TÜRKİYE CUMHURİYETİ SİYASİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 22

Lozan Barış Antlaşması

1923 İlkbahar’ıyla yaz başında yapılan seçimlerin ardından 11 Ağustos 1923’te ilk toplan- tısını yapan İkinci Meclis Lozan Antlaşması’nı onayladı. Bu Antlaşmayla kapitülasyonlar kaldırıldı, Türkiye’ye kabotaj hakkı tanındı. Antlaşmaya göre, Müslüman olmayan azınlıklar Müslümanlar kadar özgür ve yasalar önünde onlarla eşit olacak ve kendi ana dillerini istedikleri gibi kullanabileceklerdi. Antlaşmanın azınlıklarla ilgili maddeleri temel yasa sayılacak ve Antlaşma metni hükümlerine aykırı kural konamayacak ve işlem yapılamaya- caktı. Bu haklar Milletler Cemiyeti tarafından da güvence altına alınacaktı.

Türkiye, Yunanistan’dan talep ettiği tazminattan vazgeçerken Mudanya Ateşkes görüş- meleri sırasında geleceği konusunda mutabakata varılamayan Karaağaç bölgesi Yunanlılar tarafından tazminat olarak Türkiye’ye verildi. Yine de iki temel konuda kesin bir anlaşmaya varılamadı. Bunlar Musul ve Osmanlı borçlarının ödenmesi sorunlarıydı. Konferans, bu iki temel sorunun çözümünün daha ileri bir tarihe bırakılması kararlaştırılarak 24 Temmuz 1923’te sona erdi.

Lozan Antlaşması’nın konumuz açısından önemli olan diğer bir yönü de savaşın sona ermesi, dış tehdidin ortadan kalkması ve sınırların güvence altına alınmasıyla artık ülke içindeki siyasi atmosferin de değişecek olmasıydı.

1865 yılında örgütlenen Yeni Osmanlılar meşrutiyet, adalet, eşitlik, hürriyet, vatan, halk, anayasa ve parlamento kavramlarını Osmanlı’nın geleneksel dünyasıyla birlikte yoğurarak Cumhuriyet’e giden yolun taşlarını döşemiştir. Çıkardıkları gazeteler iktidar tarafından kapatılmıştır.  Avrupa’ya kaçan Yeni Osmanlılar, kendileri gibi muhalif olan Mustafa Fazıl Paşa tarafından korunmuş ve finanse edilmiştir.

Türkiye'de çok partili hayata geçişten sonraki ilk demokratik seçim niteliği taşıyan genel seçimler 1950 yılında yapılmıştır.

27 Mayıs 1960 Askerî Darbesi, Demokrat Parti (DP) iktidarına karşı gerçekleştirlmiştir.

1961 Anayasası’na göre TBMM, Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu olarak iki meclisten oluşmaktaydı.

Cumhuriyet tarihinde bir ilk olan çift meclisli yapı, 1980 Askerî Darbesi’ne kadar devam etmiş; 1980’de 19 yıldır var olan Cumhuriyet Senatosu kaldırılmış ve tekrar tek meclisli yapıya dönülmüştür.

Doğru cevap A şıkkıdır. Kitabınızın 77. sayfasında “AP’NİN İKİNCİ KONGRESİ VE DEMİRELLİ YILLARIN BAŞLANGICI (1965 SEÇİMLERİ)” başlığı altında 1965 genel seçimlerinin kazanan partisinin Adalet Partisi olduğu bilgisi verilmektedir.

Cumhurbaşkanı Demirel, yeni hükûmeti kurma görevini bu kongreden sonra Tansu Çiller’e vermiş o da ikinci bir DYP-SHP koalisyonu kurmuştur. Başbakanlığını Tansu Çiller’in yaptığı koalisyon hükûmeti 5 Temmuz 1993 günü 247 oyla güvenoyu alarak Türkiye’nin 50. hükûmeti olarak görevine başlamıştır.

Başarısız olunan bu kısa süreli hükûmet deneyiminden sonra hükûmet kurma görevi tekrar RP genel başkanı Necmettin Erbakan’a verilmiştir. Erbakan birkaç görüşmeden sonra DYP lideri Tansu Çiller ile anlaşarak 28 Haziran 1996 günü Türkiye’nin 54. hükûmeti olan ve Refah-Yol diye anılan koalisyon hükûmetini kurmuştur.

Başbakan Necmettin Erbakan’ın uluslararası alanda Müslüman ülkeler ile ilgili bazı girişimleri kamuoyunda büyük tartışmalara sebep olmuştur. İran, Bangladeş, Mısır, Endonezya, Malezya, Pakistan, Nijerya ve Türkiye’yi içerecek şekilde kurulan ve özellikle ekonomik, askerî ve kültürel bir birliktelik amaçlayan D-8 girişimi buna örnek olarak verilebilir.

Askerlerin koalisyon hükûmetine, yani yürütme erkine, müdahalesi olarak görülen durum da literatürde “Postmodern Askerî Darbe” olarak isimlendirilmiştir. Başbakan Necmettin Erbakan, yeni hükûmeti kurma görevinin ortağı Tansu Çiller’e verileceği öngörüsüyle 18 Haziran 1997 günü Cumhurbaşkanına istifasını sunmuştur. Ancak Cumhurbaşkanı Demirel, ülkedeki gerginliğin giderilmesi gerektiğini ifade ederek hükûmeti kurma görevini DYP Genel Başkanı Tansu Çiller yerine, ANAP Genel Başkanı Mesut Yılmaz’a vererek RP-DYP hükûmetine fiilen son vermiştir.

Postmodern Askerî Müdahale: Ülkemizde 28 Şubat 1997 tarihinde yapılan MGK toplantısında, askerlerin sivil iktidarın bazı yasal düzenlemeler gerçekleştirmesini telkin yoluyla etkinlik sağlamaya çalışarak sivil iktidar eliyle askerlerin istediklerinin yerine getirilmesi durumudur.

Başbakan Necmettin Erbakan, yeni hükûmeti kurma görevinin ortağı Tansu Çiller’e verileceği öngörüsüyle 18 Haziran 1997 günü Cumhurbaşkanına istifasını sunmuştur. Ancak Cumhurbaşkanı Demirel, ülkedeki gerginliğin giderilmesi gerektiğini ifade ederek hükûmeti kurma görevini DYP Genel Başkanı Tansu Çiller yerine, ANAP Genel Başkanı Mesut Yılmaz’a vererek RP-DYP hükûmetine fiilen son vermiştir.

Bu seçimlerde beş siyasal parti yüzde onluk seçim barajını aşmayı başarmıştır. İktidarda olan ve Öcalan’ı teslim alarak bunu siyasi kazanca dönüştüren DSP %22 oy oranıyla 136 milletvekili çıkarmıştır. Milliyetçi duygulardan beslenen MHP %18 oy oranıyla 129 milletvekili çıkararak seçimlerden ikinci olarak çıkmıştır. Üçüncü olan ve kapatılan RP’nin yerine kurulan Recai Kutan liderliğindeki Fazilet Partisi (FP) ise %15 oy oranıyla 111 milletvekili çıkararak üçüncü olmuştur. Merkez sağın iki temsilcisi olan ANAP ve DYP ilk üç arasına girememiştir. Özal tarafından kurulan ANAP ise daha da zayıflayarak %13 oy oranıyla ancak 86 milletvekili çıkarabilmiştir. Demirel’in partisi olan DYP ise %12 oy oranıyla sadece 85 milletvekili ile meclise girmeyi başarmıştır. Seçimlerin büyük sürprizi olan CHP bu seçimlerde %8,75 oy alarak yüzde onluk seçim barajını geçememiş ve Meclis dışında kalmıştır.

DSP içinde bir değişim ve dönüşüm beklentisi gerçekleşmeyince DSP kanadından hükûmette yer alan dönemin Dışişleri Bakanı İsmail Cem, Başbakan Yardımcısı Hüsamettin Özkan ve 2001’de hükûmette ekonomiyi teslim eden Kemal Derviş önce hükûmetteki görevlerinden sonra da DSP’den istifa etmişlerdir. DSP’nin bir lider partisi olduğu iddiasıyla yapılan bu girişim sonucunda, atmış kişinin üzerinde bir sayıda milletvekili DSP’den istifa etmiş ve İsmail Cem tarafından kurulan Yeni Türkiye Partisi (YTP)ne geçmişlerdir.

Cumhurbaşkanı Demirel’in görev süresi 2000 yılı Mayıs ayında dolmuş ve yeni cumhurbaşkanının seçilmesi gündeme gelmiştir. Bu konuda, iktidar partileri dönemin Anayasa Mahkemesi Başkanı Ahmet Necdet Sezer üzerinde anlaşmışlardır. Daha sonra muhalefet partilerinin de destek verdiği Sezer, 5 Mayıs 2000 günü Mecliste yapılan oylamada 330 oy ile Türkiye Cumhuriyeti’nin Onuncu Cumhurbaşkanı olarak seçilmiştir.

28 Şubat’tan sonra siyasal hayat içinde daha fazla yer almaya başlayan TSK, ayrılıkçı teröre karşı askerî operasyonlarını arttırmıştır. Nisan 1998’de büyük bir operasyon sonucunda PKK’nin iki numaralı ismi olarak nitelendirilen Şemdin Sakık yakalanarak cezaevine konulmuştur. Bu arada Suriye ile yapılan Adana Antlaşması ile Suriye yönetimi, PKK’yi sınırları içinde barındırmama taahhüdünde bulunmuştur.

Turgut Özal, banka memuru Mehmet Sıddık Bey ile ilkokul öğretmeni Hafize Hanım’ın oğlu olarak 1927 yılında Malatya’da doğdu.

Özal 20 Mayıs 1983 tarihinde Anavatan Partisi (ANAP)ni kurarak yeniden aktif siyasete
dönmüştür. 1983 ve 1987 seçimlerini kazanıp başbakan olarak iktidara geldi.

Kurucu Meclis, MGK ve Danışma Meclisi olmak üzere iki kanattan oluşmaktaydı. Asıl yetki, Evren ve dört kuvvet komutanı olmak üzere beş generalden oluşan MGK’nin elindeydi. Danışma Meclisinin bütün üyelerini de MGK belirledi. Toplam 160 üyeden 40’ını doğrudan, 120’sini ise kendi atadığı valilerin önerdiği isimler arasından atadı. Danışma Meclisinin en temel görevi askerlerin istekleri doğrultusunda yeni bir anayasanın hazırlanmasıydı.