TÜRKİYE CUMHURİYETİ İKTİSAT TARİHİ

1970’lere kadar, dünya genelinde baskılayıcı finansal sistemler yaygındı ve ülkeler arası sermaye hare­ketleri oldukça az miktarda gerçekleşiyordu.

Döviz kurlarındaki yüksek oynaklık ilk kıvılcımı yakan nedendir.

ABD, ülkelerin ellerindeki doları, istedikleri zaman altına çevirmeyi taahhüt etmiştir.

1971 yılında çökmüştür

Faiz oranlarının liberalleş­mesi, Bankacılık sektöründe girişlerin önündeki engellerin kaldırılması, Sermaye hesabı üzerindeki sınırlandırmaların kaldırılması 1980’lerin sonunda yaşanan finansal değişimler içinde yaşanan reform hareketlerindendir

Türkiye’de bulunan ya­bancı banka sayısı yükselmiştir

Faiz oranları ve döviz kurları üzerindeki baskı azalmıştır

Yeni bankaların piyasaya giriş çıkışları ser­best hale getirilmiştir

Tasarruf mevduatlarına devlet tara­fından güvence sağlamak atılan adımlar arasında yer almaz

Bretton Woods toplantısının başladığı 1 Temmuz 1944 tarihinde dünya, ekonomik ve mali açıdan karmaşa içinde yer alıyordu. Burada kabul edilen sistemle, ülkeler Amerikan Doları dışında herhangi bir para birimini sadece istisnai durumlarda ve sınırlı oranda kullanmayı kabul etmiş, karşılığında da ABD, bu ülkelerin ellerindeki doları, istedikleri zaman altına çevirmeyi taahhüt etmiştir. 1970’lerden önce finansal yapıdaki bu sınırlayıcı çerçeve ülkeleri genellikle kendi imkânları ile baş başa bırakıyor, ya da ilişkilerinin iyi olduğu ülkelerden resmi yollardan kredi, borç ya da hibe bulabilecek kadar nefes aldırıyordu. Derken 1971 yılında
Bretton Woods sistemi çöktü. Bu sistemin çöküşü, gelişmiş dünya ülkelerinde sermaye kontrollerinin kalkmaya başlamasını beraberinde getirmiştir. Bu başlangıcı takiben tüm dünya büyük bir globalleşme dalgasının yayılmasını izlemeye başlamıştır. Bu
dalgayla birlikte insanların ve ticari ürünlerin sınırlar arası geçişleri oldukça kolaylaşmış ve hızlı bir şekilde artmıştır. Bu süreç, dünya ekonomilerini daha entegre hale getirmeye başlamıştır. Doğru cevap B'dir.

24 Ocak Kararlarının temel amacı ithal ikameci saniyeleşme politikasının terk edilerek ihracata dönük sanayileşme politikasının benimsenmesini sağlamak ve Türkiye ekonomisinin dışa açılmasını kolaylaştırmaktır. Bu programın kısa vadede amacı enflasyon oranını düşürmekle beraber, atıl kapasitelerin kullanımını artırmak ve dış ödeme problemlerini çözmektir. Bu amaçla devlet müdahalesini en aza indirmek, piyasanın kendi kendine işlemesini sağlamak ve vergi oranlarını azaltarak özel sektörün daha fazla fona sahip olmasını sağlamaya yönelik adımlar atılmıştır. Doğru cevap A'dır.

1980’den önce, Türkiye’de devlet kontrolü altında düşük nominal faiz uygulaması yürütülmüştür. Yüksek enflasyon dönemlerinde de bu durum negatif reel faizle sonuçlanmıştır. Bu baskılayıcı finansal sistemin ilk ve önemli örneğidir. Bankacılık sektöründe hem devlet payı oldukça yüksekti, hem de bankaların yüksek maliyetle çalışmalarına yol açan yüksek likidite ve rezerv tutma zorunlulukları vardı. Finansal kazançlar üzerinden yüksek vergiler alınmaktaydı. Sermaye piyasası kurumsallaşmasını tamamlayamamış ve bu da piyasanın gelişmesini engellemişti. Bankacılık sektörüne yeni girişler sıkı kontrol altında tutuluyor ve bu yüzden bankacılık piyasasında gerekli rekabet ortamı oluşamıyordu. Son olarak da kamu açıkları genellikle parasallaşma yolu ile finanse edilmekteydi. Görüldüğü gibi 1980’e gelene kadar Türkiye’deki finansal sistem gelişmemiş bir yapıya sahipti. A, B, C ve E seçenekleri 1980 sonrası ekonomik sistemini ifade etmektedir. Doğru cevap D'dir.

1980 sonrasında Türkiye’de yaşanan makroekonomik gelişmeler iki aşamaya ayrılabilir. 1980 ile 1990’ların ortasına kadar olan dönem ve sonrası. 1980-89 dönemi Türkiye’deki liberalleşme hareketlerinin emekleme dönemi, 90 sonrası ise ayağa kalkıp yürüyebildiği ve hatta koşabildiği dönem olarak kabul edilmektedir. 1980 ile başlayan yeni dönemde ilk olarak uluslararası ticaret faaliyetleri üzerinde strateji değişikliğine gidilmiştir. Doğru cevap C'dir.

Cumhuriyet’in kuruluşundan 1980’e kadar geçen dönemde aslında endüstrileşmeyi sağlayabilecek özel girişimcilerin, sermaye birikiminin, sanayici kapitalistlerin ve işçilerin oluşturulabilmesi için ithal ikameci ekonomi politikaları takip edilmiştir. Doğru cevap D'dir.

Kanun halinde yürürlüğe konulan ilk bankacılıkta liberalleşme hareketi 1985 ortasında gerçekleşmiştir. Bu ilk düzenlemede temel
amaç, bu sektörün yasal bir çerçeveye sahip olması ve düzenlenmesi ile denetlenmesinin kurallara bağlanmasıydı. Muhasebelerinin standartlaştırılmasına ve finansal yapılarını denetleyecek organlara ihtiyaç olduğuna karar verilmiş ve buna göre düzenlemeler getirilmeye çalışılmıştır. Doğru cevap E'dir.

Uluslararası sermaye hareketlerinin liberalleştirilmesinin Türkiye’nin 1980 sonrası yaşadığı sürecin önemli bir parçasıdır. Sermaye hareketlerinin liberalleştirilmesi 1980 Ocak Kararları’ndan hemen sonra başlatılmıştır. 1980’den sonra bu konuyla ilgili alınan kararlar 1983 yılından itibaren uygulamaya konulmuştur. Ancak 1980’lerin sonuna kadar geçen dönemde sermaye hareketlerindeki liberalleşme uygulamaları kısıtlı kalmıştır. Tamamen liberalleştirilmesine yönelik kararlar ancak 1989 yılında alınabilmiştir. 1988’den itibaren Türkiye’deki dönüşüm sürecinin merkezi reel üretimden finans sektörüne doğru kaymıştır. 1989’da çıkarılan 32 Sayılı Kararname ile Türkiye globalleşme sürecinde önemli bir adım atmış ve ekonomisinin yüzünü iyice dışarıya doğru çevirmiştir. Doğru cevap C'dir.

1980’den önce baskılayıcı finansal bir sisteme sahip olan Türkiye’de insanların üzerlerinde döviz bulundurmasının yasak olduğu dönemler bile yaşanmıştı. 1982 yılının sonuna gelindiğinde bu alanda bir adım atıldı ve ticari bankaların bünyelerinde döviz hesabı bulundurmalarına izin verildi. Döviz hesabını serbestleştirerek, dövizin ve yabancı sermayenin ülkeden kaçışını bir nebze
olsun engellemek amaçlanmıştır. Nihayet Temmuz 1984’te döviz kuru sistemi bir takım kararlar zinciri ile ciddi anlamda liberalleştirilmiştir. TL cinsinden ödeme araçlarını ithalatı ve ihracatı önündeki engeller azaltılmıştır. Yasak olan döviz bulundurma
hakkı serbestleştirilmiş ve Türkiye’de yaşayanların döviz bulundurmalarına ve döviz hesabı açmalarına izin verilmiştir. Dövizle işlem yapmayla ilgili bankacılık sektörüne de rahatlama getirilmiştir. Bankalar, Merkez Bankası tarafından belirlenen bandın içinde kalmak şartıyla kendi belirledikleri döviz kurundan işlem yapabileceklerdi. Doğru cevap B'dir.

1990 yılında yaşanan Körfez Krizi ve 1991 yılında yaşanan erken seçimden dolayı daraltıcı para politikası uygulanamamıştır. Kamu açıkları yine artmış ve Körfez Savaşının getirdiği belirsizlikten dolayı bankalardan mevduat çıkışı hızlanmış bu durum bankacılık sektörünü krize sürüklemiştir.1993 yılında faiz oranları yükselmiş faiz oranı döviz kuru dengesi bozulmuş ve 1993 yılında iki büyük rating kuruluşu Türkiye’nin kredi notunu düşürmüştür. Bunun sonucu Türkiye’den büyük oranda sıcak para çıkışı olmuştur. Bu durum 5 Nisan kararlarına zemin hazırlamıştır. 1980 yılı sonrası kamu kesimi açığı oldukça artmıştır. Toplanan vergiler bu açığı kapatmaya yetmemiştir. Devlet bu açığı iç borçlanma yöntemiyle kapatmaya çalışmıştır. Zamanla iç borç dış borca dönüşmüştür. Devletin merkez bankası döviz rezervlerine başvurmaya başlamasıyla Merkez Bankası (MB) rezervleri azalmış yeni bir istikrar programının hazırlanması kaçınılmaz olmuştur. İç faiz oranları hızla yükselmiş ve bu durumdan ötürü Türkiye’ye sıcak para girişi artmıştır. Döviz miktarı arttığı için TL yabancı paralar karşısında değer kazanmış, ihracat azalmış ve ithalat artmıştır. Dış ticaret açığı ve cari işlemler açığı tırmanmıştır. Kamu kesiminin iç borç ve faiz ödemeleri toplanan vergilerin üzerine çıkmıştır. Bu tarz olumsuz gelişmelerin yaşandığı dönemde iki büyük rating kuruluşu Türkiye'nin kredi notunu düşürmüştür. Türkiye riskli ülke konumuna düşmüştür. Doğru cevap A'dır.

globalleşme ve finansal liberalizasyon süreçlerine genel akımın dışında bir yaklaşım sunan Noam Chomsky, 2008 krizinin başlarındayken bu krizin öngörülmesinin kolay olduğunu ama öngörülemediğini açıklamıştır. O’na göre, finansal liberalizasyonun içerisine gömülüdür krizler ve bu yapıdaki krizler hem sık sık meydana gelir hem de derin olurlar. Chomsky'e göre, global finansal sistemde finansal işlemlerin ölçeği ve aralığı arttıkça, finansal krizlerin sıklığı ve şiddeti de artmaktadır. Doğru cevap D'dir.