TÜRKİYE CUMHURİYETİ SİYASİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 13

Devlet Güvenlik Mahkemesi (DGM): 1961 Anayasası’na 1973 yılında eklenen bir madde ile
kurulan ve 1982 Anayasası’nda da devam ettirilen, devletin iç ve dış güvenliğini ilgilendiren
konularda devamını sağlamak gerekçesiyle görevlendirilen “özel” mahkemelerdir. DGM’lerin
çalışma alanı, devletin güvenliğini tehdit eden terör suçları olarak kabul edilmiştir. Bu mahkemeler, 2004 tarihinde TBMM’nin kabul ettiği bir anayasal değişiklikle kaldırılmış, yetkileri de bazı ağır ceza mahkemelerine devredilmiştir.

DYP-SHP hükûmeti adına ülkedeki güvenlik zafiyetinin de arttığı yıllar olarak görülürken 90'lı yıllar yine bu dönemde çeşitli gazeteci, yazar ve hukukçular suikasta uğramışlardır. Bu kişilerden bazıları Muammer Aksoy, Bahriye Üçok, Turan Dursun, Çetin Emeç ve Uğur Mumcu’dur. Bu kişilerin suikast sonucu hayatlarını kaybetmeleri ülkede yoğun tartışmalara sebep olmuştur. Yine bu hükûmet döneminde 2 Temmuz 1993 günü Sivas’ta yaşanan ve 37 Alevi vatandaşın ölümüyle sonuçlanan Madımak Oteli’nin yakılması olayı ile ayrılıkçı terör örgütünün Erzincan’ın Başbağlar beldesinde 33 köylüyü öldürmesi, ülkedeki etnik ve mezhepsel gerilimin geldiği nokta adına önemlidir. Bu gibi suikastlar, olaylar ve Kürt sorunu çerçevesinde geliştiğine inanılan ayrılıkçı terörle birlikte, ülkedeki siyasal iklim gerilmiş ve sağ-sol, Türk-Kürt, laik-anti laik ve Sünni-Alevi ayrımları üzerinden siyasi kutuplaşmalara gidilmiştir.

2010 anayasa değişikliği ile Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru hakkı getirilmiştir.

Bu arada 27 Mart 1994 günü yapılan yerel seçimlerde, DYP az bir farkla seçimlerden birinci parti olarak çıksa da iktidarın küçük ortağı SHP ancak seçimlerden dördüncü parti olarak çıkabilmiştir. Seçimlerde küçük bir oy yüzdesi ile üçüncü parti olarak çıkan RP ise kazandığı yerel yönetim merkezleri dolayısıyla seçimin galiplerinden biri olmuştur. Ülkenin en büyük iki şehri olan İstanbul ve Ankara’nın büyükşehir belediye başkanlıklarını RP’li adayların kazanması ülke gündemini bir süre meşgul etmiş ve ülkede bu gelişme İslamcımuhafazakâr siyasetin ön plana çıkması olarak değerlendirilmiştir. Bu seçimlerde İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı, şimdiki Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan olmuştur.

RP yükselirken ülkede uzunca süre merkez sağı temsil eden ancak mütedeyyin insanların da oy verdikleri bilinen Demokrat Parti (DP) ile Adalet Partisi (AP) çizgisinin devamı olan ANAP ve DYP’nin 1990’larla birlikte kısır çekişmeler içine girmesi önemlidir. Ayrıca bu iki partinin iktisadi yönden de iktidarları döneminde ülkede bir istikrar yakalanamaması kademeli olarak oy kaybetmeleri ile sonuçlanmıştır.

Balyoz Davası kapsamında Mart 2003 yılında Birinci Ordu Komutanlığında hazırlandığı iddia edilen bir planın adı olan Balyoz Eylem Planı hakkında 2010 yılında soruşturma başlatıldı. Birinci Ordu eski Komutanı emekli orgeneral Çetin Doğan, Deniz Kuvvetleri eski Komutanı emekli Oramiral Özden Örnek ve Hava Kuvvetleri eski Komutanı İbrahim Fırtına’nın da aralarında bulunduğu kamuoyunda büyük yankılar uyandıran isimler soruşturma kapsamında göz altına alındı

2014 yılında Türkiye tarihinde Cumhurbaşkanı ilk kez halk tarafından doğrudan seçildi.

Türkiye'de halk oyuyla seçilen ilk Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'dır.

10-11 Aralık 1999 günlerinde, AB’nin Helsinki Zirvesi’nde Türkiye’nin AB’ye tam üyelik için adaylık başvurusu kabul edilmiştir. Bu tarihe kadar, sürekli oyalanan bir ülke olan Türkiye, AB’nin resmî aday ülkesi hâline gelmiştir. Böylece uzun üyelik sürecinde önemli bir adım daha atılmış oldu. Bu durum ülkede, ekonomik ve siyasal anlamda belirli bir süre
olumlu bir havanın esmesini sağlamıştır. Öte yandan, koalisyon hükûmeti de AB’nin şart olarak öne sürdüğü bazı yasal düzenlemelerin yapılabilmesi için çalışmalara başlamıştır. Dolayısıyla 28 Şubat süreciyle başlayan demokratik olmayan uygulamaların terk edilerek belirli alanlarda demokratik bazı adımların atılması süreci başlatılmıştır.

19 Şubat 2001 tarihinde yapılan Millî Güvenlik Kurulu toplantısında, Başbakan Ecevit ile Cumhurbaşkanı Sezer arasında anayasal çerçevedeki bir konuya ilişkin olarak bir tartışma yaşanmıştır. Başbakan Ecevit’in bu tartışmayı bir basın toplantısında kamuoyuyla paylaşması, siyasi çatışma ve istikrarsızlık içinde olan ülkenin, zaten kırılgan olan ekonomisinin daha derin bir krize girmesine yol açmıştır. Bu olaydan sonraki bir hafta içinde öncelikle Türk lirası yabancı paralar karşısında %130 oranında değer kaybetmiş, enflasyon ise %90’ı bulmuştur. Bunun bağlantılı olarak borsada da çok sert bir düşüş yaşanmıştır. Özellikle bankacılık sektörünü vuran krizde, yirmi banka iflas etmiş, binlerce bankacı işsiz kalmış ve birkaç ay içinde sayıları milyonları bulan insan da işlerinden atılmıştır.

Başbakan Ecevit ile Cumhurbaşkanı Sezer arasında anayasal çerçevedeki bir konuya ilişkin olarak bir tartışma yaşanmıştır ve ülke konomik krize sürüklenmiştir. İktidar, ilk şoku atlatır atlatmaz ekonominin yönetimiyle ilgili radikal kararlar alarak durumu düzeltmeye çalışmıştır. İlk olarak, Dünya Bankası başkan yardımcılarından Türk ekonomist Kemal Derviş, Başbakan Ecevit’in davetlisi olarak Türkiye’ye getirilmiş ve ekonomiden sorumlu Devlet Bakanı yapılarak dışarıdan kabineye alınmıştır. Kemal Derviş, Dünya Bankasının “acil kurtarma planı” adı altında, Meclisten 10’un üzerinde yasayı iki-üç ay gibi kısa bir sürede çıkarttırmayı başarmıştır. Siyasi ve kamuoyu desteğini güçlü bir şekilde arkasına alan Kemal Derviş’e basın da bu süreçte tam destek vermiştir.

1999 Helsinki Zirvesi, İsmail Cem tarafından kurulan Yeni Türkiye Partisi (YTP) ve koalisyon hükûmetinin Meclisteki çoğunluğunu kaybetmesi gibi gelişmeler yaşanırken hükûmetin ikinci büyük ortağı olan MHP’nin Genel Başkanı Devlet Bahçeli, bir yurt gezisinde siyasal belirsizliğin giderilmesi gerektiği düşüncesini somutlaştırarak 3 Kasım 2002’de erken genel seçime gidilebileceğini söylemiş ve hükûmet bu konuşmadan kısa bir süre sonra da erken genel seçim kararı almıştır.

3 Kasım 2002 günü yapılan milletvekilliği genel seçimlerinde seçim kararı alan koalisyon ortaklarının hepsi yüzde onluk seçim barajının altında kalarak Meclis dışında kalmışlardır. Bu, Türk siyasal hayatı adına trajik bir olay olarak tarihe geçmiştir

Türkiye 2000’li yıllara siyasal ve ekonomik krizler başta olmak üzere tarihsel bir kırılmanın eşiğinde girmiştir. Bu anlamda toplumun ve siyasetin yeni çıkış yolları aramasıyla eski
siyaset tarzı ve aktörleri tasfiye olmuştur. 2002 yılında Adalet ve Kalkınma Partisi (AK
Parti) kurulmasının üzerinden bir yıldan az bir süre geçmesine rağmen iktidar olmuştur.

2002’den itibaren 2014 yılına kadar girdiği tüm
seçimleri arka arkaya kazanan, en yakın rakibiyle önemli orandaki oy farkını sürekli koruyan AK Parti, 1950 sonrası demokrasi tarihinin en uzun süreli iktidarda kalan partisi
olma özelliğini de yakalamıştır.

Siyasal talepler, canlı
bir şekilde tartışılırken sivil toplum alanında yaşanan ivme ile bürokratik alanın ve siyasetin sorgulanması imkânı da ortaya çıkmıştı. Böylece siyasal alan yeni kimlik taleplerine
de açık hâle gelmişti. Tabanın kimlik taleplerine en duyarlı partilerden biri olan Refah
Partisi (RP), bazı büyükşehirlerde belediyecilik hizmetlerindeki başarısının da bir sonucu
olarak seçmen desteğini artırarak 1996’da iktidara gelmişti.

Böylece 1999 seçimlerinden Ecevit’in Demokratik Sol Partisi (DSP) birinci
parti olarak çıkarken Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) milliyetçi havanın da etkisiyle ikinci parti olmuştur. Bu iki partinin başını çektiği koalisyon görüşmelerine Mesut Yılmaz’ın
Anavatan Partisi (ANAP) de katılarak üçlü bir koalisyon kurulmuştur. Bu koalisyonda
Ecevit’le Bahçeli arasında bir çatışma olacağı ve Mesut Yılmaz’ın bunu dengeleyeceği öngörülürken çatışma daha çok Yılmaz’la Bahçeli arasında görüldü ve Ecevit iki ortağını
dengelemeye çalışan bir profil çizdi.

17 Ağustos’ta resmî rakamlara göre 17.000 üzerinde insanın hayatını kaybettiği
Marmara bölgesinde büyük bir deprem meydana geldi. Devletin deprem sonrasında kurtarma faaliyetlerinde yetersiz kalması, koordinasyonu sağlayamaması, depremden sonra
da dağıtılan yardımlara ilişkin ortaya atılan yolsuzluk iddiaları toplumda büyük bir öfkeye
sebep oldu. Ardından 2001’de Türkiye, Cumhuriyet tarihinin en büyük ekonomik kriziyle
karşı karşıya kaldı.

Anayasa Mahkemesinin 6 Ocak 1998’de Refah Partisini kapatmasının ardından, söz
konusu partinin milletvekilleri, RP’nin kapatılma ihtimali göz önünde bulundurularak
17 Aralık 1997’de kurulan Fazilet Partisi (FP)nde birleştiler.

Erdoğan liderliğinde ve Abdullah Gül,
Bülent Arınç ve Abdullatif Şener gibi isimlerin öncülüğünde 14 Ağustos 2001 tarihinde
Adalet ve Kalkınma Partisini (AK Parti) kurdular. AK Parti, İslami hareketlerin içinden
çıkmış olmasına rağmen, kurulmasının ardından Millî Görüş geleneği ile arasına mesafe koyan bir söylem inşa etti.

AK Partinin ivedilikle çözmesi gereken genel başkanının Meclis dışı kalması sorununda, CHP önemli bir rol oynadı. CHP, Erdoğan’ın seçilmesine engel oluşturan Anayasa’nın
76. maddesinin değiştirilmesine destek verdi. Böylece, 27 Aralık 2002 tarihli Anayasa
değişikliği ile Erdoğan’ın Ziya Gökalp’in bir şiirini okuduğu için mahkûm olduğu suç,
seçilme engeli olmaktan çıkarıldı.