TÜRKİYE CUMHURİYETİ SİYASİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 1

İçişleri Bakanı’nın yayımladığı 12 Ocak 1961 tarihli tebliğle beraber kısmen de olsa siyasi partilere yasak kalkmıştır. Bundan sonra 13 Şubat’a kadar 13 yeni parti kurulmuştur. Bu süreçte kurulan partilere bakıldığında toplumu dönüştürme amacını güden, sınıfsal bir ideolojik bakışa sahip olan tek parti 13 Şubat 1961’de kurulan Türkiye İşçi Partisi (TİP)’dir. Doğru cevap A seçeneğidir.

9 Temmuz 1961'de oylanan 1961 Anayasası %61,49 evet oyu ile kabul edilmiştir. Doğru cevap B seçeneğidir.

1961 seçimlerinin sonucunun alınmasından itibaren ordu içinde darbe yanlıları sürekli siyasete müdahale etme planları peşinde koşmuştur. Bu planlar 22 Şubat 1962 ve 21 Mayıs 1963 tarihlerinde iki darbe girişimi şeklinde gerçekleşmiş, sonuçta ilgili darbe girişimlerinin lideri Talat Aydemir ve arkadaşları idama mahkûm edilmişlerdir. Doğru cevap D seçeneğidir.

12 Mart 1969 seçimleri Adalet Partisi'nin zaferiyle sonuçlanmıştır. Doğru cevap A seçeneğidir.

CHP'nin 1965 seçimlerinden önce ilan ettiği daha sonra "demokratik sol" olarak da yaygınlaşan soldur. Doğru cevap B seçeneğidir.

1963’ün son aylarında Rum kesiminin Türklere yönelik saldırıya geçmesi karşısında, İnönü liderliğindeki Türk hükûmeti, diplomatik çabalarında yetersiz kalmış, bunun üzerine Londra ve Zürih anlaşmalarının kendisine tanıdığı haklar çerçevesinde Kıbrıs’a askerî müdahalede bulunmak istemiştir. Fakat dönemin ABD Başkanı Johnson’ın Haziran 1964’te Başbakan İnönü’ye gönderdiği sert mektup buna engel olmuştur. Doğru cevap D seçeneğidir.

Hükûmet, Ankara İstiklal Mahkemesini suikastın sorumlularını yargılamakla görevlendirdi. Mahkeme heyeti 18 Haziran’da İzmir’e geldi ve hemen soruşturmayı başlatarak yurt çapında seri tutuklamalara girişti. Tutuklananlar arasında daha önce kapatılmış bulunan TpCF’nin lider kadrosunu oluşturan Kazım (Karabekir), Ali Fuat (Cebesoy), Cafer Tayyar (Eğilmez) ve Refet (Bele) gibi Milli Mücadele Dönemi’nin ünlü komutanları da vardı. 

Kazım Karabekir, Cafer Tayyar, Ali Fuat, Refet ve Mersinli Cemal Paşalar, Cumhurbaşkanının özel isteğiyle beraat ederken eski İttihat ve Terakki Cemiyeti üyeleriyle eski İkinci Grup üyelerinin davalarına Ankara’da devam edilmesi kararlaştırıldı.

17 Aralık 1934’te bir başka Türk vatandaşının Atatürk soyadını alması yasaklandı.

- 26 Mart 1931’de kabul edilen Ölçüler Kanunu’yla geleneksel ağırlık ve uzunluk ölçü
birimleri olan okka, dirhem, arşın, endaze ve kulacın yerini, metre, gram, litre gibi ölçü
birimleri aldı.

-  9 Aralık 1926’da Darülelhanda (konservatuar) Türk müziği eğitimine son verilmesi de “geleneksel” ile “modern”in değiştirilmesi kapsamında değerlendirilebilir. 

- TBMM 24 Kasım 1934’te Mustafa Kemal Paşa’ya Atatürk soyadını verdi.

- Eğitim alanındaki laikleşme, daha önce de belirtildiği gibi 3 Mart 1924 tarihli Tevhid-i
Tedrisat Kanunu ile gerçekleştirildi.

Demokrat Parti (DP): Dörtlü Takrire imza atan dört kişinin öncülüğünde 7 Ocak 1946'da kurulan siyasi partidir. 14 Mayıs 1950'de Türkiye'de yapılan ilk serbest genel seçimle kazandığı iktidarını 1954 ve 1957 genel seçimleriyle 1960 yılına kadar devam ettirdi. 27 Mayıs 1960 askerî darbesi ile iktidardan düşürülen parti, 29 Eylül 1960'ta da kapatıldı.

Dörtlü Takrir: 7 Haziran 1945'te dönemin CHP milletvekilleri Bayar, Menderes, Koraltan ve Köprülü'nün partinin Meclis Grubunda açıktan görüşülmek üzere verdikleri yürütmenin CHP'nin tüzel kişiliğinden soyutlanmasını, çok partili hayata geçilmesini, tek dereceli seçim sistemiyle serbest seçimlerin yapılmasını ve üniversite özerkliğini dillendiren önergedir

Menderes Dönemi’ni sadece tarımsal kalkınma hamlesiyle özdeşleştirmek büyük bir indirgemecilik olur. DP devletçiliği, özel sektörü dinamo kılmaya yönelirken KIT’lerin faaliyet alanlarını çeşitlendirmek ve genişletmekten geri durmamıştır. Bu çerçevede Menderes Dönemi’nde Makine Kimya Endüstri (MKE; 1950), Denizcilik Bankası (1951), Et ve Balık Kurumu (1952), Devlet Malzeme Ofisi (DMO; 1954) ve Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO; 1954) gibi bugün hala farklı alanlarda ülkenin ekonomik üretiminde öncü rol oynayan bazı önemli ekonomik kurumlar kurulmuştur.

Menderes Dönemi’ni sadece tarımsal kalkınma hamlesiyle özdeşleştirmek büyük bir indirgemecilik olur. DP devletçiliği, özel sektörü dinamo kılmaya yönelirken KIT’lerin faaliyet alanlarını çeşitlendirmek ve genişletmekten geri durmamıştır. Bu çerçevede Menderes Dönemi’nde Makine Kimya Endüstri (MKE; 1950), Denizcilik Bankası (1951), Et ve Balık Kurumu (1952), Devlet Malzeme Ofisi (DMO; 1954) ve Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO; 1954) gibi bugün hala farklı alanlarda ülkenin ekonomik üretiminde öncü rol oynayan bazı önemli ekonomik kurumlar kurulmuştur. Türkiye Vakıflar Bankası, taşınır ve taşınmaz mal ve değerler karşılığında kredi açmak, ortaklıklar kurmak veya kurulmuş olan ortaklıklara iştirak etmek, taşınmaz mal – alıp satmak, her türlü bankacılık işlem ve hizmetleri yapmak, Vakıflar Genel Müdürlüğü ile Mülhak Vakıflar İdaresi’nin Bankaya vermede yarar gördüğü gayrimenkulleri ve işletmeleri yönetmek, devam ettirmek ve işletilmeleri için gerekli tüm işlem ve girişimleri yapmak üzere 11 Ocak 1954 tarihli 6129 sayılı yasa ile 50 milyon TL itibari sermaye ile kurulmuştur. Banka sermayesinin %55‟i Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne, %20‟si Mülhak Vakıflara ve %25‟i diğer gerçek ve tüzel kişilere ayırılmıştır. Ticaret bankası niteliğindeki Vakıflar Bankası sermaye yapısı bakımından kamu payının ağırlıkta olduğu karma nitelikte bir banka olarak kurulmuştur.

Menderes Dönemi’ni sadece tarımsal kalkınma hamlesiyle özdeşleştirmek büyük bir indirgemecilik olur. DP devletçiliği, özel sektörü dinamo kılmaya yönelirken KIT’lerin faaliyet alanlarını çeşitlendirmek ve genişletmekten geri durmamıştır. Bu çerçevede Menderes Dönemi’nde Makine Kimya Endüstri (MKE; 1950), Denizcilik Bankası (1951), Et ve Balık Kurumu (1952), Devlet Malzeme Ofisi (DMO; 1954) ve Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO; 1954) gibi bugün hala farklı alanlarda ülkenin ekonomik üretiminde öncü rol oynayan bazı önemli ekonomik kurumlar kurulmuştur.

1955’te ülkenin üçüncü kâğıt fabrikası açılarak çıkarılan bir kanunla Sümerbanktan ayrılıp Türkiye Selüloz ve Kâğıt Fabrikaları İşletmesi Genel Müdürlüğü (SEKA) adı ile yeni bir KİT kuruldu.

1955’te başlayan ve giderek kronikleşen ekonomik sıkıntılar sonucu 1958’de dış ticaret açığı nedeniyle ödemeler dengesi daha önce hiç olmadığı kadar bozuldu. Öyle ki aynı yıl 1958'de Ankara’da Banknot Matbaası kuruldu.

31 Temmuz 1959 tarihinde, Yunanistan’dan sadece 15 gün sonra, daha sonra Avrupa Birliği (AB) hâline gelecek olan Avrupa Ekonomik Topluluğuna (AET) ortaklık başvurusunda bulundu.

4 Ağustos 1958de Türkiye ile alacaklı ülkeler arasındaki konsorsiyum mutabakatı sonucunda Türkiye IMF ile ilk stand-by antlaşmasını imzalarken TL’nin yabancı paralar karşısında devalüe edilmesini de öngören ekonomik istikrar tedbirleri yürürlüğe girdi.