TÜRKİYE CUMHURİYETİ SİYASİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 19

Türkiye Cumhuriyeti’nin 5. Cumhurbaşkanı 1966 yılında Cevdet Sunay olmuştur.

1959 Ocak ayında CHP’nin 14.Kurultayı’nda ilan edilen İlk Hedefler Beyannamesi; yeni anayasa, çift meclis, özerk üniversiteler, özgür basın, yargı güvencesi gibi talepleri içeren beyannamedir. Liberal ekonomi talebi bu beyannamede yer almamaktadır.

Güven Partisi, Turhan Feyzioğlu öncülüğünde kurulmuştur.

Adalet Partisi(AP) çatısı altında siyaset yapamayacaklarına inanan muhalif milletvekilleri, Ferruh Bozbeyli öncülüğünde Aralık 1970’te kurulan Demokratik Parti (DP) ye  geçmiştir.

Alevilerin ilk siyasal deneyimi olan Türkiye Birlik Partisi(TBP), 17 Ekim 1966’da Avukat Cemal Özbey önderliğinde kurulmuştur.

II. İnönü hükûmeti de 2 Aralık 1963 tarihinde son bulmuştur. İnönü, tekrar hükûmeti kurma görevini reddetmiştir. Bu durumda hükûmeti kurma görevi, yerel seçimlerde de büyük başarı göstermiş olan ikinci büyük partinin (AP) Başkanı Ragıp Gümüşpala’ya verilmiştir. Cevap: Ragıp Gümüşpala’dır.

25 Aralık 1963’te işbaşına gelen III. İnönü hükûmeti de ilk ikisinden farklı değildi ve zoraki idi. Kıbrıs bunalımının etkisiyle bu koalisyon kurulabilmiştir. 30 Ocak 1964’te güvenoyu alan III. İnönü hükûmeti neredeyse tüm zamanını Kıbrıs eksenli dış olaylarla uğraşmakla geçirmiştir. Bu bağlamda cevap Kıbrıs sorunudur.

10 Ekim 1965 genel seçimlerinde oyunu artıran tek parti AP olmuş ve Süleyman Demirel liderliğinde hükûmeti tek başına kurabilecek çoğunluğu elde etmiştir.

Adalet partisinin 1965-1971 yılları arasında benimsediği ve dışarıdan alınan ithal ürünlerin; ülke içinde üretimini dolayısıyla yerli üretimi teşvik eden ekonomi politikası İthal İkameci Ekonomi Politikası’dır.

İsmet İnönü’nün 25 Temmuz 1965’te partinin Beşiktaş ilçe merkezindeki bir toplantısında dile getirdiği “ortanın solu” 1980’e kadar partinin rotasını belirleyen ana hat olmuştur.

Alevilerin ilk siyasal deneyimi olan Türkiye Birlik Partisi, 17 Ekim 1966’da Avukat Cemal Özbey önderliğinde 12 kişi tarafından kurulmuştur.

Osmanlı Devleti’nin son dönem istikrarını sağlayan II. Abdülhamit ise Yeni Osmanlılara karşı kendi modern elitini oluşturmaya ve modernleşme projesini gerçekleştirmeye çalışmıştır. Avrupa’daki birçok erken dönem modernleşme projeleri gibi otoriter olan II. Abdülhamit Dönemi modernleşme adımları karşısında genç askerî ve sivil bürokratlardan oluşan Jön Türk ile İttihat ve Terakki muhalefeti doğmuştur. II. Meşrutiyet’in ilanını zorunlu kılan İttihat ve Terakki muhalefetinin iktidar yılları da ayrı bir başlık altında kısaca ele alınacaktır. Birinci Dünya Savaşı Osmanlı Devleti’nin sonunu hazırladı; Kurtuluş Savaşı da yeni bir devlet olarak Türkiye Cumhuriyeti’ni ortaya çıkardı. Doğru cevap E şıkkıdır.

Tanzimat dönemi, Osmanlı aydınının ve bürokratlarının Avrupa medeniyeti karşısında geri kaldıklarını kabullendikleri bir dönemdir. Osmanlı’nın Batılılaşmacı aydını geri kalmışlığı aşmanın Avrupa medeniyetine dâhil olmaktan geçtiğine inanmaktaydı. Avrupa medeniyetine dâhil olmanın ise ilk görünen biçimi kıyafetlere ve adab-ı muaşerete yansımıştır. II. Mahmut Dönemi’nden itibaren Osmanlı aydını ve bürokratları toplumun geleneksel kıyafetlerinden farklılaşarak “Avrupai” olarak giyinmeye başlamışlardır. Bir nevi “gardırop modernizmi” şeklinde görünen Batılılaşma eğilimi aslında adab-ı muaşerete de yansımış ve gündelik hayatı kapsamaya başlamıştır. Doğru cevap D şıkkıdır.

Tanzimat Döneminde Batılılaşma eğilimi adab-ı muaşerete de yansımış ve gündelik hayatı kapsamaya başlamıştır. Osmanlı ekâbirinin yabancılara verdiği davetlerde kadın ve erkeğin birlikteliği, sofra adabının masa adabına dönüşmesi, pantolon, ceket ve kravattan oluşan erkek şıklığından bahsedilmesi, kadınların yeni saç modellerine meyletmesi gündelik hayatta gözlemlenen dönüşümlerdir. Bu dönemin iyi kazanan esnafının başında Batılı kıyafetler dikiminde ustalaşan Rum ve Ermeni terziler gelmektedir. Doğru cevap C şıkkıdır.

Tanzimat bürokratlarının kültürel taklitçiliği, toplumda yansımasını bulmamıştır. Bu nedenle daha alt düzey bürokratlardan gelen Yeni Osmanlı Hareketi, Tanzimatçıların yarattığı kültürel boşluğu, aralarında farklı düşünenler olsa da genel olarak İslamcı değerlerle doldurmayı amaçlamışlardır. Tanzimat’ın bürokratik kameralizmine karşı toplumsal hürriyeti öne çıkararak dönemin demokratik dilini Meşrutiyet ve parlamentarizm üzerinden tahkim etmişlerdir. Aslında aydınlanmacı ama aynı zamanda özgürlükçü bir siyasal dili, Osmanlı toplumsallığının geleneksel diliyle harmanlamaya çalışmaları Yeni Osmanlıları toplum için daha anlaşılır kılmaktadır. Yeni Osmanlılar, Tanzimatçılar gibi yukarıdan aşağı bir modernleşmeden değil, toplumsal değerlerle uyumlu bir modernleşmeden bahsetmektedir. Doğru cevap A şıkkıdır.

1876 yılında yürürlüğe giren Kanun-u Esasi; Türk siyasi hayatındaki ilk anayasadır. Padişah’ın egemenliğini kısıtlamış, hukukun üstünlüğünü kabul etmiş ve parlamentoyu kurumsal olarak inşa etmiştir. 1876 Anayasası “hasta adama” Avrupa’nın sunduğu bir hazır reçete değil, farklı önerilerin müzakere edildiği yaklaşık 40 kişilik bir komisyonun eseridir. Hatta Tersane Konferansı’nda toplanan ve Balkanlarda reform isteyen Avrupalılara karşı bir yanıt olarak doğmuştur. Osmanlı siyasetinin toplumsallaşması 1876 Kanun-u Esasisi ile taçlanmıştır.

III. maddede verilen bilgi doğru değildir. Dış politika alanında Batılı siyasal güçlere yine Avrupalı diğer siyasal güçlerin yardımıyla direnilmeye çalışılmıştır. II. Abdülhamit Dönemi modernleşme açısından özellikle ekonomik performansıyla öne çıkmaktadır. Toplumsal gelişmenin Batılılaşma olarak görüldüğü düşünüldüğünde bu dönem, eğitim ve mali alanlardaki gelişimiyle modernleşme dönemi olarak görülmektedir. Öte yandan Batı’ya rağmen modernleşme çabaları geleneksel İslamcı değerlerle de desteklenmiştir. Kendinden önceki Tanzimatçıların ve Yeni Osmanlıların bütün birikimlerinin yansımalarını taşıyan bu dönemde, bir taraftan modernleşmeci hamlelerle II. Mahmut’un hayalleri gerçekleşmiş, diğer taraftan da İslamcılığa dayanan politikalarla topluma ideolojik bir ruh kazandırılmaya çalışılmıştır. Doğru cevap D şıkkıdır.

İttihat ve Terakki iktidarında, Anayasa değişiklikleriyle başlayan ıslahatlar Şer’iyye mahkemelerinin Adliye Nezaretine bağlanması, Şeyhülislamın kabineden çıkarılması, Aile Hukuku Kararnamesi gibi modern dünyaya uyum yasalarıyla devam etmiştir. Ekonomik alanda şehirlerin modern imarını devam ettirerek millî bankalar kurulmuştur. Doğru cevap E şıkkıdır.

Doğru cevap B şıkkıdır. Mondros Ateşkes Antlaşması’na ilk tepkiler Kars Millî İslam Şurası’ndan gelmiştir. Anlaşma uyarınca Kars, Ardahan ve Batum’dan çekilmek zorunda kalan Osmanlı Devleti’nin hâkimiyeti sona erince Şura, yerel bir hükûmet olarak kurulmuş ancak Nisan 1919’da bölgeyi işgal eden İngilizler tarafından dağıtılmıştır. Bir anayasaya ve orduya sahip olan hükûmetin üyeleri tutuklanarak Malta’ya sürülmüştür. Bölge 1920 Sonbaharı’nda Kazım Karabekir tarafından yeniden ele geçirilinceye kadar işgal altında kalmıştır.

Aralık 1918’de Fransızlar tarafından işgal edilen demir yolu hattına tepki olarak Trakya-Paşaeli Müdafaa-i Heyeti Osmaniyesi kurulmuştur. Ocak 1919’da Yunanlılar bölgeye geldiğinde mücadele onlara karşı yönelmiştir. Heyet hem Osmanlı Mebusan Meclisine hem de daha sonra kurulan Büyük Millet Meclisine (BMM) üyeler seçerek Doğu Trakya’nın bağlılığını göstermiştir.

İzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti de Aralık 1918’de ilk kurulan direniş teşkilatlarından biridir. İzmir’e demirleyen İtilaf devletlerine ait gemiler işgalin yakınlığının işareti sayılmış ve Yunan işgalinin başlayacağı İtalyan Dışişleri Bakanı Sforza tarafından teyit edilmişti. Cemiyet İzmir’in işgalinden bir gün önce İzmir Redd-i İlhak Heyet-i Milliyesi adını alarak işgale karşı protesto hareketlerinin yanında silahlı direnişe de başlamıştır.

İzmir işgali sonrasında bölgede Balıkesir’den Denizli’ye kadar geniş bir alanda Redd-i İlhak cemiyetleri kurulmaya başlamıştır. Özellikle Alaşehir, Balıkesir, Nazilli ve Denizli’de toplanan kongrelerle direniş örgütlenmeye çalışılmıştır.

Aralık 1918’de kurulan bir başka müdafaa-i hukuk cemiyeti de Şark Vilayetleri Müdafaa-i Hukuk Cemiyetidir. Bölgenin Ermenilere verilecek olmasına karşı mücadele etmiştir. Ayrıca başta İzmir’in işgali olmak üzere protesto gösterileri düzenlemiştir. Cemiyetin en önemli faaliyeti ise Erzurum Kongresi’nin toplanmasına vesile olmasıdır.

Trabzon Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti ise Şubat 1919’da kurulmuştur. Bir taraftan Ermeniler Karadeniz’e açılış kapısı olarak kuracakları devlet için Trabzon’u istemekte, diğer taraftan da bölgedeki Rumlar bağımsız bir devlet peşinde mücadele etmektedir. İzmir’in işgalinden sonra Trabzon Cemiyeti de Erzurum Kongresi’ne katılmaya karar vermiştir.

Adana bölgesinin Fransızlar tarafından işgal edileceği söylentileri üzerine Aralık 1918’de Kilikyalılar Cemiyeti kurulmuştur. Bölgenin çoğunluğunun Türk nüfusuna sahip olduğunu kanıtlayarak işgalin önlenebileceği düşünülmekteydi. Ayrıca İstanbul’da Milli Kongre Cemiyeti kurularak dünyada Türkler aleyhine yapılan olumsuz propagandalar önlenmeye çalışılmıştır. Diğer taraftan 1920 Baharı’nda ise Maraş, Antep ve Urfa’da Fransız işgaline karşı silahlı mücadele başlamıştır.

Osmanlı başkenti İstanbul’da ise Ateşkes Antlaşması uygulamaları Fatih, Üsküdar ve Kadıköy’de yapılan mitinglerle protesto edilmektedir. İzmir’in işgalinden sonra Türk Ocağı ve Karakol Cemiyeti tarafından düzenlenen ve her birine 150-200 bin kişinin katıldığının tahmin edildiği dört büyük gösteri yapılmıştır.

Direniş hareketlerinin en önemli ortak özelliği motivasyonlarını milliyetçilik duygusundan almalarıdır. İlk dönemlerde birbirlerinden bağımsız şekilde kendi bölgelerini korumaya çalışan hareketler, mücadelelerinin meşruiyetini güçlendirmek için de bölgenin bir Türk yurdu olduğunu kanıtlamaya çalışmıştır.

Anadolu’daki en güçlü direnişi ise Mayıs 1919’da Samsun’a gelen Mustafa Kemal örgütlemiştir. Savaş sonrası ordunun yeniden yapılandırılması çerçevesinde 9. Ordu (sonradan 3. Ordu) Komutanlığına atanan Mustafa Kemal bölgesindeki bütün askerî ve sivil erkâna emretme yetkisine sahiptir. Havza ve Amasya Genelgeleri aslında genel buyruklardır. Havza’da işgallere karşı tepki gösterilmesini emreden Mustafa Kemal, Amasya’da hükûmetin acziyetini belirterek direnişin temellerini atmış, dahası Erzurum ve Sivas’ta Kongreler toplanmasını istemiştir. Amasya genelgesi Anadolu’daki eş yetkili 2. Ordu Komutanı Mersinli Cemal Paşa’nın da onayı alınarak yayımlanmıştır.