TÜRKİYE CUMHURİYETİ İKTİSAT TARİHİ

İkinci Dünya Savaşı sonlandığında, savaşın fiili iki galibi Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB)’dir. Doğru cevap C’dir.

“Almanya’nın küçültülmüş sınırlarının ötesinde kalan Almanların, yeni Almanya’da iskân edilebilmesi için bulundukları bölgelerden “nazikçe” göçlerinin sağlanması” İkinci Dünya Savaşı’nı sonlandıran barış antlaşmasının temel başlıklarından biridir. Doğru cevap B’dir.

Berlin Duvarı, 1961’de SSCB’nin Berlin’de (ve/veya Almanya’da) savaşın galibi olarak işgal ettiği bölgeleri diğerlerinin bölgelerinden ayırması ile oluşmuştur. Doğru cevap C’dir.

Dostluk, İşbirliği ve Karşılıklı Yardım Antlaşması ile kurulan Varşova Paktı, sekiz sosyalist ülke tarafından imzalanmıştır. Doğru cevap D’dir.

İkinci Dünya Savaşı 1940-1945 yılları arasında yaşanmıştır. Doğru cevap C’dir.

Hasan Saka, Haziran 1948–Ocak 1949 tarihleri arasında başbakanlık yapmıştır. Doğru cevap A’dır.

1953 yılında ihracat en üst seviyeye ulaşmıştır. Doğru cevap C’dir.

1958’de geçiş planı ve I.planının teknik çalışmalarını yürütmek üzere bir Koordinasyon Dairesi oluşturmuş ve Hollandalı iktisatçı Jan Timbergen’i (1903-1994) başkanlığına getirmiştir.

Adnan Menderes, Mayıs 1950 – Mart 1951 tarihleri arasında başbakanlık görevi yapmıştır. Doğru cevap E’dir.

1944-1960 yılları arasında ithalatın en yüksek olduğu yıl 1953’tür. Doğru cevap B’dir.

Ünite detaylarında
okuyacağınız gibi, savaşın iki galibi Sovyet Sosyalist
Cumhuriyetler Birliği (SSCB) ve Amerika Birleşik
Devletleri (ABD) takım kuran rakip iki oyun kurucu gibi, takım arkadaşlarını belirlerken, dünyada da iki kutuplu Dünya düzeni ortaya çıkmıştır.
Bu ülkeler arasındaki stratejik oyun da soğuk savaş
olarak isimlendirilmiştir.

Gelişmekte olan bir ülke olarak Türkiye, daha önce
denediği devletin başat role sahip olduğu ekonomik
düzenden, sürükleyici role sahip olduğu düzene geçmektedir. Sanayi ağırlıklı planlamadan tarım merkezli bir bakış açısına yönelmektedir. Korumacı içe
dönük bir politikadan serbest dış ticaret politikasının deneneceği bir zaman dilimine girmektedir.

Bu
dönemde, tüm ülkeleri taraf tutmaya ve birlikte hareket etmeye iten bir psikolojik ortam vardır. Hatta
bu iki güçle birlikte hareket etmek istemeyenler bile
bir arada olmaya zorlanmışlardır. Bağlantısızlık hareketi bu dönemde iki taraftan da olmamaya çalışanların örgütlenmesi olarak düşünülebilir.

Askeri alandaki birliktelik için ise NATO, Varşova
Paktı düşünülebilir. 1949’da Washington’da imzalanan anlaşmayla kurulan NATO (North Atlantic
Treaty Organization, Kuzey Atlantik Antlaşması
Örgütü, 1949) ABD ve çevresindekilerin askeri
birlikteliğidir.

İkinci Dünya Savaşı sonrası oluşan ekonomik
ortam, savaş sırasında, 1944’de ABD’nin küçük
bir şehri olan Bretton Woods’da oluşturulmuştur. Dünya’daki bütün ulusların, günümüzde de
ekonomik hayatlarını en çok etkileyen kurumlar,
Uluslararası Para Fonu (IMF, the International
Monetary Fund) ve bugünün Dünya Bankası’nın
(World Bank) bir parçası olan Uluslararası İmar ve
Kalkınma Bankası (IBRD, the International Bank
for Reconstruction and Development), bu şehirde
toplanan Para ve Finans Konferansı’nda tartışılmış ve vücut bulmuşlardır. Bu konferans, bağımsız
devletler arasındaki parasal ilişkileri, uluslararası
düzeyde alınan kararlarla yönlendirmeyi hedefleyen ilk müzakere olma özelliğini taşımaktadır ve
askeri ortamdaki birlikteliklerin ekonomik ortama
taşınacağının da habercisidir.

İkinci Dünya Savaşı sonrası ise, taraflar kasalarındaki altından daha fazla para basarak savaşı finanse ettikleri için, altın para sistemlerine dönüş,
ABD Doları hariç hiçbir ulusal para için mümkün
görünmemektedir. ABD, zengin altın madenlerinin varlığı, Avrupa’dan savaş boyunca kaçan sermayeyi ağırlamakta oluşu ve savaş sırasında yıkılmadığı için yeniden inşası gerekmediği gibi nedenlerle
parasının değerini koruyabilmektedir.

Sonuçta savaş sonrası paraların altına bağlı olamayacağı gerçeği ile karşı karşıya olan ülkeler, Bretton Woods’ta, güvenilir bir paraya karşı kurun oluşması ile uluslararası ticarette para sorunlarının çözümlenebileceğini düşünmüşlerdir. Bu yapıda sadece doların
altına karşı bir değeri vardır: 1 ons altın = 35 dolar. Diğer ulusal paralar dolara karşı bir değer (kur) ilan
etmişlerdir. Bu yeni sistem “altın kambiyo” sistemidir ve 1970’lerdeki krize kadar, uluslararası ödemelerde uygulanacak olan sistem de budur.

İkinci Dünya Savaşı sonrası, hükümet, hemen
savaş öncesinde hazırlanmış, savaş nedeniyle uygulanamamış, devlet önderliğinde sanayileşme
ağırlıklı kalkınma planını (ya da planlarını) uygulamaya hazırlanmıştır. Bu planlar 1945’de Geniş
Plan Taslağı, 1946’da o taslaktan Sümerbank ve
Etibank tarafından yürütülebilecek yatırımlar seçilerek oluşturulan İvedi Sanayi Planı ve son olarak 1947 Vaner Planı olarak sayılabilir. 1945 Geniş Plan Taslağı, “Türkiye’nin ithal ettiği her şeyi
içerde üretmek amacı taşımaktadır”.

1940’lara geri dönersek, Türkiye savaş yıllarında sonraki yıllarda da yapacağı gibi tarımsal ürünler
ve işlenmemiş maden ihracatı yapmaktadır. Örneğin 1940-45 döneminde ihracatın %56,6’si tütün,
üzüm, fındık, pamuk ve madendir (Parasız, 1998: 65). Maden olarak satılan da büyük oranda kromdur.

Sonuç olarak, dönemin hükümeti, 7 Eylül
1946’da kur değişikliğini ve dış ticarette liberalizasyonu içeren bir dizi önlemi alarak IMF’ye üye olmayı tercih etmiştir. 7 Eylül kararları ile primli kur
sistemi kaldırılmış, Türk lirası devalüe edilmiş, ithalatta kontenjan, tavan uygulamaları kaldırılmış,
dövizle ithal edilecek malların listesi genişletilmiş,
ulusal sanayinin korunması amacıyla bazı alanlarda gümrük tarifeleri gözden geçirilmiştir.