TÜRKİYE CUMHURİYETİ SİYASİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 8

Cumhuriyet Halk Partisi ve Demokrat Parti ile birlikte seçimlere Millet Partisi, Milli Kalkınma Partisi, Türk Sosyalist Demokrat Partisi ve Çiftçi Partisi katılmıştır. Diğer şıklarda yer alan partiler ise 1960’lı yıllarda Türk siyasi hayatında yer almışlardır.

Londra’da Kıbrıs müzakerelerinin ikinci turunun beslediği gerginlikle 6 Eylül 1955’te Atatürk’ün Selanik’te doğduğu evin bombalandığına dair haberler üzerine galeyana gelen bir grup, İstanbul’daki Rumların çoğunlukta yaşadığı Taksim ve Balat’taki ev ve iş yerlerini yağmalamıştı. Gayrimüslimlerin mezarlık ve ibadethanelerini tahrip edenler 73 kilise, 8 ayazma, 2 manastır, 1 sinagog, 26 okul, 110 otel ve lokanta, 21 fabrika, 4.340 dükkân ve 3.600 meskene saldırmışlardır.

1954 seçimleri sonrasında ilçe yapılan Kırşehir 1957 seçimleri öncesinde yeniden il yapılmıştı.

6-7 Eylül olayları sonrasında Fevzi Lütfi Karaosmanoğlu, Fethi Çelikbaş, Feridun Ergin ve Mükerrem Sarol gibi önde gelen milletvekilleri partilerinin muhalefete karşı izlediği tutuma karşı eleştirilerinin dozunu arttırmışlardır. 19 milletvekili haysiyet divanına sevk edilmiştir. 9’u ihraç edilirken diğer 10 vekil ise istifa etmiştir. 19’lar olarak bilinen bu milletvekilleri yaptıkları çeşitli strateji toplantıları sonucunda 20 Aralık 1955’te Ekrem Hayri Üstündağ Genel Başkanlığında Hürriyet Partisini kurulmuştur.

Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Atatürk Üniversitesi ve Karadeniz Teknik Üniversitesi Menderes hükümetleri döneminde kurulmuştur.

İsmet İnönü’nün 1960 yılında çıktığı yurt gezisi sırasında yaşanan olaylar nedeniyle (bazı illerde miting yapmasına izin verilirken bazılarında verilmemişti) Ulaştırma, İçişleri ve Adalet bakanları seçim öncesi yerlerini bürokratlara bırakma kararı alınmıştır.

Osman Bölükbaşı liderliğindeki Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi 1960 darbesinden önce kurulmuştu.

Anayasa Mahkemesi, Yüksek Hakimler Kurulu, Devlet Planlama Teşkilatı, Türkiye Radyo Televizyon Kurumu 1961 Anayasası ile kurulmuştur.

Adalet Partisi’nde başlangıçta Ali Fuat Başgil’in Cumhurbaşkanlığı görüşü ağır basmasına rağmen, Başgil silah zoru ile adaylıktan çekilmek durumunda kalmıştır.

Yeni Türkiye Partisinin lideri Ekrem Alican’dır.

Cumhuriyet Halk Partisi-Adalet Partisi koalisyonu 20 Kasım 1961’de kurulmuştur. Bu koalisyon özellikle siyasi aflar konusunda anlaşmazlık yaşanması nedeniyle 31 Mayıs 1962’de yıkılmıştır.

1961 seçimlerinde uygulanan Nispi seçim sistemi Partilerin aldıkları oy oranında milletvekili çıkarabildiği seçim sistemidir. Bu sistemde küçük partiler de mecliste sandalye sahibi olabilmektedir. 1965 seçimlerinde ise milli bakiye sistemi uygulanmıştır.

Demokrat Parti’lilerin siyasal haklarını tekrar elde etmesi, parti içinde belli bir kesimin siyaset sahnesinden silinmesi anlamına gelmektedir. Demirel’in kendisi bile böyle bir olumsuz sonuçla karşı karşıya kalabilecektir. Ayrıca Demirel, anayasayı değiştirecek vekil sayısına sahip olmadığını halka anlatarak daha fazla oy alması da mümkün olacaktı. 1969 seçimlerine giden süreçte, bu durum bir siyasal malzeme olarak kullanılmış ve karşılığı da belli bir oranda alınmıştır. Bu sebeplerle Adalet Partisi’nin hükûmet kanadı af sorununun hemen çözülmesini istememiştir. Adalet Partisi bu süreçte Cumhuriyet Halk Partisi’nin önergeye destek olmayacağını düşünerek hareket etmiştir. Fakat beklenenin tersi olmuş, Cumhuriyet Halk Partisi önergeye destek vermiş ve anayasa değişikliği meclisten geçmiştir. Cumhuriyet Senatosunun anayasa değişikliğini onaylaması gereken bir aylık süre içinde meclis tatile girmiş ve konu soğumaya bırakılarak en uygun çözüm yolu bulunmuştur. Bu arada genel seçimler yapılmış ve eski Demokrat Parti’liler seçimlere katılamamıştır.

1959 Ocak ayında Cumhuriyet Halk Partisi’nin 14. Kurultayı’nda ilan edilen; yeni anayasa, çift meclis, özerk üniversiteler, özgür basın, yargı güvencesi gibi talepleri içeren beyannamedir. 1961 Anayasası’na kaynaklık ettiği belirtilmektedir. Ortanın solu ise Cumhuriyet Halk Partisi’nin 1965 seçimlerinden önce ilan ettiği, daha sonra “demokratik sol” olarak da yaygınlaşacak olan söylemdir.

Alevilerin ilk siyasal deneyimi olan, devletin sadece Sünniliği Hanefi mezhebini muhatap almasını kabul etmemeleri ve 1969 seçimlerinde Amasya, Tokat, Sivas gibi illerden 8 milletvekili çıkaran parti Türkiye Birlik Partisidir.

1968 Olayları; 1968 Mayıs ve Haziran aylarında, Fransa’da iktidara karşı başlayan öğrenci hareketi, giderek büyümüş ve işçi kesimin desteğini alarak ülke genelinde çatışmalara, fabrika işgallerine ve genel grevin yaşanmasına yol açmıştır. Bu hareket zamanla dünya geneline de yayılmıştır.

23 Nisan 1920’de Ankara’da olağanüstü yetkilerle donatılarak açılan Birinci TBMM, bir yandan işgalci güçlere karşı ulusal direniş hareketini yöneterek başarıya ulaştırmış, bir
yandan da çeşitli yasal düzenlemelerle Türkiye Cumhuriyeti’nin temellerini atmıştı.

Rejimin temelleriyle ilgili en önemli adım 20 Ocak 1921’de kabul edilen Teşkilat-ı Esasiye
Kanunu’yla, yani 1921 Anayasası’yla atılmıştı.

Bu arada, Meclisin açılmasından 1921 İlkbahar’ına kadar geçen süre içinde Mecliste
faaliyet gösteren çeşitli küçük gruplar olmuştu. Bunların başlıcaları Tesanüt Grubu, İstiklal Grubu, Müdafaa-i Hukuk Zümresi, Halk Zümresi ve Islahat Grubu idi.

Bu ortam içinde Mustafa Kemal Paşa, başından beri meclis çoğunluğundan destek örmekle birlikte, kendisine yakın mebuslardan bir grup oluşturarak meclis çoğunluğunu
örgütlü bir yapı içine sokmayı tasarlamıştı. Kendine yakın mebuslarla önce teker teker sonra gruplar hâlinde görüşerek Sivas Kongresi’nde kurulan Anadolu ve Rumeli 
Müdafaa-i Hukuk Cemiyetinin (A-RMHC) meclis grubunu oluşturma yoluna gitmişti.
Bu girişimin sonucu Birinci Grup 10 Mayıs 1921’de kuruldu. Birinci Grubun kuruluşundan 14 ay sonra, Mustafa Kemal