar on yıl ülkeyi tek başına yönetmiştir. 1960 yılında yapılan bu Askerî Darbe halkın oylarıyla, iradesiyle seçilmiş bir hükûmeti “silah” zoruyla devirmiştir. Bu durum, sonraki süreçte Türkiye’nin demokratik hayatına yapılacak başka askerî müdahalelere de kapı açmıştır.

Bu darbeden sonra askerler “Millî Birlik Komitesini” (MBK) kurmuş ve ülke yönetimini ele geçirmiştir. Bu komitenin üyeleri, darbeyi yapan askerlerdir ve 38 kişiden oluşmaktadır. Bu komitenin kurduğu geçici bir anayasa rejimiyle çeşitli icraatları olmuştur. Öncelikle Yassıada’da kurulan ve Yüksek Adalet Divanı denilen mahkemede devrilen DP’nin liderleri, milletvekilleri ve adları yolsuzluklara karıştığı iddiasıyla bazı sivillerden oluşan toplam 592 sanık yargılanmıştır. Bu yargılamaların en önemli sonuçlarından biri, DP lideri Adnan Menderes, Maliye Bakanı Hasan Polatkan ve Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu’nun MBK tarafından onaylanan ve uygulanan idamlarıdır.

Nispi Seçim Sistemi: Partilerin aldıkları oy oranında milletvekili çıkarabildiği seçim sistemidir. Bu sistemde küçük partiler de mecliste sandalye sahibi olabilmektedir.

15 Ekim 1961’de yapılan genel seçimlerden sonra yeni meclis toplanmış, hükûmet oluşmuş ve yeni cumhurbaşkanı seçilmiştir. Bu süreçte askerler ile siviller arasında pazarlıklar söz konusu olmuştur. AP’de, başlangıçta Ali Fuat Başgil’in cumhurbaşkanlığı görüşü ağır basmasına rağmen, Başgil silah zoru ile adaylıktan çekilmek durumunda kalmıştır. Çetin pazarlık ve müzakereler sonunda Gürsel’in cumhurbaşkanı seçilmesi, Yassıada mahkûmlarına af getirilmemesi, 27 Mayıs’ın meşruiyetinin kabulü, tasarruflarının dokunulmazlığı ve ordu lehinde bazı koşullar siyasal partilere âdeta silah zoruyla kabul ettirilmiştir. Gürsel bu şekilde Cumhurbaşkanlığına seçilirken; genel seçimlerden sonra uzun müzakereler yapılmış; bunun sonucunda da CHP-AP iş birliğiyle 20 Kasım 1961’de I. İnönü koalisyon hükûmeti kurulmuştur. Bu koalisyon istikrarı sağlayamamış, özellikle de siyasi aflar konusundaki anlaşmazlıklar koalisyonun 31 Mayıs 1962’de yıkılmasına neden olmuştur.

1964’te vefat eden Ragıp Gümüşpala’nın yerine, 29 Kasım 1964’te yapılan kongrede, AP’nin başına Süleyman Demirel’in gelmesiyle birlikte İnönü hükûmeti daha da zor anlar yaşamaya başlamıştır. Demirel, hükûmeti devirmek amacıyla sürekli eleştirilerde bulunmuştur.

10 Ekim 1965 genel seçimlerinde oyunu artıran tek parti AP olmuş ve hükûmeti tek başına kurabilecek çoğunluğu elde etmiştir. DP Dönemi’nden sonra başlayan koalisyon hükûmetleri dönemi böylece kapanmış, AP Türkiye’nin siyasal yaşamında DP’den sonra tek başına hükûmet kuran ikinci parti olmuştur.

İthal İkameci Ekonomi Politikası: Dışarıdan alınan ithal ürünlerin; ülke içinde üretimini dolayısıyla yerli üretimi teşvik eden ekonomi politikasıdır.

Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel, sağlığının bozulması üzerine Şubat 1966’ta ABD Başkanı Johnson’un gönderdiği özel uçakla tedavi edilmek üzere ABD’ye gitmiştir. Durumu gittikçe ağırlaşan Gürsel, yaklaşık kırk gün sonra Türkiye’ye geri getirilmiştir. Sağlığında olumlu bir gelişme gözlenemeyen Gürsel’in görevini yerine getiremeyeceği GATA’dan 38 doktorun raporuyla ortaya konunca Cumhurbaşkanlığı seçim süreci de başlamıştır. Yeni kurulan rejimle uzlaşmayı siyasal stratejisinin odağına koyan Demirel, ordu ile ilişkileri rayına oturtabilecek birinin cumhurbaşkanı seçilmesini istemiştir. Demirel’e göre ordu-millet kucaklaşması henüz gerçekleşmemiş ve bunu sağlayabilecek en uygun aday genelkurmay başkanı Cevdet Sunay’dır. Sunay; her ne kadar Silahlı Kuvvetler Birliği (SKB) adlı yarı askerî yapılanmanın liderliğini yapmışsa da 1961 seçimlerinden sonra parlamentonun açılmasına engel olmak isteyenlere karşı çıkmıştır. Yine 22 Şubat ve 21 Mayıs’ta Aydemir’in darbe girişimlerinde hükûmetten yana tavır alması, AP’nin stratejisiyle birleştirilince Cumhurbaşkanlığı için en uygun aday olarak görülmüştür. Sunay önce genelkurmay başkanlığından emekli edilmiş ve kısa bir süre sonra da Cumhurbaşkanlığı kontenjanından senatör seçilmiştir. Böylece Cumhurbaşkanlığına aday olabilmesinin önündeki engel kalkmıştır. 27 Mart 1966’da AP ve CHP’nin uzlaşımıyla Cevdet Sunay 5. Cumhurbaşkanı olarak köşke çıkmıştır.

AP çatısı altında siyaset yapamayacaklarına inanan muhalif milletvekilleri, Ferruh Bozbeyli öncülüğünde Aralık 1970’te kurulan Demokratik Parti (DP)ye geçmiştir. Bu partinin kurucuları arasında, eski DP’li etkili kişilerin de yer alması AP açısından oldukça zorlu bir sürecin yaşanmasına neden olmuştur. İktidardaki bir partiden önemli isimlerin başka bir parti kurması Demirel hükûmetinin bütçe oylamasındaki başarısızlığını pekiştirmiştir. Her ne kadar sistemli bir muhalefet hareketi ortaya koyamasa da DP, 12 Mart 1971 Muhtırası’na giden süreçte Demirel’i zor duruma sokmuş ve politikalarının parti içinde sorgulanmasına yol açmıştır. Bununla birlikte, 1969 seçimlerinden kısa bir süre önce değiştirilen seçim sistemi ile yeni kurulan partilerin AP ve CHP gibi köklü partilerle yarışabilmesinin önü tıkanmıştır. Bu koşullarda GP, Türkiye Birlik Partisi (TBP) ve DP önemli bir varlık gösterememiş, siyaset sahnesinden silinmişlerdir.

27 Mayıs 1960 Askerî Darbesi, Türk Silahlı Kuvvetlerinden (TSK) düşük rütbeli bir grup subayın Demokrat Parti (DP) iktidarına karşı gerçekleştirdiği Cumhuriyet tarihindeki ilk askerî darbedir.

27 Mayıs 1960 Askerî Darbesi’nden sonra 15 Ekim 1961’de yapılan genel seçimlerden sonra yeni meclis toplanmış, hükûmet oluşmuş ve yeni cumhurbaşkanı seçilmiştir. Bu süreçte askerler ile siviller arasında pazarlıklar söz konusu olmuştur. AP’de, başlangıçta Ali Fuat Başgil’in cumhurbaşkanlığı görüşü ağır basmasına rağmen, Başgil silah zoru ile adaylıktan çekilmek durumunda kalmıştır. Çetin pazarlık ve müzakereler sonunda Cemal Gürsel Cumhurbaşkanlığına seçilmiştir.

22 Şubat 1962 ve 21 Mayıs 1963 tarihlerinde iki darbe girişimi gerçekleşmiş, sonuçta ilgili darbe girişimlerinin lideri Talat Aydemir ve arkadaşları idama mahkûm edilmişlerdir.

1959 yılında yapılan müzakereler sonucunda bir Kıbrıs Cumhuriyeti’nin kurulması ve Kıbrıs Türklerinin anayasal haklarının İngiltere, Yunanistan ve Türkiye garantörlüğü altında olması üzerinde anlaşılmıştır.

III. İnönü azınlık hükûmetinin kurulmasında olduğu gibi düşürülmesinde de Kıbrıs’ta gelişen olaylar etkili olmuştur.

10 Ekim 1965 genel seçimlerinde oyunu artıran tek parti AP olmuş ve hükûmeti tek başına kurabilecek çoğunluğu elde etmiştir.

Yeni kurulan rejimle uzlaşmayı siyasal stratejisinin odağına koyan Demirel, ordu ile ilişkileri rayına oturtabilecek birinin cumhurbaşkanı seçilmesini istemiştir. Demirel’e göre ordu-millet kucaklaşması henüz gerçekleşmemiş ve bunu sağlayabilecek en uygun aday genelkurmay başkanı Cevdet Sunay’dır.

Seçimlerden sonraki kurultayda ortanın solu söylemini açıkça destekleyen Ecevit ve arkadaşlarının kurultaydan başarıyla çıkmaları, “muhafazakâr” kesimi yeni bir parti kurmaya yöneltmiştir. Muhafazakâr kanattan 33 kişi Turhan Feyzioğlu öncülüğünde Mayıs 1967’de Güven Partisini (GP) kurmuştur.

Alevilerin ilk siyasal deneyimi olan Türkiye Birlik Partisi, 17 Ekim 1966’da Avukat Cemal Özbey önderliğinde 12 kişi tarafından kurulmuştur.

AP çatısı altında siyaset yapamayacaklarına inanan muhalif milletvekilleri, Ferruh Bozbeyli öncülüğünde Aralık 1970’te kurulan Demokratik Parti (DP)ye geçmiştir.

Türkiye Cumhuriyeti tarihindeki ilk askerî darbe niteliğini taşıyan 27 Mayıs 1960
Askerî Darbesi, bu darbenin ürünü olan ve seçimlere kadar ülke yönetimini elinde tutan..