TÜRKİYE CUMHURİYETİ SİYASİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 32

Özal’ı özellikle cumhurbaşkanı olduktan sonra tanımlayanlar onun için “sivil, dindar ve demokrat cumhurbaşkanı”, “tam bir Osmanlı”, “dinî değerlere sahip yenilikçi ve teknoloji sevdalısı”, “dindar, modern ve hoşgörülü”, “Kürt-Türk kardeşliğinin mimarı” ve “Batı teknolojisini Türk halkının kültürüyle birleştiren” bir kişi tanımlaması yaptılar.

İki anayasa arasında bazı önemli farklılıklar da bulunmaktadır. Birincisi, 1982 Anayasası 1961 Anayasası’na göre daha az katılımcı bir demokrasi modelini öngörmüştür. 1961 Anayasası’nın hazırlanmasında katılımcılık daha yüksekti. Ayrıca hak ve özgürlükler konusunda önceliği kurumlara ve devlete değil, bireye vermekteydi. Özgürlüklerin tanınması konusunda daha yasakçı bir metin olan 1982 Anayasası’nda ise kamu yararının kişilerin yararından önce geldiği anlayışı ve siyasi istikrarsızlık kaygısı sebebiyle temel haklarda ve özgürlüklerde sınırlamalara gidilmiş ve özgürlük alanı daraltılmıştır.

Bunun üzerine Başbakan Özal konuyu referanduma sunmayı önerdi. Bütün muhalefet partileri (SHP, DYP, RP ve MÇP) siyasi yasakların kalkması için kampanya yürütürken iktidardaki Özal’ın ANAP’ı ise 12 Eylül’e neden olan liderlerin tekrar siyasete dönmemelerini istediği için “Hayır” kampanyası yürüttü.

Seçimlerde %36.3 oranında oy alan ANAP, 292 milletvekili kazandı. Merkez solda yer alan SHP %24.7 oy oranıyla 99 milletvekili çıkarırken merkez sağda yer alan DYP ise %19.1 oy oranıyla 59 milletvekilliği kazandı. Seçimlerin sonucunda Özal ikinci hükûmetini kurarak güvenoyu aldı ve değişim siyasetine kaldığı yerden devam etti. Seçim sisteminin de yardımıyla iktidardaki ANAP, oy oranı düşmesine rağmen milletvekili sayısını arttırdı. Seçimlerde sadece üç siyasi parti (ANAP, SHP ve DYP) %10’luk seçim barajını aşarak Mecliste temsil edilebildi.

Ülkenin siyasi tarihinde önemli bir uzlaşma sağlanarak merkez sağ (DYP) ve merkez sol (SHP) partileri bir araya gelerek bir koalisyon hükûmeti kurdular.

Öte yandan, Batılı uluslararası yapılarla ilişkiler normalleştirilmiş hatta bazı konularda beklenmeyen gelişmeler yaşanmış, özellikle insan haklarının iyileştirilmesi ve ihlallerin engellenmesi yönünde çok önemli adımlar atılmıştır. Örneğin, Türkiye vatandaşlarının Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM)ne bireysel başvurma hakkını kabul etmiştir. Özal hükûmeti 1987 yılında hem Avrupa Konseyi hem de Birleşmiş Milletler tarafından kabul edilen “işkenceyi ve gayri insani muameleyi önleyen sözleşmeleri” imzalamıştır.

Ekonomi alanındaki yeniden yapılanmanın tamamlanması için bazı önemli adımlar atılmıştır. Özel sektör tahvilleri, gelir ortaklığı senedi, tahviller ve bonolar, yabancı taşınır değerler gibi değerleri kâğıt işlemlerinin ticaretini mümkün kılan İstanbul Menkul Kıymetler Borsası 1986 yılında kurulmuş ve 1989 yılında yeniden yapılandırılmış, daha işlevsel ve etkin kılınmıştır. Türk Parasının Kıymetini Koruma Kanunu ile Kambiyo Rejimi köklü bir şekilde değiştirilmiştir.

Evet oylarının bu kadar yüksek çıkmasının bazı önemli konjonktürel nedenleri vardı. Bir kere, MGK tarafından hazırlanan bir metnin reddedilmesi için olumsuz kampanya yürüten ciddi bir siyasi aktör olmadı. O gün itibarıyla silahı elinde bulunduran ve siyasetteki mutlak güç olan bir aktöre karşı çıkmak pek mümkün değildi. Bununla bağlantılı ikinci neden ise bütün siyasi partilerin MGK tarafından kapatılmış olmasıydı. Dolayısıyla farklı fikirleri savunacak kurumlar bırakılmamıştı. Üçüncü olarak ülkedeki medya organları sıkı bir denetim altında tutulmaktaydı. Dördüncü olarak halkın büyük bir kısmı 12 Eylül öncesi kaotik ortamdan bezmiş durumdaydı. Kimse o karanlık günlerin bir daha geri gelmesini istemiyordu. Herkes güvenliğin ve istikrarın sağlanmasını her şeyin üstünde görmekteydi. Son olarak 1970’li yıllardaki şiddet ortamının faturası o günkü siyasi liderlere kesilmişti. Halkta eski siyasilere yönelik ciddi bir güvensizlik hakimdi.

İkinci Cumhuriyet Tartışmaları: 1990’ların başında kullanılmaya başlanan bu kavram, Türkiye’deki siyasal sistemin daha çoğulcu ve daha demokratik olmasını, bunun için de ülkedeki bütün bürokratik vesayet kurumlarının etkisinin ortadan kaldırılmasını öngören liberalizm ile sol bakış açılarının sentezine dayanan bir siyasi düşüncedir. İkinci cumhuriyet denilmesinin nedeni, yeterince demokratik olmaması ve vesayetçi bir azınlığın iktidarına dayandığı için birinci cumhuriyet devrimine yönelik getirilen eleştirilerdir.

1987-1993 yılları arasındaki ikinci alt dönemde ise cumhurbaşkanı olarak daha çok toplumsal ve siyasal değişim peşinde koşmuştur.

26 Mart 1989 günü yapılan yerel seçimlerde, altı yıldır iktidarda bulunan ANAP ilk kez bir seçimden üçüncü parti olarak çıkmıştır. ANAP iktidarını tartışmaya açan bu durum neticesinde Turgut Özal, kabinesinde değişiklik yaparak yeni hükûmeti kurmuş ve güvenoyu alarak iktidarı sürmüştür. Ardından Özal, 1980 askerî müdahalesi sonrası ilk kez yapılan Cumhurbaşkanlığı seçiminde aday olmuş ve 31 Ekim 1989 günü Türkiye Cumhuriyeti’nin Sekizinci Cumhurbaşkanı olarak seçilmiştir. Böylece Turgut Özal, Türk siyasal hayatında, gerçek manada asker geçmişi olmadan cumhurbaşkanı olabilen bir şahsiyet olarak ön plana çıkmıştır. Doğru cevap C'dir.

20 Ekim 1991 yılı genel seçimleri sonrasında Doğru Yol Partisi ile Sosyal Demokrat Halkçı Partisi arasında bir koalisyon hükümeti kurulmuştur. Doğru cevap A'dır.

1989’da göreve gelen 8. Cumhurbaşkanı Turgut Özal, 17 Nisan 1993 günü ani bir şekilde görev başında iken ölmüştür. Doğru cevap D'dir.

1989’da göreve gelen 8. Cumhurbaşkanı Turgut Özal, 17 Nisan 1993 günü ani bir şekilde görev başında iken ölmüştür. Bu ani ölüm, Türkiye’de ve dünyada kısa süreli bir şok yaşatsa da Meclis hemen cumhurbaşkanlığı seçimi için karar almıştır. Yapılan seçimde en güçlü aday olarak Başbakan ve DYP Genel Başkanı Süleyman Demirel ortaya çıkmıştır. Yaşanan süreç sonunda Mecliste cumhurbaşkanlığı seçimi yapılmış ve adaylardan, Başbakan Süleyman Demirel 16 Mayıs 1993 günü, seçimin üçüncü turunda 244 oyla Türkiye’nin 9. Cumhurbaşkanı olarak seçilmiştir. Doğru cevap E'dir.

Başbakanlığını Tansu Çiller’in yaptığı koalisyon hükûmeti 5 Temmuz 1993 günü 247 oyla güvenoyu alarak Türkiye’nin 50. hükûmeti olarak görevine başlamıştır. Tansu Çiller de Türkiye’nin ilk kadın başbakanı olarak tarihe geçmiştir. Doğru cevap A'dır.

24 Aralık 1994 günü yapılan Milletvekilliği Erken Genel Seçimleri ile yine ülkede hiçbir parti tek başına iktidar için gerekli oyu alabilecek çoğunluğu elde edememiştir. Seçimlerden, 27 Mart 1994 yerel seçimlerinden güçlü olarak çıkan ve iki büyük ilin büyükşehir belediye başkanlığını kazanan RP %21 oy oranıyla 158 milletvekilliği kazanarak birinci parti olarak çıkmıştır. Doğru cevap C'dir.

Ana Vatan Partisi ve Doğru Yol Partisi ile ANAYOL olarak isimlendirilen koalisyon hükümeti kurulmuş, bu koalisyon iki partinin birbiri aleyhindeki suçlamaları neticesinde kısa süre sonra dağılmıştır. Doğru cevap A'dır.

Türk siyasi tarihine “28 Şubat Kararları” olarak geçmiştir. Askerlerin koalisyon hükûmetine, yani yürütme erkine, müdahalesi olarak görülen durum da literatürde “Postmodern Askerî Darbe” olarak isimlendirilmiştir. Bu ifadeyle askerler tarafından yapılmaya çalışılan müdahalenin alışılmış olmayan farklı bir nitelikle olduğu vurgulanmak istenmiştir. Türkiye’deki diğer askerî darbelerde, TSK bizzat hükûmeti iktidardan uzaklaştırırken, bu sefer askerlerin iktidardaki siyasilere yapmaları gereken hususlar bildirilerek, bunların uygulanması talep edilmiştir. Aslında TSK, 28 Şubat’ta alınan kararlarla hükûmetin çekilmesini de istemiş ancak bunun geleneksel bir askerî muhtırayla değil, postmodern darbe söylemine uygun bir şekilde kamusal ve sivil toplum güçleri aracılığıyla gerçekleşmesini beklemiştir. Doğru cevap C'dir.

Bu seçimlerde beş siyasal parti yüzde onluk seçim barajını aşmayı başarmıştır. İktidarda olan ve Öcalan’ı teslim alarak bunu siyasi kazanca dönüştüren DSP %22 oy oranıyla 136 milletvekili çıkarmıştır. Milliyetçi duygulardan beslenen MHP %18 oy oranıyla 129 milletvekili çıkararak seçimlerden ikinci olarak çıkmıştır. Üçüncü olan ve kapatılan RP’nin yerine kurulan Recai Kutan liderliğindeki Fazilet Partisi (FP) ise %15 oy oranıyla 111 milletvekili çıkararak üçüncü olmuştur. Merkez sağın iki temsilcisi olan ANAP ve DYP ilk üç arasına girememiştir. Özal tarafından kurulan ANAP ise daha da zayıflayarak %13 oy oranıyla ancak 86 milletvekili çıkarabilmiştir. Demirel’in partisi olan DYP ise %12 oy oranıyla sadece 85 milletvekili ile meclise girmeyi başarmıştır. Seçimlerin büyük sürprizi olan CHP bu seçimlerde %8,75 oy alarak yüzde onluk seçim barajını geçememiş ve Meclis dışında kalmıştır. Seçimden hemen sonra Cumhurbaşkanı Demirel hükûmeti kurma görevini DSP Genel Başkanı Bülent Ecevit’e vermiştir. Ecevit, MHP ve ANAP ile anlaşarak 28 Mayıs 1999 günü hükûmeti kurmuş ve 9 Haziran 1999 günü Meclisten güvenoyu alarak görevine başlamıştır. Doğru cevap A'dır.

Cumhurbaşkanı Demirel’in görev süresi 2000 yılı Mayıs ayında dolmuş ve yeni cumhurbaşkanının seçilmesi gündeme gelmiştir. Bu konuda, iktidar partileri dönemin Anayasa Mahkemesi Başkanı Ahmet Necdet Sezer üzerinde anlaşmışlardır. Daha sonra muhalefet partilerinin de destek verdiği Sezer, 5 Mayıs 2000 günü Mecliste yapılan oylamada 330 oy ile Türkiye Cumhuriyeti’nin Onuncu Cumhurbaşkanı olarak seçilmiştir. Doğru cevap D'dir.