TÜRKİYE CUMHURİYETİ SİYASİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 17

Türkiye, 1946 yılında kansız bir şekilde demokrasiye geçmiş ve 1950 yılında yine kansız ve darbesiz bir şekilde bir iktidar değişimini temin etmişti. Birtakım aksaklıklara karşın Türk demokrasisi 1950-60 döneminde, doğal seyrinde gelişiyordu. Fakat 27 Mayıs Darbesi hem demokrasimizin gelişimine darbe indirmiş hem demokrasimizin geleceğini ipotek altına almış hem de ülkede bir darbe geleneği başlatmıştır. 12 Mart Darbesi, 27 Mayıs’ın kurduğu düzeni daha da tahkim etmiştir. Dolayısıyla 1973-1980 arası dönemde gelişen siyasal olayları doğru anlayabilmek için 27 Mayıs’ın etkisini doğru anlamak gerekir. 

1973 seçimleri ile demokrasiye yeniden dönülmüş ancak bu defa da zayıf koalisyonlar dönemi başlamıştır. 1973’ten sonraki 6 yıl içinde 7 hükûmet kurulmuştur. Ortalama olarak hükûmetlerin ömrü bir yıl civarında olmuştur. Cumhuriyet tarihinde ilk defa bu dönemde, bir hükûmet güvensizlik oyuyla düşürülmüştür. 1973-80 döneminin bir özelliği de yozlaşma ve yolsuzluk olaylarındaki artıştır. Bunun temelinde de türlü hesaplarla kurulan koalisyon hükûmetleri yatmaktadır. Koalisyonu oluşturan ortak sayısı arttıkça bakanlık sayısı artmış; bu artış da yozlaşma ve yolsuzluklara davetiye çıkarmıştır. 

Namüsait ve kırılgan bir zeminde 1973’te yeniden başlayan siyasal hayat, 12 Mart öncesindeki duruma göre daha da parçalı ve kırılgan bir hâle gelmiş; kurulan bütün hükûmetler çok parçalı koalisyonlar ve azınlık hükûmetleri şeklinde olmuştur. Bunun üstüne siyasal aktörlerin basiretsizlikleri ve derin organizasyonların terör eylemleri de eklenince askerlere müdahale için yeterli sebep hazırlanmış olmaktadır. Böylece 12 Mart Darbesi ile yeniden başlayan demokrasi dönemi 12 Eylül 1980’de bir kere daha kapanmıştır. 

27 Mayıs yönetimi, oluşturduğu görünür ve görünmez vesayet kurumlarıyla “vesayetçi demokrasi” dönemini başlatmıştır. Yasamayı, Anayasa Mahkemesi ve Senato yoluyla yürütmeyi de MGK ve yargı (özellikle Danıştay) yoluyla vesayet altına almış, yargıyı da kendi ideolojisi doğrultusunda yeniden-düzenlemiştir. Özetle “siyasetçilere güvenmeme” esasına dayalı, yeni bir düzen kurmuştur. Bir önceki ünitede de vurgulandığı gibi, 27 Mayıs yönetimi, TSK’nin vesayetini mümkün kılacak ve DP türünden güçlü partilerin doğmasını önlemeye dönük bir siyasal düzen hedeflemiştir. Seçim Kanunu ve Siyasal Partiler Kanunu’ ndaki değişikliklerden sonra çok parçalı; bölünmeleri ve küçük partileri teşvik eden, kırılgan ve zayıf bir siyasal parti sistemi ortaya çıkmıştır. Doğal olarak bu yapı
da zayıf ve kırılgan hükûmetleri doğurmuştur. Siyasal üst yapıdaki bu durum aşağıya da yansımış ve toplumda da bir parçalanma ve kırılma ortaya çıkmıştır. 1965-69 arasındaki istisnai durumu hariç tutarsak 27 Mayıs 1960 ile 12 Eylül 1980 arası dönemde istikrarlı tek parti hükûmeti kurulamamıştır. Doğru cevap A şıkkıdır.

Türkiye, Adalet Partisi ile 1965-69 arasında güçlü bir tek parti hükûmeti kurmaya muvaffak olmuştur. Ancak askerî darbe, bu defa 12 Mart olarak tezahür etmiş ve siyasal tabloyu bir defa daha darmadağın hâle getirmiştir. 12 Mart Darbesi, 1961 Anayasasının şeklen vermiş olduğu bazı özgürlükleri de geri almış ve yozlaşmalara son derece müsait bir toplumsal ve siyasal zemin inşa etmiştir. İncelediğimiz dönemle ilgili olarak siyasal ve sosyal kaos ile fetret nitelemesini uygun buluyoruz. Bu kaosun kaynağı ve esas sebebi üzerine düşündüğümüzde, karşımıza büyük oranda 27 Mayıs’ın kurduğu yeni düzen çıkmaktadır. Esasen kaos ve siyasal yozlaşma 27 Mayıs döneminde başlamış 12 Mart’tan sonra ise derinleşerek devam etmiştir. Yozlaşma 1970’li yıllarda sadece siyasal alanla sınırlı kalmamış toplumsal ve kültürel alana da sirayet etmiştir. Doğru cevap E şıkkıdır.

12 Mart’a doğru uzanan süreçte iç ve dış güçler, toplum, partiler, gençlik ve ordu gibi “zinde güçler” tam bir hareketlilik içindedir. Devrim grubunun ordu içinde de çok büyük bir etkinliği bulunmaktadır ve bu gruba yakın bir sol cunta müdahale hazırlığındadır. Devrim grubuyla Nihat Erim gibi CHP’nin ileri gelenlerinden bazılarının da yakın ilişkisi bulunmaktadır. Bilindiği gibi bu yıllarda güçlenerek üniversitelerde önemli bir güç hâline gelen Dev-Genç’in karşısına “komando”
denilen ülkücüler konuşlanmış durumdadır ve her iki grup da hareket hâlindedir.
Toplumdaki ve ordudaki bu hareketliliğin yanı sıra siyasi partilerin içi de rahat değildir. Özellikle iki büyük partide büyük karışıklıklar ve kopmalar gözlenmektedir. CHP içindeki ortanın solu akımı ve karşıt grup arasındaki çekişme, bölünmelere neden olmuştur. Doğru cevap C şıkkıdır.

12 Mart darbecileri ilk tasfiyeyi ordu içinde yapmıştır. 14’ler olayına benzer şekilde, 24 saat içinde, 5 General, 1 Amiral ve 35 Albay emekli edilmiş, birtakım genç subayların da yerleri değiştirilmiş ve dağıtılmışlardır. 19 Mart’ta tarafsız bir başbakan beklenmesine rağmen, CHP’li Nihat Erim, hükûmeti kurmakla görevlendirilmiştir. Erim, bağımsız kalabilmek için İnönü’nün icazetiyle CHP’den istifa etmiştir. Bu olay üzerine, darbenin desteklenmemesini savunan Ecevit, genel sekreterlikten istifa etmiştir. Doğru cevap E şıkkıdır.

CHP-MSP koalisyonu dış politikada cesur ve bağımsızlıkçı bir çizgi takip etti. Yeni
dış politika ilk örneğini, Amerika’nın aleyhte tutumuna rağmen haşhaş ekimi konusunda göstermiştir. 1 Temmuz 1974 tarihinde alınan kararla 6 ilde, daha önce 12 Mart yönetimi tarafından yasaklanmış olan haşhaş ekimi resmen serbest bırakılmıştır. Bu karar ile Amerika ile ilişkiler gerilmiş ve Amerika askerî yardımı keserek, Türkiye’ye karşı ambargo kararı almıştır. Dışişleri Bakanı’nın istekli tutumuna karşın hükûmet, dış politikanın önemli konularından olan AET konusunda ise ciddi ve somut bir adım atmamıştır. CHP-MSP hükûmetinin en önemli icraatı kuşkusuz “Kıbrıs Barış Harekâtı”dır. Türkiye’de koalisyon hükûmetinin kurulmasıyla 12 Mart dönemi tamamen sona erip yeni bir döneme girilirken, komşumuz Yunanistan’da ise bir darbe olmuş ve ülke askerî yönetimin altına girmişti. Bu darbenin uzantıları bir süre sonra Kıbrıs’a kadar uzayacak ve
sonuçta Türkiye’nin Kıbrıs müdahalesi gerçekleşecektir.

Seçimlerden CHP, oyların %41.4’ünü alarak birinci parti olarak çıkmıştır. AP ise %36,9 oy alabilmiştir. Bu seçimlerde Demokratik Parti ve CGP büyük başarısızlığa uğramışlardır. MSP de milletvekili sayısının yarısını yitirirken sürprizi MHP yapmış, 3 milletvekilinden 13’e çıkmıştır. CHP 1977 seçimlerinden büyük bir başarıyla çıkmakla birlikte tek başına hükûmet kurmaya yetecek sayıya ulaşamamıştır. Ancak tek başına hükûmet için gerekli 226’ya ulaşamamış, 213’te kalmıştır. Doğru cevap A şıkkıdır.

Ekonomideki kısmi iyileşmeye karşın, bu hükümet döneminde de 1978’in başından itibaren hızlanan siyasal ve sosyal sorunlar çözüme kavuşturulamamış; olaylar artarak devam etmiştir. Hükûmet ise pamuk ipliğine bağlı durumda, MSP’nin sıkıştırmaları altında bunalmış, bir çıkış yolu aramıştır. Aslında demokrasilerde tıkanmalar söz konusu olduğunda çözümün yolunu seçimler açmıştır. Bu dönemde de bir erken seçim tıkanmayı aşabilir, hazırlığı yapılan bir darbeyi önleyebilirdi. Fakat CHP ve AP, gündeme getirilen erken seçim konusu üzerinde de anlaşamayınca askerler için uygun zemin artık hazır hale gelmişti. Kısaca, bu hükûmet ekonomik alan dışında ciddi bir icraat yapamamıştır. Çünkü dışarıdan destek veren MSP sık sık hükûmeti engelleyici (güvenoyu tehdidi, gensoru önergeleri vb.) girişimlerde bulunmuştur. Doğru cevap B şıkkıdır.

Bazı kaynaklara göre askerler 1978’den itibaren bir müdahaleyi düşünmeye ve hazırlıklar yapmaya başlamışlardır. Askerler, 1979 yılı sonunda bir uyarı mektubuyla açıkça siyasileri uyarmışlardır. Fakat siyasi parti liderleri, mektuptaki uyarıları üzerlerine almamışlar ve somut bir iş birliğine yanaşmamışlardır. 12 Eylül’e doğru, siyasi kattaki aymazlığa paralel bir şekilde sokakta da hareketlilik artmış, toplumsal çatışmalar iyice hızlanmış, çatışmalar toplumun bütün katmanlarına yayılmıştır. Ölü ve yaralı sayısı günbegün artmakta; yer yer iç savaş görüntüsünü andıran manzaralar ortaya çıkmaktadır. Meclis, yeterli çoğunluk sağlanamadığından hemen hemen hiç toplanamaz hâle gelmiştir. Doğru cevap E şıkkıdır.

Doğru cevap C şıkkıdır. Kitabınızın 89. Sayfasında “GİRİŞ: MODERNLEŞME VE 1970’Lİ YILLAR” başlığı altında, modernleşme kavramı tanımlanmaktadır.

Doğru cevap D şıkkıdır. Kitabınızın 90. Sayfasında “1946’dan 1971’e Türkiye’de Demokrasi” başlığı altında, 1965-1969 döneminin istikrarlı ve güçlü bir tek parti dönemi olduğu bilgisi verilmektedir.

Doğru cevap B şıkkıdır. Kitabınızın 91. Sayfasında “12 MART DARBESİ VE SONUÇLARI” başlığında, 12 Mart’a giden süreçte özellikle iki büyük partide yaşanan bölünmelerin etkisi tartışılmaktadır.

Doğru cevap B şıkkıdır. Kitabınızın 91. Sayfasında “12 MART DARBESİ VE SONUÇLARI” başlığında, 12 Mart’a giden süreçte özellikle iki büyük partide yaşanan bölünmelerin etkisi tartışılmaktadır.

Doğru cevap A şıkkıdır. Kitabınızın 93. Sayfasında “Muhtıraya Tepkiler ve Erim Hükûmeti” başlığı altında 12 Mart Darbesi sonrasında yaşananlar ve kayba uğrayanlar anlatılmaktadır.

Doğru cevap C şıkkıdır. Kitabınızın 75. sayfasında “12 Mart ve CHP’de Değişim” başlığı altında, darbeden sonra CHP de yaşanan bölünme ve genel başkanlığın el değiştirme süreci anlatılmaktadır.

Doğru cevap E şıkkıdır. Kitabınızın 96.sayfasında “Cumhurbaşkanlığı Seçimi ve 12 Mart Döneminin Sonu” başlığı altında Fahri Korutürk’ün cumhurbaşkanı seçilmesi süreci anlatılmaktadır.

Doğru cevap D şıkkıdır. Kitabınızın 98. sayfasında “CHP-MSP Koalisyon Hükûmeti” başlığı altında CHP-MSP koalisyonu sırasında yaşanan Kıbrıs Barış Harekâtı anlatılmaktadır.

Doğru cevap D şıkkıdır. Kitabınızın 99. sayfasında “Birinci Milliyetçi Cephe Hükûmeti” başlığı altında milliyetçi ve sağ görüşlü partiler işbirliği ile kurulan koalisyon hükümetleri anlatılmaktadır.