TÜRKİYE CUMHURİYETİ SİYASİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 11

1923 Meclisindeki 2. grubun birçok vekili eski ittihatçılardan oluşmakta idi. Ancak onların Kemalist önderliği reddetmeleri üzerine Hıyanet-i Vataniye kanununda yapılan değişiklikle seçime girememeleri, bu grubun seçimlerden çekilmesi ile son bulmuştur. Doğru yanıt 'A'.

2. Meşrutiyetten sonraki Meclis yenilikçi ve çok yönlü düşüncelere açık bir meclis idi. Ancak daha yeni varlık savaşından çıkmış kurucu mecliste 2. grubun çekilmesi ile tek parti olarak kalan grupta liberal, muhafazakar,İslami ve sosyalist cemiyetler gibi gruplar temsil hakkını 1950'ye kadar kaybetmişlerdir. Doğru yanıt 'C'.

1924 Anayasası Fransa ve Polonya Anayasalarını kaynak almıştır. Doğru yanıt 'D'.

1924 Anayasasında B,C,D ve E şıklarındaki kanunlar bulunmakta iken illerin özerkliği yasası bulunmamaktaydı. Doğru yanıt 'A'.

Takrir-i Sükun her türlü bölücü ve ayrıştırıcı hareketlere karşı ( İslamcı, muhafazakar, ırkçı  veya sosyalist görüşe dayalı) çıkarılmış olan bir kanun olup Tevhid-i Efkar, İstiklal, Son Telgraf, Aydınlık, Orak Çekiç, Sebilürreşat gibi gazeteler kapatılmıştır. Tan bunlardan birisi değildir. Doğru yanıt 'D'.

Takrir-i Sükun kanunu sonucu kapatılan parti Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası2dır. Doğru yanıt 'B'.

Atatürk'ün yakın arkadaşlarının parti kadrosunun iskeletini oluşturması sebebiyle Türk siyasi tarihinde güdümlü muhalefet partisi olarak anılan parti 'Serbest Cumhuriyet Fırkası'dır. Doğru yanıt 'E'.

Dörtlü talep anlamına da gelen 'Dörtlü Takrir' içinde Adnan Menderes, Fuat Köprülü, Refik Koraltan ve Celal Bayar'ın olduğu 4 eski Chp'li vekilin partilerinden ayrılarak anayasa denetimi istediklerini anlatan olaydır. 1945 yılında gerçekleşmiştir. Doğru yanıt 'B'.

1945 senesine kadar tek partiyle yönetilen Türkiye'de çok partili hayata daha erken geçme denemeleri olmuşsa da bu denemeler gerek iç ayaklanma gibi içsel tehditler gerek dünya savaşı (2. dünya savaşı 1938-1945) gibi dışsal tehditler nedeniyle başarısız olmuştur. İçinde bulunduğu şartlarda yeni kurulmuş devlet ve cumhuriyet idaresi olgunluk kazanana kadar adı geçen iç ve dış tehditlerden korunmak adına bazı demokratik ödünler vermek zorunda kalmıştır. Doğru yanıt 'E'.

1930’da Serbest Cumhuriyet Fırkası (SCF) saflarında siyasi hayatına başlayan Adnan Menderes SCF’nin kendini feshetmesinin ardından Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) saflarına katılmıştır. Mustafa Kemal Atatürk'ün Aydın gezisinde CHP İl Başkanı olarak keşfettiği Menderes, onun isteği üzerine ilk kez 1931 genel seçimlerinde TBMM’ye CHP Aydın milletvekili olarak girmiştir. Doğru yanıt A seçeneğinde verilmiştir.

II. Dünya Savaşı sırasında tarımda istihdam edilen nüfusun önemli bir bölümünün
silah altında tutulması, ziraat üretimini düşürdükçe büyük toprak sahiplerinin fiyatları
kontrolünü kolaylaştırdı. Bu dönemde nüfus artışına paralel talep artışı karşısında arzdaki daralma enflasyon, karaborsa ve hayat pahalılığına dönüştü. Ekmeğin dahi karneye bağlanmasıyla sembolize edilen savaş yılları, CHP kadrolarının halk nezdindeki
itibarını da iyice zedeledi. Yine CHP iktidarının olağanüstü servet vergisi olarak 11 Kasım 1942 çıkardığı kanunla koyduğu Varlık Vergisi keyfi uygulamalarıyla kent burjuvazisini CHP iktidarıyla karşı karşıya getirdi. Diğer bir önlem ise büyük toprak sahiplerinin tarıma elverişli alanlarda beş bin dönümden, elverişsiz alanlarda ise iki bin
dönümden fazla arazilerini kamulaştırılıp topraksız köylüyü çiftçiye dönüştürmeyi hedefleyen Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu idi. Bu Kanun da ülke arazilerin zaten %70’ten fazlasının devlete ait olduğunu bilen büyük toprak sahiplerinin yoğun muhalefetiyle karşılaştı. Tüm bu gelişmeler CHP'ye karşı hoşnutsuzluğu artırırken muhalefetin ortaya çıkmasına ve örgütlenmesine zemin hazırladı. Sovyetler Birliği de gerçekten Türkiye'ye karşı düşmanca bir tutum takınmış bu tutum CHP iktidarının Batı Blokuna yönelmesine zemin hazırlamıştı. Ancak oluşmaya başlayan muhalefet bu kayıştan rahatsız değildi. Aksine çok partili demokrasiye geçiş destekleniyordu. Bu nedenle doğru yanıt D seçeneğinde verilmiştir.

Parti içi muhalefet hâline gelen Bayar, Menderes, Koraltan ve Köprülü 7 Haziran 1945’te CHP Meclis Grubunda açıktan görüşülmek üzere parti tüzüğü ve bazı kanunlarda değişiklik talep eden Dörtlü Takrir diye şöhret bulacak bir önerge verdilerse de CHP grubunda imza sahipleri haricinde önerge oy birliğiyle reddedildi. Dörtlü Takrir,alenen parti yönetiminde zımnen de ülke yönetiminde özgürlükçü düzenlemeler yapılmasını talep ediyordu. Sonrasında Menderes ve Köprülü Vatan gazetesinde CHP iktidarına karşı oldukça sert muhalif yazılar yazmaya başladılar ve özellikle Toprak Reformu Yasa Tasarısı’nın 17. ve 21. maddelerine dair artan muhalefetleri sonucunda 21 Eylül 1945’te CHP’den ihraç edildiler. Doğru yanıt C seçeneğinde verilmiştir.

CHP, 1946 seçimlerinde açık oy-gizli tasnif ve adli denetimden yoksun bir sistem uyguladı. Kuruluşunun üzerinden yedi ay geçmesine, ülkenin her tarafında örgütlenememesine ve en önemlisi açık oy-gizli tasnif ile sembolleşen muhtemel seçim usulsüzlük ve yolsuzlukları nedeniyle DP, genel seçimlere katılıp katılmama konusunda kısa bir tereddüdün ardından katılma kararı aldı. CHP’nin, DP’nin genel seçimlere katılma kararı sonrasında basın üzerindeki baskısını arttırması ise beklenin aksine seçim sonuçlarına CHP’nin aleyhine yansıdı. Dahası, zaten kötü durumdaki dış ödeme dengesinin giderek bozulmasıyla 7 Eylül 1946’daki devalüasyon da DP’nin daha fazla toplumsal iltifata mazhar olmasını sağladı. Bu gelişmeler ışığında toplumsal muhalefeti saflarına çekmeyi başaran DP, bütün sorunlara rağmen CHP karşısında takdire şayan bir başarı elde etti. DP'nin Cumhurbaşkanı adayı ise Celal Bayar olacaktı. Fevzi Çakmak ismi Atatürk'ün ölümünün ardından gündeme gelmişti. Doğru yanıt B seçeneğinde verilmiştir.

DP ile CHP arasındaki ilişkilerde artan tansiyon karşısında harekete geçen Cumhurbaşkanı İnönü, her iki partiyle de yaptığı görüşmeler sonrasında yayımladığı 12 Temmuz Beyannamesi ile siyasi partilerin, demokrasinin vazgeçilmez unsurları olarak altını çizdi ve DP’ye baskı yapılmayacağına yönelik güvence verdi.  Bu ılımlı açıklama CHP'de Recep Peker'in başbakanlıktan istifasına neden olurken DP'de CHP’ye karşı sert muhalefet izlenmesini isteyen ve Aşırılar olarak adlandırılan Hikmet Bayur, Osman Bölükbaşı, Kenan Öner, Osman Nuri Köni, Mustafa Kentli, Enis Akaygen ve Sadık Aldoğan'ın da tepkilerine neden oldu. Bu isimler parti yöneticilerinin CHP’ye karşı muvazaalı (danışıklı davrandıkları) suçlamalarına kadar vardı. Nitekim DP’deki bir grup partiden ayrılarak 19 Temmuz 1948’de fahri başkanlığını Mareşal Fevzi Çakmak’ın ve Genel Başkanlığını Hikmet Bayur’un üstlendiği Millet Partisini (MP) kurdu. İnönü'nün çizdiği yeni ılımlı süreci perçinleyen ise Peker'in yerine Hasan Hüsnü Saka'nın başbakan olması oldu. Saka DP'li değil CHP'li idi. Doğru yanıt E seçeneğinde verilmiştir.

CHP, DP’nin giderek kazandığı toplumsal teveccühün farkındaydı. DP, MP’nin kurulmasıyla kan kaybı yaşarken CHP de muhafazakâr halkın taleplerini dikkate almaya başladı. Öncelikle medrese mezunu bir tarihçi olan Mehmet Şemseddin Günaltay’ı 16 Ocak 1949’da Başbakanlığa getirdi. Öte yandan, İstanbul’da bir İmam Hatip Kursu ile Ankara Üniversitesine bağlı bir İlahiyat Fakültesi açtı. İlkokul müfredatına ise din dersi koydu. Seçimler yaklaştıkça CHP bir yandan TL’nin değerini koruyacağını, diğer yandan da yabancı sermaye girişini kolaylaştıracağını, özel girişimi desteklerken devletçiliği sınırlandıracağını, vergi reformu yapacağını, partinin sembolü altı okun Anayasa’dan
çıkarılacağını ve çift parlamentolu bir yapıya geçileceğini vaadetti. Ancak DP’nin kuruluşuna olanak veren Toprak Reformu Kanunu'nu  aynen değil, büyük toprak sahiplerini memnun edecek şekilde değiştirerek Meclise taşıdı ve muhalefetin de oyları ile yasalaştırıldı.Bu nedenle doğru yanıt E seçeneğinde verilmiştir.

22 Mayıs 1950'de Başbakan olan Menderes,  6 Haziran 1950’de, Genelkurmay Başkanı Nafiz Gürman dahil olmak üzere ordunun üst komuta kademesindeki 15 general ve 150 albayı re’sen emekliliğe sevk etti. 16 Haziran 1950’de Menderes, 26 Haziran 1941 tarih ve 4055 sayılı Kanun’la Türk Ceza Kanunu’nun 526. maddesine eklenen ve Arapça ezan okuyanlar ile bu dilde kamet getirenlerin üç aya kadar hapis cezasıyla cezalandırılmaları ve 10 liradan 200 liraya kadar para cezasına çarptırılmalarını öngören uygulamayı kaldırdı. Menderes, ekonomik kalkınmayı sağlayacak ve kamu kaynaklarının israfını önleyecek adımlar da attı. Bu bağlamda I. Menderes hükûmeti gereksiz masraf oluşturduğu gerekçesiyle devlete ait otomobillerin satışını gerçekleştirdi. Ayrıca ABD ve Dünya Bankasından gelen raporlar çerçevesinde liberal bir ekonomik anlayış tüm kalkınma programının temelini oluşturdu. Buna karşın Türkiye’nin NATO üyeliği II. Menderes hükûmeti döneminde 8 Eylül 1952’de gerçekleşti. Doğru yanıt B seçeneğinde verilmiştir.

II. Dünya Savaşı süresince CHP iktidarının biriktirdiği Merkez Bankası altın ve döviz rezervleri Menderes’in kalkınma hamlesini kolaylaştırmıştı. Ayrıca gerçekleşen NATO üyeliği de uluslararası kredi bulmakta uluslararası koşulları ülkenin lehine çevirmekteydi. Gerek hava şartlarının uygunluğu gerekse Kore Savaşı’nın küresel tahıl piyasalarını yukarı ivmelendirmesiyle gerekse de Marshall Planı çerçevesinde gelen dış yardımlar eşliğindeki ekonomik rahatlamayla Menderes toplumsal desteğini arttırdı.  7 Mart 1954 çıkarılan Petrol Kanunu ülkede yabancıların petrol aramalarına olanak tanısa da yoğun bir döviz girişi olmadı. Bahsedilen dönemde ekonomiye de olumlu yansımadı. Doğru yanıt A seçeneğinde verilmiştir.

DP'nin kurduğu ve demokrasi ile hiç bir zaman açıklanamayacak olan Tahkikat Komisyonu, bir anlamda yanan ateşe benzin taşıdı ve üniversite öğrencilerinin caddelere çıkmasına, muhalefetin parlamentodan sokağa taşmasına neden oldu. DP muhalefete şiddetle yanıt verdi. 28 Nisan 1960’ta İstanbul Üniversitesindeki olaylarda kırk öğrencinin yaralanması ve bir öğrencinin de polis kurşunuyla ölmesi sonucunda olaylar 29 Nisan’da Ankara’ya sıçradı. Bu olaylı gösteriler sonrasında üniversiteler kapatıldı ve bu şehirlerde sıkıyönetim ilan edildi. DP’li gençler Menderes’e destek olmak için 5 Mayıs 1960’ta Ankara Kızılay Meydanı’nda bir destek gösterisi planladılarsa da 555K parolasıyla örgütlenen muhalif gençler meydanı önceden doldurduğu için arabasından indiğinde tartaklanan Menderes olay yerinden güçlükle uzaklaştırılabildi. Menderes, 28-29 Nisan Ankara ve İstanbul’daki öğrenci olayları ve 5 Mayıs 1960’daki 555K Olayı’ndan sonra gençleri kışkırttığını düşündüğü üniversite hocalarını Kara Cübbeliler olarak suçladı. 555 K Olay ise 1960’da 5. ayın (Mayıs) 5. günü (Cuma) saat 5’te Ankara Kızılay Meydanı’nda, DP’nin gerçekleştirmek istediği gösteride kullanılacak alanın Menderes aleyhtarı öğrenciler tarafından doldurulması ve bu muhalif öğrencilerin yaptığı protesto eylemi idi. Doğru yanıt C seçeneğinde verilmiştir.

38 kişiden oluşan “Millî Birlik Komitesi” (MBK) ülke yönetimini devraldıktan sonra öncelikle Yassıada’da kurulan ve Yüksek Adalet Divanı denilen mahkemede devrilen DP’nin liderlerini ve yöneticilerini  yargılanmıştır. Bu yargılamaların en önemli sonuçlarından biri, DP lideri Adnan Menderes, Maliye Bakanı Hasan Polatkan ve Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu’nun MBK tarafından onaylanan ve uygulanan idamlarıdır. MBK, orduda bozulan hiyerarşiyi düzeltme ve askerler üzerinde otoritesini meşrulaştırmak
için 235 general ve amiral ile 5000’e yakın subayı silahlı kuvvetlerden tasfiye etmiştir. MBK ayrıca Türkiye’nin önde gelen profesörleri ve doçentleri olan 147 öğretim üyesini üniversitelerden atmıştır. Bu olay 147’ler olayı olarak bilinir. MBK, ordunun diğer kademelerinde yaptığı tasfiyenin aynısını kendi bünyesinde de yapmış; iktidarı sivillere bırakma taraftarı olmayan radikal 14 üyesini de çeşitli görevlerle yurt dışına sürmüşlerdir.27 Mayıs Darbesi ile başlayan süreçte İsmet İnönü’nün CHP’si ve Osman Bölükbaşı’nın Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi (CKMP) olmak üzere iki önemli siyasal parti varlığını korumuştur. Doğru yanıt E seçeneğinde verilmiştir.

13 Aralık 1963 tarihinde Kurucu Meclis (KM) kurulmuştur. Bu meclis Milli Birlik Komitesi ile Temsilciler Meclisinden oluşmaktaydı. Temsilciler Meclisi kapatılmış DP dışındaki siyasal partilerin (CHP ile CKMP), illerin, baroların, basının, Eski Muharipler Birliğinin, esnaf kuruluşlarının, işçi sendikalarının, sanayi ve ticaret odalarının, öğretmen derneklerinin, üniversite ve yargı organlarının belli sayıda temsilciyi kendi aralarında seçtikleri üyelerinden oluşmuştur. Doğru yanıt A seçeneğinde verilmiştir.