TÜRKİYE CUMHURİYETİ SİYASİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 10

1961 Cumhuriyet Senatosu seçimlerinde Çoğunluk Sistemi uygulanmıştır. Çoğunluk Sistemi; Çok partili sistemlerde uygulanan, en çok oyu alan aday veya partinin seçimi kazanabildiği sistemdir. çoğunluk sisteminde bir hesaplama yoktur;  seçime girilen yerde en yüksek oyu kazanan hepsini alır. Düşük oy almış olan adayın oyu yok hükmündedir. Bu nedenle ülke genelinde oy oranı yüksek de olsa gönderdiği temsilci az olabilmektedir. Doğru yanıt B seçeneğinde verilmiştir.

AP-CHP koalisyonunun çökmesi üzerine Ekrem Alican başkanlığındaki YTPdaha baştan İnönü başkanlığında kurulacak üçlü bir koalisyona hazır olduğunu belli etmiştir. Osman Bölükbaş'den ayrılmış, MP'yi kurmuştur. Koalisyona girmeyeceğini açıklamıştır. Ayrıldığı eski
partisi CKMP ise CHP ile koalisyona sıcak bakmıştır. Bu nedenle İnönü'nün ikinci koalisyon hükümeti CHP, YTP, CKMP ortaklığı ile kurulmuştur. Doğru yanıt C seçeneğinde verilmiştir.

1964’te vefat eden AP Genel Başkanı Ragıp Gümüşpala’nın yerine, 29 Kasım 1964’te yapılan kongrede Süleyman Demirel geçmiştir. Doğru yanıt D seçeneğinde verilmiştir.

10 Ekim 1965 tarihinde yapılan genel seçimlerde Mehmet Ali Aybar başkanlığındaki Türkiye İşçi Partisi 14 sandalye kazanarak TBMM'de ilk kez yer almıştır. Doğru yanıt D seçeneğinde verilmiştir.

1965-1971 arası dönem, AP’nin altın yıllarıdır. Özellikle ekonomideki olumlu değişimler, güç kaybının toplumsal düzlemde kabul görmesini engellemiştir. Bu dönemde ekonomi, büyüme eğilimine girmiş, enflasyon ise düşmeye başlamıştır. Planlı ekonomi modelini ve ithal ikameci sanayileşme modelini benimseyen AP, 1960-1964 yılları arası oluşturulan iktisat politikalarıyla da çatışmamaya özen göstermiştir. Yine aynı dönemde devlet yardımıyla gerçekleştirilecek sanayileşme stratejisi, AP’nin çiftçiler, diğer küçük sanayici ve tüccarlardan ziyade büyük sanayi sınıfının tarafını tutuyormuş izlenimi vermiştir. Bu tutumu da ileride Adalet Partisinde ayrılmalara
yol açacaktır. Doğru yanıt E seçeneğinde verilmiştir.

Yeni kurulan rejimle uzlaşmayı siyasal stratejisinin odağına koyan Demirel, ordu ile ilişkileri rayına oturtabilecek birinin cumhurbaşkanı seçilmesini istemiştir. Demirel’e göre ordu-millet kucaklaşması henüz gerçekleşmemiş ve bunu sağlayabilecek en uygun aday genelkurmay başkanı Cevdet Sunay’dır. Sunay; her ne kadar Silahlı Kuvvetler Birliği (SKB) adlı yarı askerî yapılanmanın liderliğini yapmışsa da 1961 seçimlerinden sonra parlamentonun açılmasına engel olmak isteyenlere karşı çıkmıştır. Yine 22 Şubat ve 21 Mayıs’ta Aydemir’in darbe girişimlerinde hükûmetten yana tavır alması, AP’nin stratejisiyle birleştirilince Cumhurbaşkanlığı için en uygun aday olarak görülmüştür. Sunay önce genelkurmay başkanlığından emekli edilmiş ve kısa bir süre sonra da Cumhurbaşkanlığı kontenjanından senatör seçilmiştir. Böylece Cumhurbaşkanlığına aday olabilmesinin önündeki engel kalkmıştır. 27 Mart 1966’da AP ve CHP’nin uzlaşımıyla 5. Cumhurbaşkanı olarak köşke çıkmıştır. Yukarıda da belirtildiği gibi SKB üyesi olması Cumhurbaşkanlığına giden yolda kötü nottur. Ancak diğer özellikler bu komitenin lideri olma özelliğinin geri plana itilmesine neden olmuştur. Doğru yanıt E seçeneğinde verilmiştir.

Turhan Feycioğlu öncülüğünde CHP'den ayrılarak Güven Partisi'nin kurulmasında doğrudan etkili olan gelişme 1965 seçimlerinde CHP'nin yaşadığı oy kaybı ve Ortanın Solu söylemidir. Ortanın Solu söylemi ise ideolojik alt yapısını ise Hürriyet Andı ve İlk Hedefler Beyannamesi oluşturmaktadır. 1957yılında yayımlanan “Hürriyet Andı”; CHP’nin hukuk devleti ve millet iradesinin yanında olduğunu; buna engel olanlara savaş açtığını ilan ettiği bildiridir. Ocak 1959’da yayımlanan “İlk Hedefler Beyannamesi” ise bu açılımın bir devamı niteliğindedir. CHP’nin 14. Kurultayı’nda ilan edilen bu beyanname yeni anayasa, çift meclis, özerk üniversiteler, özgür basın, yargı güvencesi gibi farklı, yeni talepleri ve açılımları içermektedir. TKP'nin kurulması ve mecliste yer alması ise Güven Partisi'nin kurulmasında  değil Ortanın Solu söyleminin geliştirilmesinde etkili olmuştur. Doğru yanıt A seçeneğinde verilmiştir.

Fransa'da başlayıp Avrupa ve ABD'de görülen hükümete yönelik protestolar Türkiye’de özellikle sağ ve sol kesimdeki üniversite öğrencileri tarafından uzun süre sürdürülmüştür. İşçi ve öğrenci eylemlerinin şiddet olaylarına dönüşmesi, 1969 seçimlerinin yarattığı siyasal ortamın aydın kesimde yarattığı umutsuzluk, 12 Mart Muhtırası’na giden sürecin hazırlayıcıları olmuştur. Üniversitelerdeki süresiz işgaller ve iş yeri grevleri, sokak karışıklıklarına dönüşmesiyle hükûmetin bunları kontrol altına alması güçleşmiştir. AP hükûmetinin olaylar karşısında izlediği politikalar hem sağ hem de sol tarafından yeterli görülmemiştir. Güvensizlik, hükûmetin sorun karşısında takındığı “pasif tutum”dan kaynaklanmıştır. Bu şikâyet, hükûmetin kolluk güçleri ile kavgayı tarafsız bir şekilde bitirememesinden kaynaklanmamaktadır. Sağ kesime göre, sorunun çözümü solun hükûmet tarafından tamamen yok edilmesine bağlıdır. Sol tarafından beklenen çözüm de buna benzer niteliktedir. Bu sebeple hükûmet hem sağ hem de sol tarafından kıyasıya eleştirilmiştir. Her iki kesimin, varlığını karşısındakinin yok oluşuna bağlayışı doğal olarak sağduyulu tüm yaklaşımları dışlamıştır. Mücadele sağcıların Ülkü Ocakları ile solcuların Türkiye Devrimci Gençler Federasyonu arasında silahlı bir hâl almaya başlamış ve toplumsal kargaşa her geçen gün büyümüştür. Bu durum orduyu rahatsız etmiştir. Başbakan Demirel ordudaki gelişmeler hakkında yaşadığı kaygıları Cumhurbaşkanına dile getirdiğinde, Sunay orduda herhangi bir kıpırdanmanın olmadığını, kendi cumhurbaşkanlığı döneminde böyle bir şeye müsaade etmeyeceğini söylemiştir. Bu garantiye rağmen, 1971’in başında yaşanan bazı olaylar, müdahale lehine işlemiş ve Cumhurbaşkanı bu süreçte artık hükûmetin yanında yer almamıştır. Toplumda huzursuzluk vardır ancak bu huzursuzluğun temel nedeni ekonomi değil güvensizlik ve çatışma ortamından kaynaklanmaktadır. Doğru yanıt C seçeneğinde verilmiştir.

Maddi bir kültürel öge olarak ev ve ev içi yaşam da tıpkı kıyafetler gibi kültürel birikimi
yansıtmakta ve kültürel dönüşümü izlemekte önemli yer tutmaktadır. Sorunun doğru cevabı E seçeneğidir.

1914’de Osmanlı coğrafyasında “Sultani” adı verilen liselerin sayısı 40’ı bulmuştu. Sorunun doğru cevabı A seçeneğidir.

Tanzimat’ın muktedir paşaları olan Mustafa Reşit Paşa, Ali Paşa ve Fuat Paşa gibi bürokratlar artık kendilerini “Padişah’ın kulundan” ziyade “devletin adamı” olarak görmekteydi. Siyasal alanın tek aktörü Padişah olmaktan çıkmış ve üst düzey bürokrasi etkili olmaya başlamıştır. Sorunun doğru cevabı E seçeneğidir.

Efkar-ı Umumiye: Osmanlı’da kamuoyu anlamında kullanılan bir kavramdır. Siyasal hayatın modernleşmesi toplumun siyasi konularda söz sahibi olmasını güçlendirmektedir. “Genelin Fikirleri” anlamını taşıyan Efkar-ı Umumiye kavramı da bu süreçte ortaya çıkmıştır. Sorunun doğru cevabı A seçeneğidir.

Avrupa’ya kaçan Yeni Osmanlılar, kendileri gibi muhalif olan Mustafa Fazıl Paşa
tarafından korunmuş ve finanse edilmiştir. Sorunun doğru cevabı B seçeneğidir.

II. Abdülhamit Dönemi’nin en belirgin modernleşmeci niteliği ise eğitim alanında ortaya çıkmıştır. Özellikle ilk ve ortaokulların İstanbul dışında da yaygınlaştırılması kayda değer gelişmeler yaratmıştır. Sorunun doğru cevabı C seçeneğidir.

II. Abdülhamit ise Osmanlı için çok zorunlu olmadıkça savaştan uzak durarak geri kalanı kurtarma derdindeydi. Bir taraftan demir yolu ve kamu binaları ağırlıklı bayındırlık faaliyetlerine, diğer taraftan da eğitimin modernleşmesine ağırlık veren Padişah, Osmanlı’nın mali yapısını da güçlendirmeye çalışmıştır. Sorunun doğru cevabı E seçeneğidir.

Muhalefetin ilk kıvılcımını 1889’da bir araya gelerek Namık Kemal, Ziya Paşa ve İranlı yazar Ali Şefkati’nin eserlerini okumaya başlayan genç Askeri Tıbbiye öğrencileri ateşlemiştir. Başlarda İshak Sukuti, İbrahim Temo ve Abdullah Cevdet gibi sonradan tanınmış isimlere Doktor Nazım, Hüseyinzade Ali Bey ve Şerafettin Mağmumi gibi isimler de katılmıştır. O dönemde Pres Sabahattin henüz muhaliflerin arasında yoktur.

Aralık 1908’de toplanan Meclis-i Mebusanda İttihat ve Terakki Partisi mensupları
ağırlıkta olsa da Prens Sabahattin’in Ahrar Fırkası da bulunmaktadır. Sorunun doğru cevabı B seçeneğidir.

Birinci Dünya Savaşının en önemli ganimeti artık parçalanma zamanı gelen Osmanlı Devleti'ydi. 1907’de Reval’deki İngiliz Kralı ile Rus Çarı’nın buluşmasından beri Osmanlı’nın paylaşılmasına dair gizli anlaşmalar 1916’daki Sykes-Picot Antlaşması ile neticelenmiştir. Sorunun doğru cevabı A seçeneğidir.

Kanun-u Esasi, Türk siyasi hayatındaki ilk anayasadır. Padişah’ın egemenliğini kısıtlamış, hukukun üstünlüğünü kabul etmiş ve parlamentoyu kurumsal olarak inşa etmiştir.

Gazi Ahmet Muhtar Paşa İttihat ve Terakki Partisi üyeleri arasında gösterilemez.