TÜRKİYE CUMHURİYETİ SİYASİ TARİHİ

Sonrasında Menderes ve Köprülü Vatan gazetesinde CHP iktidarına karşı oldukça sert muhalif yazılar yazmaya başladılar ve özellikle Toprak Reformu Yasa Tasarısı’nın 17. ve 21. maddelerine dair artan muhalefetleri sonucunda 21 Eylül 1945’te CHP’den ihraç edildiler.

1946 genel seçimleri Türkiye siyasi tarihinde bir kilometre taşı olmasına rağmen CHP, tek parti
iktidarının daha önceki yerel ve genel seçimlerinde olduğu gibi açık oy-gizli tasnif ve adli denetimden yoksunluk ile darb-ı-mesel hâline gelen usulsüzlüklerden dolayı çok sık referans verilen bir şaibeli seçim olarak tarihe geçmiştir.

Başbakan Recep Peker, 35’ler olarak bilinen CHP’nin ılımlı kanadından da eleştiri yağmuruna tutulunca Başbakanlık görevinden istifa etmek durumunda kaldı. Peker’in yerini Dışişleri Bakanı
Hasan Hüsnü Saka aldı ve 10 Eylül 1947’de yeni hükûmeti kurdu. Başbakan Saka, selefi Peker’e kıyasla muhalefetle daha ılımlı ilişkiler kurabildi. İki parti arasındaki gerginliğin azalmasında bazı antidemokratik yasaların değiştirilmesi, Köy Enstitülerinin öğretmen okullarına dönüştürülmesi girişimleri ile valilerin il başkanlığı uygulamasına son verilmesi gibi uygulamaları etkili oldu.

Menderes Dönemi’nde Makine Kimya Endüstri (MKE; 1950), Denizcilik Bankası (1951), Et ve
Balık Kurumu (1952), Devlet Malzeme Ofisi (DMO; 1954) ve Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO; 1954) gibi bugün hala farklı alanlarda ülkenin ekonomik üretiminde öncü rol oynayan bazı önemli ekonomik kurumlar kurulmuştur.

MP’nin 27-29 Haziran 1953 tarihli V. Kongresi’nde Kurucu Genel Başkan Hikmet Bayur’un partinin dinci ve gericilerin eline geçtiğini öne sürerek istifa etmesi sonrasındaki gelişmeler de iktidar-muhalefet ilişkilerini olumsuz etkilemiştir. Bayur’un istifa gerekçesinin suç duyurusu olarak kabul edilip hakkında soruşturma açılması sonucu MP, Ankara 3. Sulh Ceza Mahkemesinin “dini esasa dayanan ve gayesini saklayan bir cemiyet olduğu” kararıyla 27 Ocak 1954’te resmen kapatıldı.

İkinci Dünya Savaşı’ndan yıpranmış olarak çıkan Büyük Britanya’nın Kıbrıs’tan yeni düzenlemeler yaparak çekileceğinin ortaya çıkışıyla Kıbrıslı Rumlar EOKA isimli bir silahlı örgüt kurarak, çekilme sonrasında oluşacak iktidar boşluğunu kendi lehine doldurmak istediler. TMT, Kıbrıslı Türklerin küçük direniş örgütlenmelerini tek çatı altında birleştirerek EOKA karşısında güçlü bir mukavemet teşkilatı olmuştur. Bu şartlar altında 29 Ağustos 1955’te Britanya, Türkiye ve Yunanistan arasında Londra’da başlayan üçlü müzakerelerin turunda sonuç çıkmadı. Çünkü her bir taraf farklı bir gelecek tasavvuruna sahipti. Büyük Britanya üç ülkenin nezaretinde askerî bir yönetimi isterken Yunanistan adanın kendi kaderini kendisinin belirlemesini, Türkiye ise adanın kendisine verilmesini istemekteydi.

19 milletvekilinin DP Haysiyet Divanı’na verilmesi sonrasında 12 Ekim 1955’teki toplantısında Divan’dan dokuz milletvekillerinin ihracı kararı çıkınca diğer 10 milletvekili de kararı protesto ederek istifa ettiler. 19’lar olarak bilinen bu milletvekilleri, akabinde yaptıkları çeşitli strateji toplantıları sonucunda 20 Aralık 1955’te Ekrem Hayri Üstündağ Genel Başkanlığında Hürriyet Partisini (HP) kurdular. Üstündağ’ın kısa bir süre rahatsızlığı ile Fevzi Lütfi Karaosmanoğlu Genel Başkanlığa getirildi. Daha sonra diğer DP milletvekillerinin katılımlarıyla HP, CHP’nin sandalye sayısını geçerek ana muhalefet konumuna geldi.

1960’da 5. ayın (Mayıs) 5. günü (Cuma) saat 5’te Ankara Kızılay Meydanı’nda, DP’nin gerçekleştirmek istediği gösteride kullanılacak alanın Menderes aleyhtarı öğrenciler tarafından doldurulması ve bu muhalif öğrencilerin yaptığı protesto eylemi.

Adnan Menderes siyasete ilk olarak 1930’da Serbest Cumhuriyet Partisi saflarında atılmıştır. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Dörtlü Takrir 7 Ocak 1945'te Adnan Menderes, Celal Bayar, Mehmed Fuad Köprülü ve Refik Koraltan tarafından imzalanmıştır.

CHP’den ayrılan Celal Bayar, Adnan Menderes, Refik Koraltan ve Mehmed Fuad Köprülü 7 Ocak 1946’da Demokrat Parti'yi kurdular.

Türkiye Cumhuriyeti siyasi tarihinde ilk çok partili seçimler 1946 yılında gerçekleştirilmiştir.

12 Temmuz Beyannamesinde İsmet İnönü siyasi partilerin, demokrasinin vazgeçilmez unsurları olarak altı çizilirken DP’ye baskı yapılmayacağının güvencesini vermiştir.

1950 genel seçimleri sonucunda Demokrat Parti iktidarı devralmıştır.

Türkiye 1952 yılında NATO'ya üye olmuştur.

Türk Mukavemet Teşkilatı 27 Temmuz 1957 yılında kurulmuştur.

Demokrat Parti'den ayrılan 19'lar tarafından Aralık 1955'te Ekrem Hayri Üstündağ Genel Başkanlığında kurulan siyasi parti Hürriyet Partisi'dir.

Başbakan Adnan Menderes'in yükseköğretim alanında başlattığı hamle çerçevesinde 1957 yılında Ankara'da kurulan üniversite Orta Doğu Teknik Üniversitesi'dir.

Demokrat Parti (DP): Dörtlü Takrire imza atan dört kişinin öncülüğünde 7 Ocak 1946'da kurulan siyasi partidir. 14 Mayıs 1950'de Türkiye'de yapılan ilk serbest genel seçimle kazandığı iktidarını 1954 ve 1957 genel seçimleriyle 1960 yılına kadar devam ettirdi. 27 Mayıs 1960 askerî darbesi ile iktidardan düşürülen parti, 29 Eylül 1960'ta da kapatıldı.

Dörtlü Takrir: 7 Haziran 1945'te dönemin CHP milletvekilleri Bayar, Menderes, Koraltan ve Köprülü'nün partinin Meclis Grubunda açıktan görüşülmek üzere verdikleri yürütmenin CHP'nin tüzel kişiliğinden soyutlanmasını, çok partili hayata geçilmesini, tek dereceli seçim sistemiyle serbest seçimlerin yapılmasını ve üniversite özerkliğini dillendiren önergedir