TÜRKİYE CUMHURİYETİ SİYASİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 20

Mayıs 1981’de Türkiye’nin ihracatını daha rekabetçi kıl­mak ve arttırmak amacıyla da Merkez Bankasının TL’nin değerini günlük döviz kurlarına göre düzenlemesine imkân tanıyan düzenlemeler yapıldı. 1981 yılında sermaye piyasası­nın koruma altına alınması için Sermaye Piyasası Kurulu kuruldu.

1982 Anayasası’nın halkoylamasıyla kabul edilmesinden sonra, ülke yönetiminin yeniden si­villere devredilmesi kesinleşince, normalleşme göstergesi olarak 1983 yılında genel seçimlerin yapılması kararlaştırılmıştır. Ancak askerî yönetimin kafasında sağ ve sol kesimi temsilen birer güçlü siyasal partinin kurularak siyasal istikrarın sağlanması vardı. Askerler, ABD ve İngiltere benzeri iki partili bir sistemi hakim kılarak ülkeye istikrar getirmeyi düşündüler. Yeni bir siya­sal sistemin yerleştirilmesi için de öncelikle 1981 yılında ülkede faaliyet gösteren, Atatürk tara­fından kurulan Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) dâhil bütün siyasi partiler kapatılmıştı. 1983 yılı başlarında siyasi parti kurma yasağı kaldırılarak seçimlerin yapılması kararlaştırılmıştı.

MDP 1984 yerel seçimlerinde %6.96 oy oranıyla sadece üç şehir merkezinde belediye başkanlığı kazanmıştı. 1985 yılında Ülkü Söylemezoğlu’nun genel başkanlık koltuğuna gelmesi de çare olmayınca MDP, 1986 yılında yapılan bir olağanüstü kongre ile kendini feshetti. Milletvekillerinin bazıları bağımsız olarak Mecliste bulunur­ken çoğunluğu diğer sağ partilere geçtiler.

Ocak 1988’de Yu­nanistan ile kısa süreli bir “Davos Ruhu” süreci yaşanmıştır. Özal’ın, Yunan mevkidaşı Andreas Papandreu’ya anlaşmazlıkları bir tarafta tutarak iş birliği alanları üzerinde çalış­ma teklifi yapması Yunanistan ile ilişkileri olumlu olarak etkilemiş oldu. Benzer şekilde, ABD ile ilişkilerde de olumlu gelişmeler yaşanmış ve ikili ilişkiler çeşitlenmiştir. İki ülke arasındaki savunma iş birliğinin temeli olan Savunma ve Ekonomik İşbirliği Antlaşması 1987 yılında yenilenmiştir.

Cumhurbaşkanı Özal, Irak’taki durumdan Türkiye lehine bir sonuç elde etmeye çalışmıştır. Misak-ı Millî sınırları içerisinde bulunan Irak’ın kuzeyini Musul ve Kerkük şehirleriyle birlikte almaya niyetlenmiştir. Bu durum karşısında bütün statükocu kesimler ciddi bir karşı tavır almışlardır. Öyle ki zamanın Genelkurmay Başkanı Necip Torumtay, Özal’ın ve ANAP hükûmetinin bu politikalarına tepki göstere­rek istifa etmiştir. Kuzey Irak’taki Kürtlerin ve Türkmenlerin Saddam’ın saldırılarından korunabilmesi amacıyla koalisyon güçlerinin bölgede konuşlanması önerisinde bulun­muştur. “Çekiç güç” olarak nitelendirilen bu birlikler uzun süre bölgede kalmışlardır.

Özal’ın ikinci başbakanlığı döneminde AİHM’ye bireysel başvurunun önü açılmıştı, 8 Ocak 1990 tarihinde ise AİHM’nin zorunlu yargı yetkisi kabul edilmiştir. Bununla bir­likte, Türkiye’nin vatandaşları kendi ülkeleri aleyhine açtıkları davalar üzerine ülkedeki yasal mevzuatı değiştirme imkânına sahip olmuşlardır. Ayrıca, o günden itibaren ülkedeki ulusal yargı organlarının aldıkları kararlar, uluslararası inceleme konusu olmuştur.

Partinin kurucusu olan Cumhurbaşkanı Özal’a da danışılarak 24 Ağustos 1991’de TBMM’de Seçim Yasası değiştirilerek genel seçimlerin 20 Ekim 1991 tarihinde yapılması kararlaştırıldı. Seçim sistemindeki çifte baraja (yüzde 10’luk ülke barajı ve seçim çevresi barajı) takılmamak için zayıf olan siyasi partiler birleşme yoluna gittiler. Milliyetçi Çalış­ma Partisi (MÇP) ile Islahatçı Demokrasi Partisi (IDP) Refah Partisi (RP) ile Halkın Emek Partisi (HEP) de SHP ile seçim ittifakına girdiler. Yapılan seçimlerde DYP oyların %27.03’ünü alarak 178 milletvekilliği kazandı. ANAP ise %24 oy oranıyla ancak 115 milletvekili çıkararak iktidardan düştü. SHP 88, RP 62, DSP ise sadece 7 milletvekilliği kazanabildi.

26 Mart 1989 günü yapılan yerel seçimlerde, altı yıldır iktidarda bulunan ANAP ilk kez bir seçimden üçüncü parti olarak çıkmıştır. ANAP iktidarını tartışmaya açan bu durum neti­cesinde Turgut Özal, kabinesinde değişiklik yaparak yeni hükûmeti kurmuş ve güvenoyu alarak iktidarı sürmüştür. Ardından Özal, 1980 askerî müdahalesi sonrası ilk kez yapılan Cumhurbaşkanlığı seçiminde aday olmuş ve 31 Ekim 1989 günü Türkiye Cumhuriyetinin Sekizinci Cumhurbaşkanı olarak seçilmiştir.

Özal’ın cumhurbaşkanı olarak Çankaya’ya çıkmasından sonra, kurucusu olduğu ANAP önce Yıldırım Akbulut daha sonra da Mesut Yılmaz önderliğinde iki hükûmet daha kurmuştur. Ancak popülaritesinin de giderek aşınmasının sonucunda, muhalefetin baskısıyla Mesut Yılmaz hükûmeti, toparlanma veya daha fazla kaybı engelleme amacıyla 1991 Sonbahar’ında erken seçime gitme kararı almıştır. 20 Ekim 1991 tarihinde yapılan milletvekilliği genel seçimleriyle ülkede yeni bir siyasal döneme girilmiştir.

Seçimlerden sonra ortaya çıkan siyasi tablonu iki önemli sorunu beraberinde getir­mişti. Birinci olarak, uzun bir aradan sonra yeniden bir koalisyon hükûmetinin kurulması zorunluluğuydu. İkinci olarak da SHP çatısı altında Meclise giren HEP milletvekillerinin TBMM’de nasıl yer alacakları konusuydu. Birinci sorun, tarihsel olarak farklı siyasi gelenekleri temsil eden ve seçimlerden en çok oy alan iki parti olan DYP ile SHP’nin koalisyon mu­tabakatıyla sonuçlandı. Koalisyon hükûmetinin kurulmasına yönelik ilk adım olarak DYP milletvekili Hüsamettin Cindoruk TBMM başkanı seçildi.

DYP-SHP hükûmeti adına ülkedeki güvenlik zafiyetinin de arttığı yıllar ola­rak görülürken yine bu dönemde çeşitli gazeteci, yazar ve hukukçular suikasta uğramış­lardır. Bu kişilerden bazıları Muammer Aksoy, Bahriye Üçok, Turan Dursun, Çetin Emeç ve Uğur Mumcu’dur. Bu kişilerin suikast sonucu hayatlarını kaybetmeleri ülkede yoğun tartışmalara sebep olmuştur. Yine bu hükûmet döneminde 2 Temmuz 1993 günü Sivas’ta yaşanan ve 37 Alevi vatandaşın ölümüyle sonuçlanan Madımak Oteli’nin yakılması olayı ile ayrılıkçı terör örgütünün Erzincan’ın Başbağlar beldesinde 33 köylüyü öldürmesi, ülke­deki etnik ve mezhepsel gerilimin geldiği nokta adına önemlidir. Bu gibi suikastlar, olaylar ve Kürt sorunu çerçevesinde geliştiğine inanılan ayrılıkçı terörle birlikte, ülkedeki siyasal iklim gerilmiş ve sağ-sol, Türk-Kürt, laik-anti laik ve Sünni-Alevi ayrımları üzerinden siyasi kutuplaşmalara gidilmiştir.

27 Mart 1994 günü yapılan yerel seçimlerde, DYP az bir farkla seçimlerden birinci parti olarak çıksa da iktidarın küçük ortağı SHP ancak seçimlerden dördüncü parti olarak çıkabilmiştir. Seçimlerde küçük bir oy yüzdesi ile üçüncü parti olarak çıkan RP ise kazandığı yerel yönetim merkezleri dolayısıyla seçimin galiplerinden biri olmuştur. Ülke­nin en büyük iki şehri olan İstanbul ve Ankara’nın büyükşehir belediye başkanlıklarını RP’li adayların kazanması ülke gündemini bir süre meşgul etmiş ve ülkede bu gelişme İslamcı-muhafazakâr siyasetin ön plana çıkması olarak değerlendirilmiştir. Bu seçimlerde İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı, şimdiki Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan olmuştur.

Başarısız olunan bu kısa süreli hükûmet deneyiminden sonra hükûmet kurma gö­revi tekrar RP genel başkanı Necmettin Erbakan’a verilmiştir. Erbakan birkaç görüşme­den sonra DYP lideri Tansu Çiller ile anlaşarak 28 Haziran 1996 günü Türkiye’nin 54. hükûmeti olan ve Refah-Yol diye anılan koalisyon hükûmetini kurmuştur. Bu hükûmet, 8 Temmuz 1996 günü Mecliste 278 oy ile güvenoyu alarak göreve başlamıştır.

Toplumun bir kesimi Susurluk olayını protestolarla karşılarken olayın tüm yönleriyle aydınlatılamaması koalisyon hükûmetine yönelik eleştirileri arttırmıştır. Bu gelişmeler ülkedeki siyasal gerginliği arttırmış ve 1960, 1971 ve 1980’de ülke içindeki karışıklıklar ile rejimin tehdit altında olduğu öne sürülerek yapılan askerî müdahalelerden önceki kaos ortamlarına benzer bir durumun yaşanmaya başlandığına ilişkin iddialar ortaya atılmıştır. Bu süreçte Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel de aktif bir rol üstlenmiş ve özellikle irticai faaliyetlere ilişkin olarak ve ülkede kaosa giden süreçte askerlerin müdahalesine zemin hazırlayacak girişimlerden hükûmetin kaçınmasını söylemiştir. Ancak Demirel, 8 Şubat 1997 günü “Ulusa Bildiri” başlıklı bir konuşma yapmıştır. Bildiride “Halkın dinî duygularının siyasi amaçlarla sömürülmesi ağır bir suçtur” diyerek yaklaşan askerî müdahalenin işaretini de yine bizzat kendisi vermiştir.

Yeni hükûmet, ilk iş olarak 16 Ağustos 1997’de 8 yıllık ilköğretime geçiş kararını ya­salaştırmış ve 28 Şubat Kararları çerçevesinde öne çıkan konuların yasal düzenlemelerle birlikte hayata geçirilmesine başlanmıştır. Bu yasal düzenlemeler çerçevesinde 16 Ocak 1998 günü Anayasa Mahkemesi (AYM), RP’yi “laiklik karşıtı etkinlikleri” gerekçe göste­rerek kapatmış ve eski Başbakan Necmettin Erbakan başta olmak üzere partinin birçok ileri geleni beş yıl boyunca “siyasi yasaklı” ilan edilmiştir. Bu gelişmeler bir yana, ülkedeki başörtüsü yasağı konusunda, üniversiteler başta olmak üzere sert tedbirler alınmış ve uy­gulanmaya başlanmıştır. Başörtülü öğrencilerin okullara girmemesi için farklı tedbirler alınmaya başlanmıştır.

Bu seçimlerde beş siyasal parti yüzde onluk seçim barajını aşmayı başarmıştır. İkti­darda olan ve Öcalan’ı teslim alarak bunu siyasi kazanca dönüştüren DSP %22 oy ora­nıyla 136 milletvekili çıkarmıştır. Milliyetçi duygulardan beslenen MHP %18 oy oranıyla 129 milletvekili çıkararak seçimlerden ikinci olarak çıkmıştır. Üçüncü olan ve kapatılan RP’nin yerine kurulan Recai Kutan liderliğindeki Fazilet Partisi (FP) ise %15 oy oranıyla 111 milletvekili çıkararak üçüncü olmuştur. Merkez sağın iki temsilcisi olan ANAP ve DYP ilk üç arasına girememiştir. Özal tarafından kurulan ANAP ise daha da zayıflayarak %13 oy oranıyla ancak 86 milletvekili çıkarabilmiştir. Demirel’in partisi olan DYP ise %12 oy oranıyla sadece 85 milletvekili ile meclise girmeyi başarmıştır. Seçimlerin büyük sürprizi olan CHP bu seçimlerde %8,75 oy alarak yüzde onluk seçim barajını geçememiş ve Meclis dışında kalmıştır.

Özellikle bankacılık sektörünü vuran krizde, yirmi banka iflas etmiş, binlerce bankacı işsiz kalmış ve birkaç ay içinde sayıları milyonları bulan insan da işlerinden atılmıştır. İktidar, ilk şoku atlatır atlatmaz ekonominin yöneti­miyle ilgili radikal kararlar alarak durumu düzeltmeye çalışmıştır. İlk olarak, Dünya Ban­kası başkan yardımcılarından Türk ekonomist Kemal Derviş, Başbakan Ecevit’in davetlisi olarak Türkiye’ye getirilmiş ve ekonomiden sorumlu Devlet Bakanı yapılarak dışarıdan kabineye alınmıştır. Kemal Derviş, Dünya Bankasının “acil kurtarma planı” adı altında, Meclisten 10’un üzerinde yasayı iki-üç ay gibi kısa bir sürede çıkarttırmayı başarmıştır. Siyasi ve kamuoyu desteğini güçlü bir şekilde arkasına alan Kemal Derviş’e basın da bu süreçte tam destek vermiştir.

Doğru cevap C'dir.

Doğru cevap D'dir.

Doğru cevap A'dır.