TÜRKİYE CUMHURİYETİ SİYASİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 13

Moskova Antlaşması BMM hükümetinin Misak-ı Milli’den taviz  verdiği ilk antlaşmadır. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

Cumhuriyet tarihine damgasını vuran tek partili yıllar (1923-1950), Türkiye’de siyasi sistemin temel çizgileriyle şekillendiği dönemdir.

23 Nisan 1920’de Ankara’da olağanüstü yetkilerle donatılarak açılan Birinci TBMM, bir yandan işgalci güçlere karşı ulusal direniş hareketini yöneterek başarıya ulaştırmış, bir yandan da çeşitli yasal düzenlemelerle Türkiye Cumhuriyeti’nin temellerini atmıştı.

Rejimin temelleriyle ilgili en önemli adım 20 Ocak 1921’de kabul edilen Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’yla, yani 1921 Anayasası’yla atılmıştı.

Meclisin açılmasından 1921 İlkbahar’ına kadar geçen süre içinde Mecliste faaliyet gösteren çeşitli küçük gruplar olmuştu. Bunların başlıcaları Tesanüt Grubu, İstiklal Grubu, Müdafaa-i Hukuk Zümresi, Halk Zümresi ve Islahat Grubu idi.

Mustafa Kemal Paşa, başından beri meclis çoğunluğundan destek görmekle birlikte, kendisine yakın mebuslardan bir grup oluşturarak meclis çoğunluğunu örgütlü bir yapı içine sokmayı tasarlamıştı. Kendine yakın mebuslarla önce teker teker sonra gruplar hâlinde görüşerek Sivas Kongresi’nde kurulan Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyetinin (A-RMHC) meclis grubunu oluşturma yoluna gitmişti. Bu girişimin sonucu Birinci Grup 10 Mayıs 1921’de kuruldu.

15 Nisan 1923’te de Hıyanet-i Vataniye Kanunu’nda bir değişiklik yapılarak, Kemalist önderliği kabul etmeyen İttihatçıların seçime katılması imkânsız hâle getirildi.

1923 İlkbahar’ıyla yaz başında yapılan seçimlerin ardından 11 Ağustos 1923’te ilk toplantısını yapan İkinci Meclis Lozan Antlaşması’nı onayladı.

Kadınlara Seçme ve Seçilme Hakkı: Cumhuriyet Dönemi’nde sivil ve siyasi haklar adına atılan en önemli adım, 5 Aralık 1934’te kadınların seçme ve seçilme hakkının tanınmasıydı. Ondan önce, 1930 yerel seçimlerinde, ilk kez kadınların da katıldığı “tek dereceli” seçimler yapılmış ve dönemin ünlü kadın hakları savunucuları Nezihe Muhittin ve Suat Derviş Hanımlar, Serbest Cumhuriyet Fırkasından (SCF) aday olmayı tercih etmişlerdi. Sabiha Zekeriya (Sertel) ise bağımsız aday olmayı tercih etmişti. Pek çok Avrupa ülkesinden önce gerçekleşen bu düzenleme, haklı bir gurur kaynağı olarak tarihteki yerini almıştır.

Meclis toplandıktan sonra Mustafa Kemal Paşa Meclis Başkanlığına, Ali Fuat (Cebesoy) Paşa da ikinci başkanlığa seçildiler.

3 Mart’ta, konu Meclis gündemine getirildi. Meclis tartışmaları sırasında halifeliğin kaldırılmasına karşı çıkanların sözcülüğünü bu kez Gümüşhane milletvekili Zeki (Kadirbeyoğlu) Bey yaptı. Zeki Bey, konuyla ilgili olarak yaptığı uzun konuşması sırasında, kendisinin ılımlı, liberal ve aynı zamanda müthiş bir İslam Birliği taraftarı olduğunu belirttikten sonra, “memleketimin iç ve dış siyaseti bakımından halifeliğin kaldırılmasını kabul edemem. Halifeliğin kaldırılmasını kabul ederek bugünkü durum içinde bu müthiş kuvveti düşmanların ve diğer hükümetlerin kucağına atmayalım” dedi.

Avrupa’daki birçok erken dönem modernleşme projeleri gibi otoriter olan II. Abdülhamit Dönemi modernleşme adımları karşısında genç askerî ve sivil bürokratlardan oluşan Jön Türk ile İttihat ve Terakki muhalefeti doğmuştur.

II. Mahmut Dönemi’nden itibaren Osmanlı aydını ve bürokratları toplumun geleneksel kıyafetlerinden farklılaşarak “Avrupai” olarak giyinmeye başlamışlardır.

19. yüzyılın başında geri kalmışlığın en önemli sebebinin teknolojiye dayandığı açıkça ortadadır.

Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane 1827’de, Mekteb-i Harbiye 1835’te, Darül Muallimin 1847’de, Mekteb-i Mülkiye 1859’da, Mekteb-i Hukuk-ı Sultani 1874’te, Ziraat ve Baytar Mekteb-i Alisi 1891’de kurulmuştur. Mühendishâne-i Berrî-i Hümâyun 1795'te (18.yy) kurulmuştur.

Çıkardıkları gazeteler iktidar tarafından zamanla kapatılsa da Avrupa’ya kaçan Yeni Osmanlılar, kendileri gibi muhalif olan Mustafa Fazıl Paşa tarafından korunmuş ve finanse edilmiştir.

II. Abdülhamit Dönemi’nin en belirgin modernleşmeci niteliği ise eğitim alanında ortaya çıkmıştır.

II. Abdülhamit’in büyük bir Avrupa devleti ile ilk ve son savaşı 1877-78’de Rusya’ya karşı olmuş ve bozgunla sonuçlanmıştı.

1902’de Prens Sabahattin öncülüğünde I. Jön Türk Kongresi Paris’te toplansa da II. Abdülhamit’i tahttan indirmek için yabancı ülkelerden yardım alma konusunda açıkça anlaşmazlığa düşmüştür.

İttihat ve Terakki 2. ve 3. Ordu’yu toparlayarak Hareket Ordusu adı altında İstanbul’a göndermiştir. İstanbul’da kontrolü yeniden tesis eden İttihat ve Terakki, II. Abdülhamit’i tahttan indirerek Selanik’e sürgüne göndermiştir.