TÜRKİYE CUMHURİYETİ İKTİSAT TARİHİ

1960-1980 arası ekonomik sonuçlar yaratan sıcak çatışmalardan burada bahsedileceklerden ilki Vietnam Savaşı’dır. 1800’lerde Fransa ve İngiltere’nin sömürgeleştirdiği bir bölge olan
Çinhindi (ya da Hindiçin ya da Fransız Hindiçini, bugünkü Vietnam, Laos, Kamboçya’yı da içeriyordu), İkinci Dünya Savaşı sonrası Fransa’nın tekrar hâkimiyet kurma denemeleri sırasında Kuzey ve Güney Vietnam olarak ikiye bölünmüştür.

ABD başkanı Richard Nixon (1913-1994), 15 Ağustos 1971’de Doları devalüe edebilmek için,
onsu 35 dolardan altın satılmasını durdurmuştur (Öztürk, 2002: 108). Nihayetinde diğer ülke merkez bankaları ile Smithsonian Enstitüsünde varılan antlaşmayla 1 ons altın 38 Dolara devalüe edilmiştir. Fakat değer kaybı durmamıştır.

Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü’nün de (Organization of Petroleum Exporting Countries, kısaca OPEC) geçmişi ilginçtir. OPEC Eylül 1960’ta kurulmuştur

1960’da fikir örgütlenmeye dönüşürken, ilk kurucular Venezuela, İran, Irak, Suudi Arabistan ve Kuveyt o günlerin petrol üretiminin %80’ine sahiptirler.

Arap- İsrail çatışmasına geri dönersek, 1974’de Yom Kippur Savaşı sonrasında, çoğunluğu Arap ülkelerinden oluşan OPEC, ABD ve diğer gelişmiş ülkelere İsrail’i desteklemeye devam etmeleri durumunda petrol satışını durduracağını ya da sınırlayacağını ilan etti. Son çatışma sırasında hava köprüsü kurarak İsrail’i destekleyen ABD ve ona yardım eden Hollanda için ambargo hemen başladı.

Zorluklar sadece yurtiçinden de kaynaklanmamaktadır. Yurt dışında da Ermeni terör
örgütü (Armenian Secret Army for the Liberation of Armenia, kısaca ASALA) 1970’ler boyunca Türk Dışişleri mensuplarını hedef alan kaçırma, suikast eylemleri gerçekleştirmiştir.

Tinbergen’e gelince, çalışmaları tam bu bakış açısı ile örtüşmektedir. Jan Tinbergen, matematik ve fizik bilgisini iktisat ile birleştiren ve böylece iktisata hedeflenebilir değerler ve bu değerlere ulaşmak için kullanılabilir araçlar hediye eden ilk iktisatçılardandır. İlk çalışmaları da enflasyon ve işsizlik arasındaki değişime (takasa) ve dolayısıyla iktisadi
dalgalanmalara yöneliktir (the concise encylopedia of economics). Bu alandaki ilk uygulamaları da Hollanda, İngiltere ve ABD için iktisadi dalgalanmaları açıklamayı amaçlayan modellerdir. Bu nedenle Tinbergen’in bakış açısından planlama daha az enflasyon ve daha iyi bir istihdam düzeyini sağlayan yatırım ve tasarruf planlamasını içermektedir. Özetle DPT’nin fikir babası olarak çok uygundur.

Planlar beşer yıllık olarak düşünülmüştür. Bununla birlikte, plancının bakış açısı on beş yıllıktır. Diğer bir ifade ile Türkiye’nin 15 yıl sonra olması arzu edilen yer hedeflenmiş ve üç aşamada ulaşılacak ya da her beş yılda bir planın yeterliliğinin kontrol edileceği basamaklar planlanmıştır. 1.Beş Yıllık Kalkınma Planı (1.BYKP) 1963-1967, 2.BYKP 1968-1972, 3.BYKP 1973-1977 yıllarını kapsamaktadır.

Özetle, 1960’da planlar hazırlanırken, 1977’nin sonunda Türkiye’nin olması
arzu edilen nokta için niyet ortaya konulmuştur..
1977’de geriye bakıldığında da;
• Son 15 yıldır asgari %7’lik bir büyüme hızıyla büyümüş,
• İstihdam sorunlarını çözümlemiş
• Dış ödemeler dengesinde sorun yaşamayan
• Sanayileşmiş
• Bütün bunları yaparken enflasyonist ya da
deflasyonist sorunlar yaşamamış ve
• Yurttaşları arasında sosyal adaleti sağlayabilmiş bir ülke görmek arzu edilmiştir

Tasarruf bonosu ise zorunludur. Diğer bir ifade ile devlet, bu bonoları arz ederken, kimlerin alacağını da belirlemiştir. Gelir Vergisi (tüm ücretlileri kapsıyor), Kurumlar Vergisi, Veraset ve İntikal Vergisi ve Gayrimenkul Alım-Satım Vergisi mükellefleri vergi matrahlarının belli bir oranı kadar Tasarruf Bonosu almak zorundadırlar. Bu zorunluluk örneğin devletin  alışanlarına aylık ücretlerinin ve maaşlarının % 3’u kadar bir kısmını bono şeklinde ödemesi tarzında uygulanmıştır. Darbe ortamında elde edilen bu yetki, 1972 yılında çıkarılan “Mali Denge Vergisi Kanunu” ile resmen vergiye dönüştürülünceye kadar da kullanılmıştır.

Petrol üreten ülkelerin ellerinde ise, ciddi büyüklükte, kendi ülkelerinde kullanabileceklerinden çok fazla kaynak (petrodolar)
oluşmuştur. Onlarda bir süre sonra elde edilen bu geliri uluslararası finans kurumlarına aktarmışlardır. Doğru yanıt C'dir.

OPEC (Organization of Petroleum Exporting
Countries, Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü) Eylül 1960’ta kurulmuştur.

Petrol krizi olarak isimlendirilen bu sürecin
önemli sonuçları olduğunu söylemek yanlış olmaz.
• İlki hemen hemen her şeyin temel girdisi
olan petrolün fiyatının artmasından kaynaklanan bütün ürün fiyatları için fiyat artışıdır
ki maliyet enflasyonu olarak isimlendirilebilir
(Kazgan, 2005: 137). Türkiye’den bahsederken görülebileceği gibi enflasyon çift haneli
rakamlara çıkmıştır. Bütün Dünyada aynı
zamanda ortaya çıkan bu fiyat artışı Dünya
ekonomisinin daralmasına neden olmuştur.
• Ayrıca bütün ürünler için üretim maliyetleri artmış olmasına rağmen, fiyatlar tarımsal
ürünlere daha zor, sanayi ürünlerine daha
kolay yansıtılabildiği için ve gelişmekte
olan ülkeler daha çok tarımsal ürün sattıkları için gelişmekte olan ülkeler aleyhine
bir sonuç ortaya çıkmıştır. Aynı zamanda
gelişmiş ülkelerde bir durgunluk yaşadıkları
için satın alma kabiliyetleri azalmış, diğer
ülkelerden yaptıkları ticaret de düşmüştür.
Özetle gelişmekte olan ülkeler gelişmiş ülkelere göre daha zor durumda kalmışlardır.

• Türkiye’nin ithalat verileri incelenirken görebileceğiniz gibi (Tablo 6.6’daki bilgileri
inceleyebilirsiniz) tüm dünyada dış ticaret
harcamalarında petrol lehine bir dönüşüm
olmuştur. Petrol satın alan ülkeler, yurt dışından aldıkları her şeyi azaltarak, ülkelerinin enerji ihtiyacını sağlamaya çalışmışlardır. Hatta petrol ihtiyacının tamamını
karşılamak konusunda da yeterli olamayan,
bu nedenle de ülke de petrol kıtlığı görülen, ulaştırması kısıtlı hale gelen ülkeler
olduğu gibi, alternatif enerji kaynaklarına
kayan (nükleer enerji gibi) Fransa gibi ülkeler de olmuştur.
• Petrol üreten ülkelerin ellerinde ise, ciddi
büyüklükte, kendi ülkelerinde kullanabileceklerinden çok fazla kaynak (petrodolar)
oluşmuştur. Onlarda bir süre sonra elde
edilen bu geliri uluslararası finans kurumlarına aktarmışlardır.
• Uluslararası finans kurumları da zaten
hem ülke içinde hem de ülke dışında finans sıkıntısı olan gelişmekte olan ülkelere
bu fonları uygun faiz oranları ile borç vermişlerdir. Fakat bu fonlar ticari bankaların elinde olduğu için, normalde ülkelere
finansal kaynak öneren uluslararası kurumların önerdiği vadelerden daha düşük
vade ile (kısa vadeli) borçlanmak mümkün olmuştur. Böyle ödünç verilebilir bir
fon ortaya çıkmadan önce, sadece Dünya
Bankası, IMF veya Kalkınma Bankaları örneklerinde olduğu gibi kalkınma amacına
yönelik uzmanlaşmış finans kurumlarının
ya da ülkeler arasında ikili anlaşmalarla verilen krediler söz konusudur. Bu krediler
hem uygun faizli hem de uzun vadelidirler.
Zaten genellikle gelişmekte olan ülkelerin
yaptıkları yatırımlar uzun vadeli eğitim,
sağlık, ulaştırma gibi alt yapı yatırımlarıdır. Kısa vadeli bir borçta, ülke ekonomisinde anlamlı bir büyüme yaratılmadan
borcun vadesi gelmesi ihtimali nedeniyle
ödeme sorunları oluşabilir. Petrodolarlardan gelen krediler de başlangıçta düşük
faizli ve genellikle kısa vadelidir. Zaman
geçtikçe zaten faizlerde değişecektir. Grafik 6.1’de uygulanan faiz oranının zaman
içindeki seyri görülebilir. Düşük faiz oranları 1980lere kadar devam etmiş görünmektedir. (Grafikte kullanılan prime rate
faiz oranıdır. Normalde ülkelere uygulanan
faiz oranı, prime rate oranına “spread” olarak isimlendirilen ülkenin kendi kredi güvenilirliği ile ilgili bir marjın eklenmesi ile
elde ediliyor (Kazgan, 2005: 137). Bu nedenle grafikte gösterilen faiz oranı asgari faiz
olarak kabul edilmelidir. Ödeme güçlüğü çeken gelişmekte olan bir ülkenin katlanmak
zorunda kalacağı faiz oranı daha yüksek
olacaktır. Bununla birlikte baz (temel) faizin gelişimi, faiz oranlarının nasıl yükseldiğini gösterebilir.)
• Türkiye gibi tüm gelişmekte olan ülkeler,
bu kısa vadeli borçlarla petrolden kaynaklanan ödemeler dengesi açıklarını ve
kalkınmalarını fonlamışlardır. 70lerin
sonralarına gelindiğinde de bu ülkelerde
ilk borç ödeme sorunları ortaya çıkmaya başlamıştır. Türkiye, Arjantin, Zaire,
Peru’nun ardından Meksika, Brezilya,
Arjantin zor durumlarını ilan etmişlerdir
(Kazgan, 2005: 137). Gelişmekte olan ülkelerin hepsinin benzer pozisyonları nedeniyle “Dünya borç krizi” olarak adlandırılan bu durum, zor durumdaki bu ülkeleri
yeniden IMF ve Dünya Bankası ile masaya
oturmaya zorlamıştır.

Son olarak denilebilir ki petrol silahı, gelişmiş ülkelere kendi kurallarını kabul ettirmeye çalışan
petrol ihracatçısı ülkelerin eliyle ve parasıyla, gelişmekte olanları zor duruma düşürmüştür: Geri
dönen bir silah gibi (Kutlu ve Eşkinat, 2002: 187). Petrol krizi ve borç krizi ayrıca kapitalist dünya
sisteminin yeniden şekillenişine de yol açmıştır. Gelişmekte olan ülkelerin krizden etkilenme farkları
aralarındaki hiyerarşik yapıyı değiştirmiştir. Japonya ya da Avrupa ile ABD arasındaki gelişme farkları kapanmaya başlamıştır (Kutlu ve Eşkinat, 2002: 188).

44.Hükümet Eylül 1980 - Aralık 1983 Bülent Ulusu 12 Eylül Askeri Darbe Hükümeti

Devlet Planlama Teşkilatı (kısaca DPT), iki
meclis (Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu),
Anayasa Mahkemesi, Yüksek Hâkimler Kurulu gibi
siyasi otoritenin gücünü dengeleyici anayasal bir
kurum olarak oluşturulmuştur.

Devlet Planlama Teşkilatı (kısaca DPT), iki
meclis (Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu),
Anayasa Mahkemesi, Yüksek Hâkimler Kurulu gibi
siyasi otoritenin gücünü dengeleyici anayasal bir
kurum olarak oluşturulmuştur.

Jan Tinbergen. Hollandalı İktisatçı. İktisat
teorisini matematik ve istatistikle buluşturan öncü
çalışmaları ile Nobel İktisat Ödülü alan Hollandalı
iktisatçıdır.

İthal
ikâmesi, yurt dışından ithal edilmekte olan malların,
özendirici önlemlerle yurt içinde üretilmesini hedefleyen politikaların genel adıdır.

Dış borç oranı 1,2'dir.

Şehir nüfusu artış hızının en fazla yaşandığı yıl 1955'tir.