TÜRKİYE CUMHURİYETİ SİYASİ TARİHİ

1865 yılında örgütlenen Yeni Osmanlılar meşrutiyet, adalet, eşitlik, hürriyet, vatan, halk, anayasa ve parlamento kavramlarını Osmanlı’nın geleneksel dünyasıyla birlikte yoğurarak Cumhuriyet’e giden yolun taşlarını döşemiştir. Çıkardıkları gazeteler iktidar tarafından kapatılmıştır.  Avrupa’ya kaçan Yeni Osmanlılar, kendileri gibi muhalif olan Mustafa Fazıl Paşa tarafından korunmuş ve finanse edilmiştir.

Paris’teki muhalif isim olan Ahmet Rıza Bey dönemin pozitivist sosyolojisinden oldukça etkilenmiş,  “düzen ve ilerleme” kavramlarını düşüncesinin merkezine almıştır. Ahmet Rıza’ya göre Osmanlı için de en önemli sorun geri kalmışlıktır ve ilerlemeci bir anlayışla çözülecektir. Diğer taraftan dağılan Osmanlı toplumunun ihtiyacı olan “düzen” ancak “ittihad” yani birlikle sağlanacaktır. Yeniden birliğin tesis edilmesi ve ilerlemenin sağlanması için ise merkezî yönetimin güçlendirilmesi
gerekmektedir. Güçlü yönetimin en önemli unsuru ise “millî ekonominin” tesisinden geçmektedir. Panislamizm II. Abdülhamit yönetiminin politikası olmuştur. Doğru yanıt A seçeneğinde verilmiştir.

Aralık 1918’de Fransızlar tarafından işgal edilen demir yolu hattına tepki olarak Trakya-Paşaeli Müdafaa-i Heyeti Osmaniyesi kurulmuştur. Ocak 1919’da Yunanlılar bölgeye geldiğinde mücadele onlara karşı yönelmiştir. Heyet hem Osmanlı Mebusan Meclisine hem de daha sonra kurulan Büyük Millet Meclisine (BMM) üyeler seçerek Doğu Trakya’nın bağlılığını göstermiştir. İzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti de Aralık 1918’de ilk kurulan direniş teşkilatlarından biridir. Aralık 1918’de kurulan bir başka müdafaa-i hukuk cemiyeti de Şark Vilayetleri Müdafaa-i Hukuk Cemiyetidir. Bölgenin Ermenilere verilecek olmasına karşı mücadele etmiştir. Adana bölgesinin Fransızlar tarafından işgal edileceği söylentileri üzerine Aralık
1918’de Kilikyalılar Cemiyeti kurulmuştur. Doğru yanıt B seçeneğinde verilmiştir.

TBMM öncesinde İstanbul Hükümetleri ve işgalci güçlerin işbirliği ile çıkarılan pek çok iç isyan Ethem tarafından bastırılmıştı. Ancak Haziran 1920'de başlayan Yunan ileri harekatı sonrasında TBMM Kuva-yı Milliye'nin Yunan ordusunun saldırılarını karşılama konusunda yetersiz kaldığını görerek düzenli bir ordu kurmak istemişti. Çerkes Ethem ise bu düşünceye karşı çıktı. Batı cephesinde yeni düzenli orduya geçiş çerçevesinde Refet Paşa ve İsmet Paşa’nın ordu komutanı olmasını da sindiremedi ve bir isyana kalkıştı. Aralık sonunda başlayan ve Ocak 1921 sonuna kadar süren bu isyan girişimi Yunan ordusu ile 6-10 Ocak'ta İnönü önlerine yapılan savaş sırasında gerçekleşmişti. Doğru yanıt C seçeneğinde verilmiştir.

Mondros Ateşkes Antlaşması’na ilk tepkiler Kars Millî İslam Şurası’ndan gelmiştir. Anlaşma uyarınca Kars, Ardahan ve Batum’dan çekilmek zorunda kalan Osmanlı Devleti’nin hâkimiyeti sona erince Şura, yerel bir hükûmet olarak kurulmuş, hatta bir anayasa kabul ederek Türkiya Devleti vurgusu yapmıştır. Ancak Nisan 1919’da bölgeyi işgal eden İngilizler tarafından dağıtılmıştır. Bir anayasaya ve orduya sahip olan hükûmetin üyeleri tutuklanarak Malta’ya sürülmüştür. Bölge 1920 Sonbaharı’nda Kazım Karabekir tarafından yeniden ele geçirilinceye kadar işgal altında kalmıştır. Doğru yanıt D seçeneğinde verilmiştir.

Anadolu’da işgallere karşı oluşan Kuva-i Milliye, Sivas Kongresi sonrası meşruiyetini artırmıştı. İstanbul hükûmeti ve İtilaf devletleri tarafından desteklenen Ahmet Anzavur,
Ekim 1919’da Sivas Kongresi’ni etkisiz kılmak adına ilk isyanı gerçekleştirmiştir. Ali Rıza ve Salih Paşa kabinelerinin ard arda düşmesinden ve İstanbul'un işgalinden sonra yeniden hükümet kuran Damat Ferit döneminde Anzabur Şubat-Nisan 1920’de ikinci kez isyana yeltenmiş ve nihayet BMM kurulduktan sonra Mayıs 1920’de son isyanını gerçekleştirmiştir. Haziran 1920 Anzavur’un askerî güçlerinden biri olan Kuva-i İnzibatiye' nin de sonu olmuş ve TBMM Hükümetinin askeri güçleri tarafından ortadan kaldırılmıştır.

1921 başında cephedeki en önemli gelişme Yunan ordusunun Anadolu’nun iç bölgelerini hedefleyerek harekete geçmesidir. Yunan kuvvetlerinin amacı Sevr Antlaşması ile kazanılan ayrıcalıkların BMM hükûmeti tarafından da kabul edilmesini sağlamaktır. Bunun için Ankara’yı ele geçirmekten başka çare görünmemektedir. Ocak 1921 başında ( 6 Ocak) İnegöl, Bozüyük ve İnönü arasındaki savunma hattına yapılan Yunan saldırısı geri püskürtülerek (10 Ocak) yeni kurulan elde edilen I. İnönü zaferi düzenli orduya moral kazandırılmıştır. Diğer taraftan İtilaf devletleri Sevr Barış Antlaşması’nı küçük tavizlerle artık TBMM olarak anılmaya başlanan Ankara hükûmetine kabul ettirebilmek için Londra’da bir konferans düzenlemiştir. Yunanların, İstanbul hükûmetinin ve TBMM hükûmetinin çağrıldığı konferanstan somut sonuçlar çıkmasa da TBMM ilk defa İtilaf devletlerince taraf olarak kabullenilmiştir. Şubat 1921’de yapılan Londra Konferansı sonrasında TBMM kendi davasını dünya kamuoyuna duyurma yeteneği kazanmıştır. Doğru yanıt E seçeneğinde verilmiştir.

Sevr Antlaşması’yla özerklik kazanacak olan Kürdistan bölgesinde ise Mart başında Koçgiri Aşireti İsyanı başlamıştır. Koçgiri Aşireti Suşehri’nden Kangal’a kadar olan bölgede yaşamaktaydı. Bir nevi Sevr’de düşünülen Kürdistan’ın sınırındaydılar. Aynı tarihlerde İnönü bölgesine ikinci Yunan saldırısı gerçekleşmiştir. Mart’ın sonunda başlayan çatışmalar Nisan’ın başında Yunanlıların geri çekilmesi ile sonuçlanmıştır (1 Nisan 1921 II. İnönü Zaferi). Koçgiri İsyanı ise, TBMM tarafından Haziran’da tamamen bastırılmıştır. Doğru yanıt A seçeneğinde verilmiştir.

TBMM Ordusu Sakarya'da büyük bir zafer kazanmıştır. Bu zaferden sonra önce Fransızlar İngilizlerin tüm direnişine karşın TBMM ile Ankara İtilafnamesini yaparak işgal ettiği topraklardan çekilmiştir. Bu anlaşma her ne kadar Hatay'ı manda idaresine bırakmışsa da Türkiye ile bağını da vurgulamış, üstelik Fransa müttefiki olan İngiltere'den kaparılmıştır. Ardından üç Kafkas devleti ile Kars Antlaşması imzalanmıştır. Ermenistan, Gürcistan ve Azerbaycan bu antlaşma ile Moskova Antlaşmasını onaylamış böylece Misak-ı Milli'yi kabul ederken Sevr'i tanımadığını ortaya koymuştur. Ayrıca Sakarya Zaferi İngilizlerin de direncini kırmış, yapılan esir değişimi antlaşmasında karşılılıklılık ilkesini benimsemek zorunda kalmış, istista gözetmeksizin elindeki tüm Türk tutukluları serbest bırakmıştır. Moskova Antlaşması ise I. İnönü Zaferi'nin siyasal sonucudur. 16 Mart 1921'de imzalanmıştır. Bu nedenle doğru yanıt D seçeneğinde verilmiştir.

4 Şubat 1923'te Lozan'da kesintiye uğrayan barış görüşmeleri üzerine heyet Türkiye'ye dönmüştür. Bu sırada İktisat Vekili olan Mahmut Esat (Bozkurt) bir iktisat kongresi düzenlenmesi düşüncesini Mustafa Kemal Paşa'ya sunmuş ve kabul edilmiştir. 17 Şubat'ta İzmir'de başlayan Türkiye İktisat Kongeresi'nin açış konuşmalarını Mustafa Kemal Paşa ile Mahmut Esat Bey yapmış, kongre 4 Mart'a kadar sürmüştür. Türkiye tam bağımsızlığın ekonomik bağımsızlığı da kapsadığı yolundaki kararlı tutumunu bu kongrede de ortaya koymuştur. ayrıca, yabancı ajansların Türkiye'nin Rusya'da olduğu gibi sosyalist bir ekonomi benimseyeceği, yabancı sermayeye izin vermeyeceği iddiaları ile Avrupalı sermaye çevrelerini etkilemeye dönük kara propagandalarının da önüne geçmeye çalışmış, benimsenecek ekonomik politikanın yabancı sermeyaye karşı olmadığı en yekkili ağızlardan vurgulanarak bu çevrelerin oyunları bozulmaya çalışılmıştır. Doğru yanıt A seçeneğinde verilmiştir.

Kanun-ı Esasi: Türk siyasi hayatındaki ilk anayasadır. Padişah’ın egemenliğini kısıtlamış, hukukun üstünlüğünü kabul etmiş ve parlamentoyu kurumsal olarak inşa etmiştir. Doğru yanıt “D” şıkkıdır.

Fuat Paşa Osmanlı Terakki ve İttihat Cemiyeti içerisinde yer almamıştır. Diğer kişiler ise kurucu üyelerdir. Doğru yanıt “B” şıkkıdır.

İttihat ve terakki partisi iktidara gelirken Osmanlıcılık siyaseti ile gelmiştir. Doğru yanıt “E” şıkkıdır.

İktidarı kaybetme korkusu İttihatçıları Ocak 1912’de erken seçim kararı aldırmaya yöneltmiştir. Seçim ortamındaki baskılardan dolayı “sopalı seçimler” olarak anılan 1912 seçimleri sonucunda İttihat ve Terakki Partisi ezici bir üstünlük sağlamıştır. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

23 Kasım 1914’te Cihad-ı Mukaddes ilan edilmiştir. 1914 yılının ilk cephesi Kafkasya’da kurulmuştur. Doğru yanıt “A” şıkkıdır.

Sykes-Picot Fransa ve İngiltere diplomatları tarafından imzalanan ve Rusya’nın da kabul ettiği Osmanlı Orta doğusunun gizli paylaşım antlaşmasıdır. Doğru yanıt “E” şıkkıdır.

Savaşın sonu belli olunca Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan önce 8 Ekim 1918’de İttihatçı hükûmet istifa etti. 1 Kasım’da parti kendi kendini feshetti ve yerine Teceddüt Partisi kuruldu. Doğru yanıt “B” şıkkıdır.

Sivas kongresinde Manda ve Himaye kesin olarak reddedilmiştir. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

Hepsi BMM Hükümetine isyan etmiştir. Amaçları siyasi ve askeri olarak  güçlenememiş hükümeti yok etmektir. Doğru yanıt “D” şıkkıdır.

Moskova Antlaşması BMM hükümetinin Misak-ı Milli’den taviz  verdiği ilk antlaşmadır. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.