TÜRKİYE CUMHURİYETİ İKTİSAT TARİHİ

Bahsedilen kanun 18 Ocak 1940 tarihinde çıkarılmıştır.

18 Ocak 1940’ta Hükümete bu amaçla geniş yetkiler vermek için “Milli Korunma Kanunu” çıkartılmıştır. Bu kanun olağanüstü bir kanundu. Kanun’un çıkmasından bir ay sonra da idari örgütlenmeye gidilmiş, devletin iç ve dış ticarette fiilen yer alarak piyasalara inmesini sağlamak amacıyla 5.000.000 lira sermaye ile İstanbul’da “Ticaret Ofisi” kurulmuştur. Bu kuruluş, piyasa sahasına, her türlü yiyecek maddelerini satın almak, satmak, dağıtmak, stoklamak, depolamak, piyasadaki fiyatları denetlemek ve bu amaçla örgütler kurabilmek yetkileriyle donatılmıştır.

Refik Saydam’ın vefatının ardından 9 Temmuz 1942’de Şükrü Saraçoğlu başbakanlığa atanmıştır.

“Varlık Vergisi Kanunu” 1942 yılında çıkarılmıştır.

Türkiye Varlık Fonu'nun oluşturulması daha sonraki yıllara ait bir gelişmedir.

Varlık Vergisi Kanunu Başbakan Saraçoğlu’nun talimatlarından hareketle Müsteşar Mahmut Esat Tekeli tarafından hazırlanmıştır.

1929 dünya ekonomik krizinin etkilerini azaltmak, azalan vergileri arttırmak için 1931 yılında yürürlüğe konulmuştur. Geçici bir vergi olan İktisadi Buhran Vergisi, çalışanların maaşlarından kesilmiştir. Kazanç vergisi mükellefleri, ayda 30 TL ve altında maaş alanlar, ziraatta çalışan işçiler bu vergiden muaf tutulmuştur.

İkinci Dünya Savaşı yıllarında Türkiye'nin ihraç ettiği madenler düşünüldüğünde akla ilk olarak krom gelir.

Celal Bayar, 25 Ocak 1939’da başbakanlık görevinden istifa etmiştir. Doğru cevap E’dir.

Balkan Savaşları ve I. Dünya Savaşı’nda ordu bünyesinde tifo, dizanteri, veba ve kolera hastalıklarıyla mücadele eden Dr. Refik Sayfam, tifüse karşı geliştirdiği aşıyla tıp literatürüne girmiştir. Doğru cevap B’dir.

Cumhurbaşkanı İnönü, Hükümet ve Parti üzerinde otoritesini sağlamlaştırmıştır. 26 Mart 1939’da yapılan genel seçimden sonra Meclis’e de hâkim olmuştur. Seçimler iki dereceli seçim esasına göre yapılmış, 62 ilden 424 milletvekili seçilmiştir. Bu rakamın 420’si CHP tarafından partililere danışılarak elde edilmiş isimlerdir. Doğru cevap E’dir.

TBMM, Şubat 1943’te seçimlerin yapılmasından sonra yedinci dönem çalışmalarına 8 Mart 1943’te başlamıştır. 9 Mart’ta İkinci Saraçoğlu Hükümeti kurulmuştur. Doğru cevap C’dir.

Bu dönemde sol görüşleriyle tanınan Adımlar, Yurt ve Dünya, Yürüyüş ve Barış Dünyası’nın yayına son verildi. Basın üzerindeki baskı Tan ve Vatan gazetelerinin kapatılmasıyla devam etti. Doğru cevap A’dır.

II. Dünya Savaşı yıllarında Türkiye’nin izlediği iç ve dış politikalar birbirine benzer özellikler taşımakla birlikte, bu özellikler dönemin ekonomi anlayışına da aktarılmıştır. Buna göre, iç politikada Türkiye, Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün Milli Şef olarak adlandırıldığı bir dönem geçirmiştir. Bu tanımlama politik kanaatleri dağınık fertleri birleştirerek onların bu kanaatlerini olgunlaştırmak, dolayısıyla onları yetiştirmek fiilleriyle çevrelenmiştir. Böyle bir tanımlama ile iç politikada otoriterin müdahaleciliğine yatkınlık özelliği ortaya çıkmaktadır. Ancak esasında Türkiye ilke olarak batı demokratik kültürünün yanında yer almıştır. Bunun göstergesi de eski sürgünlerin de aralarında yer aldığı, mesleki çeşitliliğe sahip bir mecliste müstakil bir grubun oluşturulması isteği ve parti-devlet ayrışmasının sağlanması sürecidir. Böylece bu iki özelliğe sahip olan Türkiye, hem otoriter Mihver devletleri, hem de liberal ve demokratik Müttefik devletleri ile ekonomik ve politik iş birliklerine giderek manevralar yapabilmiştir. Örneğin, Almanya ile ticaret anlaşması yaparken bunun İngiltere’nin Akdeniz’deki çıkarlarını korumak amacıyla yapıldığını belirten bir denge politikası izlemiştir. Ancak dış politikada yine ilke olarak hep İngiltere ve ABD’nin yani batılı demokrasilerin yanında yer almıştır. İç ve dış politikadaki bu ortak özellikler de dönemin ekonomi anlayışının içine sızmış, özel girişimcinin yani liberal yatkınlığın pek de göz ardı edilemediği bir devlet müdahalesi gerçekleştirilmiş- tir. Dönemin savaş ekonomisindeki bu ikili özellik iki farklı hükümet ile ortaya koyulmuştur

Türkiye süreçten endişe duymuştur. Savaşa girmek için 3 Temmuz 1944’te, Ödünç Verme ve Kiralama Yasası’ndan yeniden yararlanma, savaş sonrası Müttefik karar alma mekanizmasına katılma hakkı elde etme, savunma için savaş malzemesi ve uçak alma, Almanya ile ilişkilerin kesilmesi ve savaş şartlarından doğacak mali ihtiyaçların karşılanması gibi şartlar öne sürmüştür. İngiltere teklifleri kabul ederek bu durumun Türklerle ittifakın teyidi oldu- ğunu ilan etmiştir. Bunun üzerine Türkiye, Almanya ile bütün ilişkilerini keseceğini bildirmiştir

Ödünç Verme ve Kiralama Yasası (LendLease) ABD’nin Mihver devletlerine karşı 1941- 1945 yılları arasında Müttefik ülkelere savaş malzemesi sağlamak için geliştirdiği destek programıdır. ABD Başkanı Roosevelt tarafından sunulan ve 11 Mart 1941 tarihinde ABD Senatosunca kabul edilen yasa, stratejik açıdan Mihver devletlerine karşı savaşan Müttefikleri desteklemeyi ve ABD’nin savunulmasını amaçlamıştır. ABD Başkanı bu yasayla, silah, hammadde, yedek parça ve teçhizat gibi stratejik malzemenin Müttefik ülkelere satışı, ödünç verilmesi, kiralanması ya da transferi konusunda yetkilendirilmiştir. Bu dönemde yasa kapsamında Türkiye’ye 95 milyon dolarlık savaş malzemesi verilmiştir.

Celal Bayar’ın görevinden istifa etmesinden sonra 25 Ocak 1939 tarihinde başbakanlığa getirilen Refik Saydam, savaşın başlarında izleyebileceği iki farklı politika ile karşı karşıya kalmıştır. Bunlardan ilki, mevcut bütçe imkânları ile ordunun ve kentli nüfusun temel beslenme ihtiyacını karşılama için ticareti devlet denetimi altına almak ve sıkı polis denetimli bir fiyat sınırlaması uygulamaktı. İkinci ise, iç ve dış piyasalarda savaş kıtlıklarından doğan talep artışlarının çiftçi ve sanayici için yaratacağı kamçılayıcı etkisinden yararlanmak amacıyla fiyatlar ve piyasa şartları üzerindeki kontrollerden olabildiğince kaçınmaktı. Ve üretimi teşvik edecek açık enflasyonist artışa da büyük ölçüde katlanmaktı (Boratav, 1982:221). Refik Saydam Hükü- meti bu iki politikadan ilkini izlemiş, onun ardından gelen Saraçoğlu Hükümeti ise ikinci politika yönünde adım atmıştır.

Refik Saydam’ın vefatının ardından 9 Temmuz 1942’de Şükrü Saraçoğlu başbakanlığa atanmıştır. Bir önceki bölümde bahsedildiği gibi fiyatlar ve piyasa şartları üzerindeki kontrollerden olabildiğince kaçınmayı amaçlayan bir politika seçen Saraçoğlu Hükümeti, ekonomi üzerindeki sıkı kontrol politikalarını gevşetmeye başlamıştır. Bu uğurda ilk iş olarak piyasadaki özel girişim üzerinde devlet denetimini yerleştirme hedefiyle kurulmuş olan İaşe Müsteşarlığını kaldırmıştır. Görevi sona eren Şevket Süreyya Aydemir, Saraçoğlu Hükümeti’nin, ziraat ve ticaret alanlarında hemen hemen bütün kontrol ve dağıtma kayıtlarını kaldırdığını öne sürmüştür.

İtalya’nın Arnavutluk’u işgal etmesi (8 Nisan 1939) ve Almanya’nın Orta Avrupa’da irredentist politikalara yönelmesi Türkiye’yi bir hayli kaygılandırmış,  bunun üzerine Türkiye, 12 Mayıs’ta İngiltere ve 23 Haziran’da da Fransa ile iki ayrı “deklarasyon imzalamıştır. Doğru cevap C’dir.

İngiltere, Fransa ve Türkiye arasında 19 Ekim 1939’da Üçlü İttifak Antlaşması imzalanmıştır. Doğru cevap D’dir.